Ֆյոդոր Իվանովիչ
| Ֆյոդոր Իվանովիչ | |
.jpg)
| |
| Մասնագիտություն՝ | քաղաքական գործիչ |
|---|---|
| Դավանանք | Ռուս ուղղափառ եկեղեցի և ուղղափառություն |
| Ծննդյան օր | մայիսի 31, 1557[1] |
| Ծննդավայր | Պերեսլավլ Զալեսկի, Ռուսական թագավորություն |
| Վախճանի օր | հունվարի 7 (17), 1598[2][1] (40 տարեկան) |
| Վախճանի վայր | Մոսկվա, Ռուսական թագավորություն |
| Թաղված | Արխանգելսկի վանական համալիր |
| Դինաստիա | Ռյուրիկովիչներ |
| Քաղաքացիություն | Ռուսական թագավորություն |
| Հայր | Իվան IV Ահեղ |
| Մայր | Անաստասիա Ռոմանովա |
| Ամուսին | Իրինա Գոդունովա |
| Զավակներ | Թեոդոսիա Ֆյոդորովնա |
Ֆյոդոր I Իվանովիչ (մայիսի 31, 1557[1], Պերեսլավլ Զալեսկի, Ռուսական թագավորություն - հունվարի 7 (17), 1598[2][1], Մոսկվա, Ռուսական թագավորություն), հայտնի է նաև Ֆյոդոր Օրհնյալ անունով, Ռուսաստանի ցար և Մոսկվայի մեծ իշխան 1584 թվականի մարտի 18 (28)-ից, Իվան Ահեղի և Անաստասիա Ռոմանովնա Զախարինա-Յուրևայի երրորդ որդին, Ռյուրիկովիչների տոհմի մոսկովյան ճյուղի վերջին ներկայացուցիչը։ Ուղղափառ եկեղեցու կողմից սրբադասվել է որպես «սուրբ Ֆյոդոր I Իվանովիչ, Մոսկվայի ցար»[3]։ Հիշատակի օրը՝ հունվարի 7 (20), օգոստոսի 26-ին նախորդող կիրակի (սեպտեմբերի 8), այսինքն՝ սեպտեմբերի առաջին կիրակի (Մոսկվայի սրբերի տաճար)։
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Երբ Ֆյոդորը ծնվել է, Իվան Ահեղը հրամայել է եկեղեցի կառուցել Պերեսլավլ-Զալեսկի քաղաքում գտնվող Ֆյոդորովսկի վանքում։ Ֆյոդոր Ստրատիլատի պատվին այն դարձել է վանքի գլխավոր տաճարը և գոյատևել մինչ օրս։ Ըստ ավանդության, ցարեվիչի ծննդավայրում` Սոբիլկա բնավայրից 4 կմ հեռավորության վրա` Մոսկվայի ուղղությամբ, կանգնեցվել է քարե խաչ մատուռ, որը նույնպես պահպանվել է մինչ օրս։
1581 թվականի նոյեմբերի 19-ին գահաժառանգ Իվանը մահացել է իր հոր հասցրած վերքից (ըստ վարկածի)։ Այդ ժամանակվանից Ֆյոդորը դարձել է թագավորական գահի ժառանգորդ։
Նա հավակնել է Ռեչ Պոսպոլիտայի գահին, բայց չի կարողացել այն նվաճել[4]։
Իվան Ահեղի խոսքերով, Ֆյոդորը «ծոմապահ ու լռակյաց մարդ էր, ավելի շատ խցի վանական, քան իշխանության համար էր ծնված»։ Իրինա Ֆյոդորովնա Գոդունովայի հետ ամուսնությունից ունեցել է մեկ դուստր (1592)՝ Թեոդոսիան, որն ապրել է ընդամենը ինը ամիս և մահացել է նույն թվականին (ըստ այլ աղբյուրների՝ նա մահացել է 1594 թվականին)։ 1597 թվականի վերջին Ֆյոդորը մահացու հիվանդացել և 1598 թվականի հունվարի 7-ի (17) գիշերվա ժամը 1-ին մահացել է։ Դրանով էլ ավարտվել է Ռյուրիկովիչների տոհմի մոսկովյան ճյուղը (Իվան I Կալիտայի սերունդը)։
Պատմաբանների մեծամասնությունը կարծում է, որ Ֆյոդորը ի վիճակի չէր պետական կառավարման գործունեության, ըստ որոշ աղբյուրների՝ թույլ էր առողջականը և մտայինը, քիչ մասնակցություն է ունեցել պետության կառավարմանը՝ գտնվելով նախ ազնվականների խորհրդի, ապա իր խնամու՝ Բորիս Ֆյոդորովիչ Գոդունովի խնամակալության ներքո, որը 1587 թվականից ի վեր պետության ռեգենտն էր, իսկ Ֆյոդորի մահից հետո դարձել է նրա իրավահաջորդը։ Բորիս Գոդունովի դիրքն արքայական արքունիքում այնքան նշանակալից էր, որ արտասահմանյան դիվանագետները ունկնդրություն էին փնտրում Բորիս Գոդունովի մոտ, նրա խոսքը օրենք էր։ Ֆյոդորը թագավորել է, Բորիսը՝ ղեկավարել. դա գիտեին ինչպես Ռուսաստանում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս։
Պատմաբան Սերգեյ Սոլովյովն իր «Ռուսաստանի պատմությունը հին ժամանակներից» գրքում այսպես է նկարագրել ցարի սովորական առօրյան.
«Նա սովորաբար վեր է կենում առավոտյան ժամը չորսին։ Երբ նա հագնվում և լվացվում է, հոգևոր հայրը գալիս է նրա մոտ խաչով, որին ցարը խոնարհվում է։ Այնուհետև ատենադպիրը սենյակ է բերում սրբապատկերը, որի առջև ցարը աղոթում է մոտ մեկ քառորդ ժամ։ Քահանան կրկին ներս է մտնում սուրբ ջրով, այն ցողում սրբապատկերների և ցարի վրա։ Դրանից հետո ցարը ուղարկում է նրան թագուհուն հարցնելու՝ արդյո՞ք նա լավ է հանգստացել։ Որոշ ժամանակ անց նա ինքն է դիմավորում թագուհուն իրենց խցերի արանքում գտնվող մեջտեղի սենյակում, այստեղից նրանք միասին գնում են եկեղեցի առավոտյան ժամերգության համար, որը տևում է մոտ մեկ ժամ։ Եկեղեցուց վերադառնալով՝ ցարը նստում է մի մեծ սենյակում, որտեղ գալիս են խոնարհվելու բոյարները։ Ժամը իննին ցարը գնում է պատարագի, որը տևում է երկու ժամ… Ճաշից և քնելուց հետո նա գնում է երեկոյան աղոթքի… Ամեն շաբաթ ցարը ուխտագնացության է գնում մոտակա վանքերից մեկը»[5]։
Ռոմանովների տոհմի հիմնադիր Միխայիլ Ֆյոդորովիչը Ֆյոդոր I-ի զարմիկն էր (քանի որ Ֆյոդորի մայրը՝ Անաստասիա Ռոմանովնան, Միխայիլի պապի՝ Նիկիտա Ռոմանովիչ Զախարինի հարազատ քույրն էր), գահի հանդեպ Ռոմանովների իրավունքները հիմնվել են այս հարաբերությունների վրա։
Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ցար Ֆյոդոր Իվանովիչը մահացել է 1598 թվականի հունվարի 7-ին (17)։ Ըստ պատրիարք Իովի վկայության մահվան մահճում տառապող ցարը խոսել է ուրիշների համար անտեսանելի մեկի հետ` անվանելով նրան մեծ Սուրբ, իսկ մահվան ժամին, ըստ լեգենդի, Կրեմլի պալատներում անուշահոտություն է զգացվել։ Պատրիարքն ինքն է կատարել յուղով օծման ծեսը և մեռնող ցարին հաղորդել Քրիստոսի սուրբ խորհուրդները։ Ֆյոդոր Իվանովիչը մահացել է՝ չթողնելով գահաժառանգ, իսկ նրա մահով դադարել է Ռյուրիկովիչների մոսկովյան տոհմը։ Թաղվել է Մոսկվայի Կրեմլի Արխանգելսկի (Հրեշտակապետաց) տաճարում[3]։
