Ֆոտիս Կոնտօգլու

Ֆոտիս Կոնտօգլու; հուն․՝ Φώτης Κόντογλου
Ծնվել է	նոյեմբերի 8, 1895
Ծննդավայր	Այվալըք, Բալըքեսիրի մարզ, Թուրքիա
Վախճանվել է	հուլիսի 13, 1965 (69 տարեկան)
Վախճանի վայր	Աթենք, Հունաստան
Մասնագիտություն	նկարիչ և թարգմանիչ
Քաղաքացիություն	Հունաստան
Կրթություն	Աթենքի գեղարվեստի դպրոց
Ժանրեր	Սրբանկարչութիւն
Գրական ուղղություններ	30-ականների սերունդ
Աշխատավայր	Աթենքի գեղարվեստի դպրոց
Պարգևներ	Athens Academy Awards?
	Fotis Kontoglou Վիքիպահեստում

Ֆոտիս Կոնտօգլու (նոյեմբերի 8, 1895(1895-11-08)^[2], Այվալըք, Բալըքեսիրի մարզ, Թուրքիա^[1] - հուլիսի 13, 1965(1965-07-13)^[3]^[2], Աթենք, Հունաստան^[1]), 20-րդ դարի առաջին կեսի հույն գրող, նկարիչ։ «Հունաստանի հարյուր տարին» հանրագումարող գրքում բնութագրված է որպես «արվեստը հունական ազգային ավանդույթներին և ուղղափառ գեղագիտությանը վերադարձնողների հոսանքի առաջին և հիմնական ներկայացուցիչ»։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆոտիս Կոնտօգլուն (իսկական անուն-ազգանունը՝ Ֆոտիոս Ապոստոլելիս) ծնվել է Փոքր Ասիա թերակղզու արևմուտքում՝ Էգեյան ծովի ափին գտնվող Կիդոնիես (ներկայումս՝ Այվալըք, Թուրքիա) քաղաքում, Նիկոլաոս Ապոստոլելիսի և Դեսպոինա Կոնտօգլուի ընտանիքում։ Տղան մեկ տարեկան էր, երբ հայրը մահացավ, և երեխայի խնամքի ու դաստիարակության գործով զբաղվել են մայրն ու քեռին՝ Ստեֆանոս Կոնտօգլուն, որը մերձակայքում գտնվող Ագիա Պարասկևի (Սուրբ Պարասկևի) վանքի վանահայրն էր։ Ֆոտիսի մանկությունն անցել է վանքում՝ վանականների կամ ծովափին՝ ձկնորսների շրջապատում։

1913 թվականին ընդունվել է Աթենքի գեղարվեստի դպրոցը, բայց ուսումն այստեղ կիսատ թողնելով՝ 1914 թվականին մեկնել է Փարիզ, որտեղ ուսումնասիրել է նկարչական տարբեր դպրոցների ներկայացուցիչների աշխատանքները, միաժամանակ աշխատակցել Illustration ամսագրին։ 1916 թվականին նորվեգացի գրող Կնուտ Համսունի «Սովը» գրքի համար նրա կատարած նկարազարդումները լավագույնն են ճանաչվել ու առաջին մրցանակի արժանացել այդ ամսագրի խմբագրության հայտարարած մրցույթում։

1917 թվականին Ֆոտիսը ճամփորդել է Իսպանիայում և Պորտուգալիայում, հաջորդ տարի վերադարձել Ֆրանսիա։ Այդ ընթացքում գրել է իր առաջին գիրքը՝ «Պեդրո Կազասը»։

Առաջին համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո՝ 1919 թվականի մայիսին հունական բանակը, Անտանտի հանձնած մանդատի համաձայն, իր հսկողության տակ վերցրեց Զմյուռնիան ու հարակից տարածքները։ Շատ-շատերի հետ Ֆոտիսը նույնպես վերադարձավ հայրենի բնօրրան՝ Կիդոնիես։ Այստեղ նա ստեղծեց «Նոր մարդիկ» մշակութային ընկերությունը, որին անդամագրվեցին Վենեզիսը, Դուկասը, Դադիոտիսը և տեղացի այլ գրողներ ու նկարիչներ։ Հայրենի քաղաքի տպարանում Ֆոտիսը հրատարակեց «Պեդրո Կազաս» գիրքը՝ իր իսկ հրաշալի նկարազարդումներով։ Այս ամենի հետ մեկտեղ՝ նա ֆրանսերեն և արվեստի պատմություն էր դասավանդում Կիդոնիեսի իգական գիմնազիայում։

Բայց դաշնակից պետությունների գաղտնի, դավաճանական խաղերի պատճառով թուրքերը կարողացան վերագրավել Զմյուռնիան՝ հարակից տարածքներով,, գրեթե ամբողջությամբ բնաջնջեին կամ բռնագաղթեցրին խաղաղ բնակչությանը։ Կանտօգլուն փրկվածների մեջ էր։ Սկզբում ապաստանեց Լեսբոս կղզու Միտիլինի քաղաքում, բայց շուտով, ընդունելով իր գրքից տպավորված մի խումբ աթենացի գրողների հրավերը, տեղափոխվեց Աթենք։ 1923 թվականին նա որոշ ժամանակ ապրեց Աթոս լեռան վրա գտնվող Աֆոնի և այլ վանքերում, իր համար հայտնագործեց ու խորությամբ ուսումնասիրեց բյուզանդական սրբապատկերների տեխնիկան, բազմաթիվ ընդօրինակումներ կատարեց, նոթագրեց իր նկատառումներն ու տպավորությունները։ Վերադառնալով Աթենք՝ հրատարակեց «Աֆոնի արվեստը» ալբոմը, կազմակերպեց իր նկարչական աշխատանքների առաջին ցուցահանդեսը, իսկ 1925 թվականից սկսեց հրատարակել «Ֆիլիկի Էթերիա» հանդեսը, որտեղ տպագրեց հետագայում ճանաչում ստացած շատ նկարիչների գործեր։

1931 թվականից Կոնտօգլուն Աթենքի Բյուզանդական և Քրիստոնեական թանգարաններում աշխատել է որպես վերականգնող նկարիչ, բացի այդ, իր որմնանկարներով զարդարել է մի շարք վանքեր ու եկեղեցիներ (Կապնիկարեայի Աստվածածինը, Կոստանդնուպոլսի էկումենիկ պատրիարքարանը, Սուրբ Վարվառայի, Սուրբ Անդրեասի,Սուրբ Գեորգիի և այլ վանքեր) կամ վերականգնել է հին վանքերի վնասված որմնանկարները (Պեանիայի Կենարար աղբյուրի վանք, Հռոդոսի Մայր տաճար և այլն)։ Միաժամանակ, 1933 թվականից արվեստի պատմություն է դասավանդել Աթենքի համալսարանում, Ամերիկյան քոլեջում։ Հետագա տարիներին մասնակցել է Կերկիրայի թանգարանի բյուզանդական բաժնի ձևավորմանը (1935 թ.), բյուզանդական ամրոց-քաղաք Միստրայի որմնանկարների վերականգնմանը (1935-1937 թթ.): 1937 թվականին հրավիրվել է Եգիպտոս՝ մասնակցելու Կահիրեի Ղպտիական թանգարանում իրականացվող վերականգնողական աշխատանքներին։ Նրա շնորհալի աշակերտները, շարունակելով իրենց ուսուցիչ-վարպետի գործը, վանքեր ու եկեղեցիներ են պատկերազարդել ոչ միայն Հունաստանում, այլև Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներում և այլ երկրներում։

Ֆոտիս Կոնտօգլուի հիշարժան աշխատանքներից են նաև Աթենքի քաղաքապետարանի որմնանկարները, որոնցում բյուզանդական գեղանկարչության ոճով պատկերել է հունական առասպելաբանության և պատմության քառասուն հերոսների։

1932 թվականին նա Աթենքում կառուցել էր իր առանձնատունը, որի բոլոր պատերը ինքն ու իր լավագույն աշակերտներից Յանիս Ծառուկիսն ու Նիկոս Էնգոնոպուլոսը զարդարել էին որմնանկարներով։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին, երբ Հունաստանը ենթարկվել էր եռակի՝ գերմանա-իտալա-բուլղարական օկուպացիայի, և 1945 թվականին Աթենքում սովն էր իշխում, արվեստագետը, ստիպված, տունը փոխանակեց մի պարկ ալյուրով, իսկ նոր տանտերը ներկել տվեց բոլոր պատերը։

Արժե հավելել, որ Ֆոտիս Կոնտօգլուն այս ամենի հետ մեկտեղ գեղարվեստական թարգմանություններ է կատարել; 1938 թվականին թարգմանել է Մոլիերի «Սկապենի արարքները» կատակերգությունը (ի դեպ, դա 1939 թվականին բեմադրվել է Աթենքի Ազգային թատրոնում), իսկ 1952 թվականին նրա թարգմանությամբ հրատարակվել է Լ. Ուսպենսկու «Սրբապատկերը» գիրքը։

Գնահատելով նրա գրական վաստակը՝ Աթենքի ակադեմիան 1961 թվականին մրցանակ է շնորհել նրան «Ուղղափառ սրբանկարչության արտահայտությունը» գրքի, 1963 թվականին «Տասներկուսի խումբը»՝ իր սահմանած Պուրֆինի մրցանակը՝ «Այվալըք, իմ հայրենիք» գրքի համար։ Աթենքի ակադեմիան, Կոնտօգլուի աշխատությունների ամբողջությունը արժևորելով, նրան մրցանակ է շնորհել նաև արվեստում և գրականության մեջ ունեցած վաստակի համար; Այն էլ պետք է ասել, որ տաղանդաշատ արվեստագետի գրական աշխատությունների զգալի մասը լույս է տեսել նրա մահից հետո։

Ֆոտիս Կոնտօգլուի գործի նշանակությունը առավել ևս կարևորվում է՝ հաշվի առնելով երկու հանգամանք. առաջինը այն է, որ բյուզանդական արվեստը Փոքր Ասիայում անխնա կերպով ոչնչացվում կամ աղավաղվում է թուրքերի կողմից, և երկրորդը՝ արևմտյան արվեստի գրոհի առջև ազգային շատ ու շատ ավանդույթներ տեղի են տալիս, մոռացության մատնվում (ի դեպ, արվեստում ազգային ավանդույթները, ուղղափառ քրիստոնեության գեղագիտությունը պաշտպանելու և պահպանելու նպատակին էր նա ծառայեցնում նաև Կոստիսոս Բաստիասի և Վասիլիս Մուստակիսի հետ համատեղ իր հիմնադրած «Տապան» ամսագրում տպագրվող նյութերն ու կերպարվեստի գործերի վերատպությունները)։

Ֆոտիս Կոնտօգլուն մահացել է 1965 թվականի հուլիսի 13-ին, հիվանդանոցում, հետվիրահատական վարակման պատճառով։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painter/kontoglou-photis.html
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Arapoglou E. Kontoglou, Fotis // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — ISBN 978-1-884446-05-4 — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T047336
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆոտիս Կոնտօգլու» հոդվածին։

[_07558f1deab9a55f-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 ^1,4 ^1,5 ^1,6 ^1,7 https://www.nationalgallery.gr/el/zographikh-monimi-ekthesi/painter/kontoglou-photis.html

[_32675d094ac23f07-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 ^2,3 ^2,4 Arapoglou E. Kontoglou, Fotis // Grove Art Online / J. Turner — [Oxford, England], Houndmills, Basingstoke, England, New York: OUP, 2017. — ISBN 978-1-884446-05-4 — doi:10.1093/GAO/9781884446054.ARTICLE.T047336

[_eea2272be580683c-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.

[1]

[2]

[3]