Ֆեյր-փլեյ
| Ենթակատեգորիա | • pattern • վարք • Մարդկային վարքագիծ  | |
|---|---|---|
| Թեմայով վերաբերում է | սպորտ | |
| Հակառակը | unsportsmanlike conduct | |
Ֆեյր-փլեյ, փեր-փլեյ[1] (անգլ.՝ fair play, մոտավոր թարգմանություն՝ «արդար խաղի», օգտագործվում է նաև անգլերենով sportsmanship), էթիկական և բարոյական օրենքների մի շարք, որոնք հիմնված են անհատի ներքին համոզմունքի վրա սպորտում ազնվականության և արդարության մասին[2]։
Սկզբունքները
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆեյր-փլեյ խաղի սկզբունքները ներառում են.
- Հարգանք մրցակցի նկատմամբ
- Հարգանք դատավորների կանոնների և որոշումների նկատմամբ, ընդունել դատավորների բոլոր որոշումները և դրանք ճիշտ վիճարկել առանձին կարգով
- Դոպինգից և ցանկացած արհեստական խթանումից հրաժարվելը
- Հավասար հնարավորություններ, մրցույթի մեկնարկի բոլոր մարզիկները կարող են հավասարապես հույս դնել հաղթանակի վրա
- Մարզիկի ինքնատիրապետում, զսպելով իր հույզերը, կարողանալ համարժեք ընկալել մենամարտի ցանկացած արդյունք
Այս սկզբունքները կազմում են սպորտային վարքագիծը և ամեն գնով ժխտում հաղթանակը[3][4]:
Կազմակերպություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ֆեյր-փլեյի շարժումը համաշխարհային մասշտաբով գլխավորում է СИПСС-ն, սպորտային գիտության և ֆիզիկական դաստիարակության միջազգային խորհուրդ (ICSSPE The International Council of Sport Science and Physical Education) հիմնադրվել է 1958 թվականին: Կան բազմաթիվ տարբեր կազմակերպություններ, որոնք բոլոր մակարդակներում աջակցում են fair play-ին:
- ՍԻՊՍՀ-ին կից կոմիտե ստեղծվեց 1964թ CIFP (Committee International for Fair Play)։
- Организация «Европейское движение Fair play» ստեղծվել է 1992 թվականին՝ որպես EOC (Եվրոպական օլիմպիական կոմիտե) ստորաբաժանում[5]։
- Ռուսաստանի Ֆեյր-փլեյ խաղի կոմիտեն (ՌԿՖԿ), ստեղծվել է 1992 թվականին Ռուսաստանի ազգային օլիմպիական կոմիտեի ստորաբաժանում[6]։
Բոլոր խոշորագույն ազգային օլիմպիական կոմիտեներին և առանձին մարզաձևերի աշխարհի խոշորագույն ֆեդերացիաներին, ինչպիսիք են FIFA-ն (UEFA), IAAF-ը, FIVB-ը և այլն, կան հատուկ ստորաբաժանումներ, որոնք քարոզում և պաշտպանում են Ֆեյր-փլեյ-ի գաղափարները[7]։
«Ֆեյր-փլեյ» կազմակերպությունների հիմնական խնդիրները բոլոր մակարդակներում՝
- Արդար խաղի գաղափարների և սկզբունքների քարոզչություն, հատկապես մանկապատանեկան սպորտի միջավայրում.