Գահակալության գլխավոր իրադարձություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 1584 - ընտրվել է թագավորելու մոսկովյան զեմստվային ժողովում։ Հյուսիսային Դվինայի գետաբերանում հիմնադրվել է Արխանգելսկը։
- 1586 - ձուլվել է ցար-թնդանոթը։ Հին Կազանի ճանապարհի երթուղու երկայնքով հիմնվել են Սամարան և Տյումենը, Ուֆան ստացել է քաղաքի կարգավիճակ։ Դոնի վրա հիմնադրվել է Վորոնեժը։
- 1587 - Սիբիրյան խանության Իսկեր մայրաքաղաքի մոտակայքում հիմնադրվել է Տոբոլսկը։ Ցար Ֆյոդոր Իվանովիչը անհաջող փորձ է կատարել մասնակցելու Ռեչ Պոսպոլիտայի թագավորի ընտրությանը[4]։
- 1589 - առաջին պատրիարք Իովի հետ հիմնադրվել է Մոսկվայի պատրիարքարանը։ Ոսկե Հորդայի նախկին մայրաքաղաք Սարայ Բերկեի մոտ հիմնադրվել է Ցարիցինը։
- 1590 - հիմնադրվել է Սարատովը։
- 1591 - ետ է մղվել Ղրիմի խանության վերջին խոշոր արշավանքը խան Ղազի II Գերայի ղեկավարությամբ՝ ընդդեմ Մոսկվայի։
- 1591 - ավարտվել է Մոսկվայի Սպիտակ քաղաքի շինարարությունը։
- 1593 - հիմնվել է Ստարի Օսկոլը։
- 1594 - Խայտաբղետ Հորդայի արևմտյան սահմանին հիմնադրվել են Տարա և Սուրգուտ ամրոցները։
- 1595 - 1590-1595 թվականների ռուս-շվեդական պատերազմի ավարտը, որի արդյունքում Բալթիկ ծովի ափը (Յամ, Իվանգորոդ, Կոպորյե, Կորելա քաղաքները) վերադարձվել է Ռուսաստանին։ Օբի գետաբերանում հիմնադրվել է Օբդորսկը, սկսվել է Սիբիր տանող Բաբինովսկայա ճանապարհի շինարարությունը։
Գրավոր աղբյուրներ Ֆյոդոր Իվանովիչի մասին[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
.jpg)
Անգլիացի դիվանագետ Ջայլս Ֆլետչերի կարծիքով[6].
«Ներկայիս ցարի (Ֆյոդոր Իվանովիչ անունով) արտաքին տեսքի վերաբերյալ. փոքր հասակ, կարճլիկ-պնդակազմ և գեր, թուլակամ և հակված ջրգողության, կեռ քթով, քայքլը անկայուն է վերջույթների թուլությունից, նա ծանրամարմին է և անգործունյա, բայց միշտ ժպտում է, համարյա ծիծաղում է։ Ինչ վերաբերում է իր մյուս հատկություններին, ապա նա պարզ և թուլամիտ է, բայց շատ սիրալիր և հարգալից, լուռ, ողորմած, չունի պատերազմելու հակում, քիչ է ընդունակ քաղաքական գործերի և չափազանց սնահավատ է։ Տանը աղոթելուց բացի նա սովորաբար ամեն շաբաթ ուխտագնացության է մեկնում մոտակա վանքերից մեկը»։
Իսահակ Մասա, հոլանդացի վաճառական և վաճառքի գործակալ Մոսկվայում[6].
Շատ բարի, բարեպաշտ ու հեզաբարո… Նա այնքան բարեպաշտ էր, որ հաճախ ցանկանում էր փոխել իր թագավորությունը վանքի հետ, եթե միայն դա հնարավոր լիներ։
Շվեդիայի արքա Չարլզ IX- ը նրա մասին հետևյալ կերպ է խոսել[7].
«Ռուսները նրան իրենց լեզվով «դուրակ» են ասում»։
Ատենադպիր Իվան Տիմոֆեևը Ֆյոդորին հետևյալ գնահատականն է տվել[6].
«Իր աղոթքներով իմ թագավորը երկիրը անձեռնմխելի է պահել թշնամու խարդավանքներից։ Նա իր բնույթով հեզ էր, շատ ողորմած և անարատ բոլորի համար, և, ինչպես Իովը, պահպանում էր իրեն ամեն չարիքից, ամենից շատ սիրում էր բարեպաշտությունը, եկեղեցական գեղեցկությունը և սուրբ քահանաներից հետո վանականի աստիճանը և նույնիսկ Քրիստոսի փոքր եղբայրներին։ Պարզապես ասելու համար. նա ամբողջովին նվիրեց իրեն Քրիստոսին իր սուրբ և սրբազան թագավորության ողջ ընթացքում՝ չսիրելով արյունը, վարդապետի պես նա անցավ ծոմապահության, աղոթքների և աղաչանքների մեջ էր օր ու գիշեր՝ հոգևոր գործերով իրեն սպառելով ամբողջ կյանքում… Վանականությունը՝ միավորված թագավորության հետ, փոխադարձորեն զարդարում էին միմյանց. նա մտածում էր, որ ապագայի (կյանքի) համար մեկը մյուսից պակաս նշանակություն չունի։ Ե՛վ մեկը, և՛ մյուսը տեսանելի էին միայն նրանց համար, ովքեր սիրով էին կապված իրեն։ Դրսից յուրաքանչյուրը հեշտությամբ տեսնում էր նրա մեջ թագավորին, բայց ներսում վանականության սխրանքների շնորհիվ վանական էր. արտաքինից նա թագակիր էր, իսկ իր նկրտումներով՝ վանական»։
Ոչ պաշտոնական, այլ կերպ ասած՝ մասնավոր պատմական հուշարձանի՝ «Պիսկարևսկի ժամանակագրիչ»-ի վկայությունը չափազանց կարևոր է։ Այնքան լավ բան է ասվել ցար Ֆյոդորի մասին, որ Ռուսաստանի կառավարիչներից ոչ մեկի մասին չի ասվել։ Նրան անվանել են «բարեպաշտ», «ողորմած», «հավատարիմ», տարեգրության էջերը պարունակել են նրա աշխատանքների երկար ցուցակ՝ ի բարօրություն Եկեղեցու։ Նրա մահը ընկալվել է որպես իրական աղետ, որպես Ռուսաստանի ամենավատ նեղությունների ազդարարող. «Արևն ավելի մութ է և մեռնում է իր հոսանքից, և լուսինը չի տա իր լույսը, և երկնքից աստղերը կընկնեն. ցար և մեծ իշխան Ֆյոդոր Իվանովիչ… Եվ բոլոր մարդիկ այդ տարիներին հանգիստ ու սիրահարված են, լռության և բարեկեցության մեջ են։ Ոչ մի ամառ, որի ընթացքում Ռուսական երկրում, բացառությամբ մեծ իշխան Իվան Դանիլովիչ Կալիտայի, այնպիսի լռություն և բարգավաճում չի եղել, ինչպես նրա՝ ամբողջ ազգի ազնիվ ցար և մեծ իշխան Ֆյոդոր Իվանովիչի ժամանակ»[6]։
Ժամանակակից և ցարի արքունիքին մոտ կանգնած իշխան Ի. Մ. Կատիրև-Ռոստովսկին ցարի մասին ասել է.
«Լինելով բարեսիրտ իր մոր արգանդից՝ ոչ մի բանի մասին մտահոգություն չուներ, միայն հոգևոր փրկության»։ Ըստ նրա վկայության Ֆյոդոր ցարի մեջ «փոքրամասնությունը միահյուսված էր թագավորության հետ առանց պառակտման, և մեկը ծառայում էր որպես զարդարանք մյուսի համար»[3]։
Հայտնի պատմաբան Վ. Օ. Կլյուչևսկին սուրբ Ֆյոդորի մասին գրել է հետևյալը.
«…գահին օրհնված, հոգով աղքատներից մեկը, որը վայելել է երկնային արքայությունը, այլ ոչ թե երկրային, որին Եկեղեցին սիրով ընդգրկել էր իր սրբերի մեջ»[3]։
Սուրբ Իով և Տիխոն պատրիարքների փառաբանությանը նվիրված հոդվածում Տիխոն վանահայրը (Շևկունով) նշել է.
«Ցար Ֆյոդոր Իվանովիչը զարմանալի, պայծառ անձնավորություն էր։ Նա իսկապես սուրբ էր գահին։ Նա անընդհատ մտքի և աղոթքի մեջ էր, բարի էր բոլորի հանդեպ, կյանքը նրա համար եկեղեցական ծառայությունն էր, և Տերը իր թագավորության տարիները չխավարեց անկարգություններով և ցնցումներով։ Դրանք սկսվել են նրա մահից հետո։ Հազվադեպ է ցարը այդքան սիրվել ռուս ժողովրդի կողմից։ Նրան հարգում էին որպես օրհնված և սուրբ, նրան անվանում էին «սրբադասված թագավոր»։ Իզուր չէ, որ մահվանից անմիջապես հետո նա ընդգրկվեց տեղի հարգված մոսկովյան սրբերի օրացույցում։ Մարդիկ նրա մեջ տեսան իմաստություն, որը գալիս է մաքուր սրտից և որն այնքան հարուստ է «հոգով աղքատներով»։ Ալեքսեյ Կոնստանտինովիչ Տոլստոյն այսպես է պատկերել ցար Ֆյոդորին իր ողբերգության մեջ։ Բայց ուրիշի աչքերով այս ցարը այլ էր։ Ռուսաստանի մասին իրենց գրառումները թողած օտարերկրյա ճանապարհորդները, հետախույզներն ու դիվանագետները (օրինակ՝ Փիրսոնը, Ֆլետչերը կամ շվեդ Պետրեյ դե Էրլեզունդան) նրան լավագույն դեպքում անվանում են «հանգիստ ապուշ»։ Իսկ լեհ Լև Սապեգան պնդում էր, որ «նրանք իզուր են ասում, որ այս թագավորը քիչ խելք ունի, ես համոզված եմ, որ նա ամբողջովին զրկված է դրանից»[8]։
Նախնիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
 Ֆյոդոր Իվանովիչ — նախնիներ | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Հիշողություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուղղափառ եկեղեցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օրհնված ցարի երկրպագությունը սկսվել է նրա մահվանից անմիջապես հետո. Սուրբ պատրիարք Իովը (†1607) կազմել է «Ցար Ֆյոդոր Իվանովիչի ազնիվ կյանքի պատմությունը», 17-րդ դարի սկզբից հայտնի են Ֆյոդորի սրբապատկերների լուսապսակը։ «Ռուսական սրբերի նկարագրության գրքում» (17-րդ դարի 1-ին կես) ցար Ֆյոդորը ներառվել է մոսկովյան հրաշագործների ցանկում։ Որոշ ձեռագրերում մոսկովյան սրբերի մեջ նշվում է նաև նրա կինը՝ ցարիցա Իրինան՝ վանականության մեջ Ալեքսանդրան (†1603): Սուրբ Ֆյոդորի հիշատակը նշվում է նրա մահվան օրը` հունվարի 7-ին (20), և օգոստոսի 26-ին (սեպտեմբերի 8) նախորդող շաբաթ Մոսկվայի սրբերի տաճարում[3]։
Թաղում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Նա թաղվել է Հրեշտակապետաց տաճարում իր հոր և եղբոր՝ Իվանի հետ զոհասեղանի աջ կողմում՝ տաճարի պատկերակի ետևում։
Իվան Ահեղը «դեռևս իր կենդանության օրոք Հրեշտակապետաց տաճարում իր համար թաղման տեղ էր պատրաստել՝ այն վերածելով եկեղեցի-մատուռի։ Դրանից հետո ցարը և իր երկու որդիները՝ Իվան Իվանովիչը և Ֆյոդոր Իվանովիչը, այնտեղ են հանգիստ գտել։ Գերեզմանի որմնանկարները սակավաթիվ են, որոնք պահպանվել են 16-րդ դարի նախնական գեղանկարից։ Այստեղ՝ ներքևում, ներկայացված են «Իշխանի հրաժեշտը ընտանիքին», «Հանկարծամահության այլաբանություն», «Հուղարկավորություն» և «Թաղում» ստեղծագործությունները, որոնք կազմում են ամբողջական շարք։ Նրանք կոչված են ինքնակալ միապետին հիշեցնելու կեղծավոր դատաստանի, աշխարհիկ ունայնության, մահվան անընդհատ հիշատակման մասին, որը չի հասկանում՝ «մուրացիկ է, թե արդար, տեր է, թե ստրուկ»[9]։
Մշակույթում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կինոյում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Հեռուստաներկայացում «Ցար Ֆյոդոր Իվանովիչ» (1981) - Յուրի Սոլոմին
- Երդման հիշատակություն (1983) - Յուրի Սոլոմին
- Տասնվեցերորդ դարի Կրեմլի գաղտնիքները (1991) - Ալեքսեյ Սերեբրյակով
- Իվան Ահեղ (2009) - Սերգեյ Աբրոսկին
- Գոդունով (2018) - Ֆյոդոր Լավրով
- Ռուս բանտարկյալ (2020) - Վլադիմիր Կոշեվոյ
Քանդակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2009 թվականի նոյեմբերի 4-ին Յոշկար Օլայում բացվել է ցար Ֆյոդոր I Իվանովիչի հուշարձանը, որի օրոք հիմնադրվել է քաղաքը (քանդակագործ՝ Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդական նկարիչ Անդրեյ Կովալչուկ)։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Феодор Иоаннович (ռուս.) // Русский биографический словарь — СПб.: 1913. — Т. 25. — С. 277—301.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Феодор Иоаннович (ռուս.) // Энциклопедический словарь — СПб.: Брокгауз — Ефрон, 1904. — Т. XLIа. — С. 905.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Святой благоверный Феодор I Иоаннович, царь Московский, память 7 (20) января». www.eparhia-saratov.ru. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 8-ին.
- ↑ 4,0 4,1 Игорь Курукин, Ирина Карацуба, Никита Соколов Выбирая свою историю. Развилки на пути России: от Рюриковичей до олигархов. — Litres, 2019-01-30. — 870 с. — ISBN 978-5-457-66308-4
- ↑ Соловьёв С. М. История России с древнейших времён. — Спб.: товарищество «Общественная польза», 1851—1879. — Т. 7.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 Дмитрий Володихин (2009 թ․ սեպտեմբերի 21). «ЦАРЬ ФЕДОР ИОАННОВИЧ Когда на троне блаженный». Журнал "Фома".
- ↑ Кобрин В. Б. Гробница в московском Кремле // Кому ты опасен, историк? / Владимир Борисович Кобрин. — М.: Московский рабочий, 1992. — 224 с.
- ↑ Архимандрит Тихон (Шевкунов). «Патриархи смутных времён». cerkov.ru. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ հուլիսի 13-ին. Վերցված է 2015 թ․ ապրիլի 21-ին.
- ↑ «Музеи Московского Кремля: О МУЗЕЯХ». www.kreml.ru. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 8-ին.
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Зимин А. А. В канун грозных потрясений. — М., 1986.
- Павлов А. П. Государев двор и политическая борьба при Борисе Годунове (1584—1605). — СПб., 1992.
- Морозова Л. Е. Два царя: Фёдор и Борис. — М., 2001.
- Володихин Д. Царь Фёдор Иванович. — М., 2011.
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆյոդոր Իվանովիչ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||