- Մարզիկների և թիմերի պարգևատրում մրցանակներով: Այսպիսով, 2004-ին CIFP-ն ստացավ հատուկ մրցանակ[8] Ալեքսեյ Նեմով։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հայեցակարգի ծագումը կապված է ոչ թե սպորտի հետ, այլ ավելի շուտ էթիկական միջնադարյան հասկացությունների հետ, որոնք սկիզբ են առնում վազքի կանոններից: Արդար խաղ արտահայտությունն առաջին անգամ օգտագործել է Շեքսպիրը «Ջոն թագավոր» տարեգրության մեջ[9]։
Հայեցակարգի ժամանակակից մեկնաբանությունը վերաբերում է ժամանակակից սպորտի ձևավորմանը, որպես մրցակցություն 19-րդ դարի վիկտորիանական Անգլիայում սահմանված կանոնների շրջանակներում: Այն ժամանակ սպորտը հիմնականում միջին և բարձր դասակարգային դասերի մոլություն էր։ Նրանց համար սպորտով զբաղվելն ավելի շատ զվարճանք էր, որը եկամուտ չէր բերում։ Այդ ժամանակ ձևավորվեց ջենթլմենի որոշակի օրենսգիրք, որի համար գլխավորը գործընթացն էր, այլ ոչ թե արդյունքը[10]։
Հայեցակարգի հետագա զարգացումը վերաբերում է 19-րդ դարի վերջին ժամանակակից օլիմպիական շարժման զարգացմանը։ Բարոն Կուբերտենի ստեղծած հումանիստական գաղափարները ժամանակակից սպորտ բերեցին անշահախնդիր, զուտ մրցակցային սկիզբ, որը նպաստում էր մարզիկի և մարդու՝ որպես ներդաշնակ անհատի զարգացմանը։
Օլիմպիզմը, որը կապում է սպորտը մշակույթի և կրթության հետ, ձգտում է ստեղծել այնպիսի ապրելակերպ, որը հիմնված է ջանքերի ուրախության, լավ օրինակի դաստիարակչական արժեքի և համընդհանուր հիմնական էթիկական սկզբունքների նկատմամբ հարգանքի վրա։
Ժամանակակից մեկնաբանություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Արդեն Կուբերտենն ինքը և ժամանակակից օլիմպիական շարժման հիմնադիրը ստիպված էին ճանաչել մարզիկների կողմից խարդախության և ոչ սպորտային վարքի բազմաթիվ դեպքեր, այնուամենայնիվ, Կուբերտենը և նրա գործընկերները, որոնք զբաղվում էին սպորտային մարզումներով, ստիպված էին հրաժարվել մարզիկներից: 1920 թվականին Անտվերպենի Օլիմպիական խաղերում առաջին անգամ ներդրվեց մարզիկների օլիմպիական երդումը։
Աշխարհում սպորտի աճող ժողովրդականության հետ մեկտեղ ավելի ու ավելի դժվար է դարձել հետևել մարզիկների խիստ սիրողական կարգավիճակի հիմնական օլիմպիական սկզբունքին: Քանի որ խաղադրույքները բարձրանում էին, մարզիկները սկսեցին ամենուր թաքցնել իրենց իրական մասնագիտական կարգավիճակը կամ շարունակել կարիերան որպես մասնագետներ: Բարձրագույն նվաճումների սպորտի ենթակառուցվածքը, համաշխարհային կարգի մարզիկի դաստիարակությունը, լրատվամիջոցներում հիմնական մարզական ֆորումների լուսաբանումը, այս ամենը պահանջում է զգալի ներդրումներ և հակասում է «սիրողական» մարզիկի հայեցակարգին[11]։
20-րդ դարի կեսերին սպորտի և «ազնիվ խաղի» միջև ի հայտ եկավ դիալեկտիկական հակադրություն։ Մի կողմից կա մարզիկի հնագույն իդեալիստական գաղափարը, որը կատարելագործվում է որպես անհատ: Մյուս կողմից, կա սպորտի նկատմամբ ցինիկ մոտեցում՝ հաղթանակ ամեն գնով, խաբեության, դոպինգի և կողմնակալ մրցավարության կիրառմամբ[12]։ Ժամանակակից հետարդյունաբերական հասարակությունը ավելի ու ավելի քիչ է կապում սպորտը խաղի և զվարճանքի հետ: Ընդհակառակը, հասարակական գիտակցության մեջ սպորտը ասոցացվում է բիզնեսի և քաղաքականության հետ[13]։
Սպորտը միմյանց նկատմամբ ատելության արտահայտություն է... Դա վերջին հնարավորությունն է, որը մեր քաղաքակրթությունը տրամադրում է երկու մարդու ֆիզիկական ագրեսիայի համար:: Սպորտը պատերազմին ամենամոտ մարդկային գործունեության ոլորտն է։
Չնայած արդար խաղի գաղափարի խորը հակասություններին, փորձագետների մեծ մասը դրան այլընտրանք չի տեսնում: Առանց էթիկական օրենքների օրենսգրքի, սպորտը կորցնում է իր իմաստն ու գրավչությունը: Ժամանակակից հետարդյունաբերական հասարակությունը ավելի ու ավելի քիչ է կապում սպորտը խաղի և զվարճանքի հետ: Ընդհակառակը, հասարակական գիտակցության մեջ սպորտը ասոցացվում է բիզնեսի և քաղաքականության հետ[14]։
Օրինակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Իսկական սպորտային վարքի օրինակներից մեկը ԽՍՀՄ ֆուտբոլի հավաքականի ավագ Իգոր Նետտոյի արարքն էր։ 1962 թվականի աշխարհի առաջնության խմբային խաղում ԽՍՀՄ հավաքականը հանդիպեց Ուրուգվայի հավաքականի հետ, և դրվագներից մեկում ԽՍՀՄ հավաքականը գոլ խփեց, ընդ որում գնդակը դարպասն է մտել ցանցի անցքի միջով՝ դարպասաձողի կողքով: Ուրուգվայի հավաքականը բողոք է հայտնել մրցավարին գոլը հաշվելու որոշման համար, և գործին միջամտել է նաև Իգոր Նետոն, ով ցույց է տվել, որ խորհրդային թիմի խփած գնդակը չպետք է հաշվվի: Մրցավարը ուրուգվայցիների հետ խոսելուց հետո և ոչ ապա չեղյալ հայտարարեց դարպասի գրավումը, չնայած ԽՍՀՄ թիմը, ի վերջո, հաղթեց այս խաղում 2:1 հաշվով[15]։
Ազնիվ խաղի համար պարգևատրված առաջին մարզիկը իտալացի բոբսլեյիստ Էուջենիո Մոնտին էր, ով մի քանի անգամ օգնեց իր մրցակիցներին նվաճել օլիմպիական ոսկին՝ վերանորոգելով նրանց լոբիները և նույնիսկ հանելով մանրամասները իրից:
Մշակութային ազդեցություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Փրեյ-փլեյ տերմինը անշեղորեն մուտք է գործել բազմաթիվ լեզուներ, վաղուց ոչ միայն որպես սպորտ, այլ որպես գիտական և փիլիսոփայական հասկացություն: Հաճախ օգտագործվում է լրատվամիջոցների վերնագրերում[16], քաղաքականություն[13] և կինեմատոգրաֆում՝
- Fairplay — ընկերության կողմից մշակված համակարգչային տեխնոլոգիայի անվանումն է՝ Apple Inc
- Հայտնի լրատվական կայք fairplay.co.uk
- ՖիլմFairplay (Ֆրանսիա, 2006)
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Согласно правилам англо-русской практической транскрипции.
- ↑ проф. Ханс Ленк. «Этика спорта, как культура честной игры». Неприкосновенный запас № 3 (35) 2004 Արխիվացված 2013-09-21 Wayback Machine URL at 9/1/2008
- ↑ А. Г. Егоров, М. А. Захаров «Фейр-плей в современном спорте»(չաշխատող հղում) стр 26 ссылка от 8/31/2008
- ↑ The 1st General Assembly EFPC September 23, 1995 ссылка от 8/31/2008
- ↑ EFPC Message Արխիվացված 2008-07-24 Wayback Machine URL at 8/31/2008
- ↑ Новости НОК России Արխիվացված 2011-02-07 Wayback Machine URL at 8/31/2008
- ↑ FIFA fair play Արխիվացված 2009-07-06 Wayback Machine URL at 9/1/2008
- ↑ Aleksey Nemov Trophy — Attitude Արխիվացված 2007-11-18 Wayback Machine URL at 9/1/2008
- ↑ А. Г. Егоров, М. А. Захаров «Фейр-плей в современном спорте»(չաշխատող հղում) стр 34 ссылка 8/31/2008
- ↑ «Fair play: очерк об истории и современности» Дарья Паршинцева Արխիվացված 2008-05-17 Wayback Machine URL at 8/31/2008
- ↑ «The legal aspects of sports ethics and the protection of fair play» by Dimitrios Panagiotopoulos(չաշխատող հղում) URL at 9/1/2008
- ↑ А. Г. Егоров, М. А. Захаров «Фейр-плей в современном спорте»(չաշխատող հղում) стр 47 ссылка 8/31/2008
- ↑ 13,0 13,1 Навес с правого фланга lenta.ru 15/07/2008 Արխիվացված 2008-09-01 Wayback Machine URL at 9/1/2008
- ↑ А. Г. Егоров, М. А. Захаров «Фейр-плей в современном спорте»(չաշխատող հղում) стр 49 ссылка 8/31/2008
- ↑ «Ориентировка на благородство» 22 августа 2006, № 125-B(17015) Советский спорт Արխիվացված 2009-06-16 Wayback Machine URL at 8/31/2008
- ↑ Ъ — Фейр-плей со Всевышним «Коммерсант» Արխիվացված 2008-08-29 Wayback Machine URL at 9/1/2008
Արտաքին հղումններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը] | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆեյր-փլեյ» հոդվածին։ |
- Официальные документы российского комитета Фэйр Плей
- Евгений Шапошников. «Fair Play: Давайте играть честно!». QuestCentral. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-27-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|datepublished=ignored (օգնություն); Unknown parameter|deadlink=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն)