Jump to content

Ֆեկալ-օրալ ուղի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Կղանքաբերանային ուղի
ֆիզիոլոգիական գործընթաց Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիապաթոգենների փոխանցման ուղի Խմբագրել Wikidata

Ֆեկալ-օրալ ուղի (նաև կոչվում է օրալ-ֆեկալ կամ կղանքաբերանային փոխանցման ուղի) իրենից ներկայացնում է տարբեր վարակների կամ որոշակի հիվանդությունների փոխանցման ուղի, որի ժամանակ ֆեկալ մասնիկները կամ կղանքի պաթոգենները անցնում են մեկ անձից մյուսին` ներբերանային ուղղով: Կղանքաբերանային հիվանդությունների փոխանցման հիմնական պատճառները ներառում են պատշաճ սանիտարահիգիենիկ պայմանների բացակայությունը (բերում է կղազատման ակտի կամ դեֆեկացիայի դժվարացման` փորկապություն), ինչպես նաև անբավարար հիգիենայի գործելակերպ: Մարդիկ կարող են վարակվել ջուր խմելիս կամ հողագործության ժամանակ:

Սննդի ֆեկալ կամ կղանքի մասնիկներով աղտոտումը ֆեկալ-օրալ փոխանցման այլ ձև է: Նորածնի տակդիրը փոխելուց կամ հետանցքային հիգիենան կատարելուց հետո ձեռքերը ճիշտ լվանալը կարող է կանխել նման հիվանդությունների տարածումը: Ֆեկալ-օրալ ուղու վարակների փոխանցաման հինգ հիմնական գործոններն են` կեղտոտ ձեռքեր, ճանճեր, երկրագործություն, ջուր և սնունդ: Ֆեկալ-օրալ փոխանցման հետևանքով առաջացած հիվանդությունները ներառում են` տիֆ, խոլերա, պոլիոմիելիտ, հեպատիտ և շատ այլ վարակներ, նաև փորլուծություն:

«F-սխեմա» (կղանք, մատներ, ճանճեր, դաշտեր, հեղուկներ, սնունդ), որը ցույց է տալիս ֆեկալ-օրալ հիվանդության փոխանցման ուղիները: Ուղղահայաց կապույտ գծերը ցույց են տալիս խոչընդոտներ՝ զուգարաններ, ջուր, անհատական հիգիենա և ձեռքերի լվացում:

Նախապատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Համայնքի սանիտարական ընդհանուր ուսուցման (CLTS) ընթացքում գյուղացիները քայլում են դեպի սննդի պատրաստման տարածք՝ դիտելու, թե ինչպես են ճանճերը գրավում մարդու կղանքը և հետևաբար դառնում վարակակիր, երբ վայրէջք են կատարում սննդի վրա (Գյուղ Մալավի լճի մոտ, Մալավի):
Դպրոցականները CLTS միջոցառման ժամանակ Արևմտյան Բենգալիայում`Հնդկաստան, հետևում են մի բաժակ ջրի և թարմ մարդկային կղանքի փորձին,որտեղ ճանճերը անցնում են ջրից դեպի կղանք և նորից վերադառնում: Սա ցույց է տալիս, թե ինչպես կարող են պաթոգենները աղտոտել ջուրը:

Թեև կղանքաբերանային ուղին սովորաբար ներկայացվում է, որպես վարակի փոխանցման հիմնական ուղի, այն իրականում համարվում է պաթոգենների (ախտածիններ) մուտքի և ելքի «դարպասներ», և կարող է իրագործվել փոխանցման մի քանի այլ ուղիներով[1]: Ֆեկալ-օրալ տարածման ուղին հիմնականում համարվում է անուղղակի շփում աղտոտված սննդի կամ ջրի միջոցով: Այնուամենայնիվ, այն կատարվում է նաև կղանքի կամ մարմնի աղտոտված մասերի հետ անմիջական շփման պատճառով, օրինակ՝ անալ սեքսի ժամանակ[2][3]: Այն կարող է նաև փոխանցվել օդակաթիլային ճանապարհով՝ աղտոտված զուգարաններից և կենցաղային մակերեսներից[4][5]:

Վարակի փոխանցման «F-սխեմա»

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այսօր կիրառվող «F-սխեմա»-ի հիմքերը դրվել են Առողջապահության Համաշխարհային Կազմակերպության (ԱՀԿ) հրապարակման կողմից 1958 թվականին[6]: Այս հրապարակումը բացատրում էր վարակների, ինչպես նաև տարաբեր հիվանդությունների փոխանցման ուղիները և մարդու կղանքի օջախներից հիվանդությունների փոխանցման խոչընդոտները: Ժամանակի ընթացքում փոփոխություններ են կատարվել վարակի փոխանցման ժամանակակից «սխեմա» ստեղծելու համար: Այս սխեմաները օգտագործվում են բազմաթիվ սանիտարահիգիենիկ հրապարակումներում[7]: Դրանք նախագծված են այնպես, որ ջրի, ձեռքերի, հոդվածոտանիների նաև հողի միջոցով ցուցադրվեն ֆեկալ-օրալ փոխանցման ուղիները: Մարդու կղանքի վրա կենտրոնանալու փոխարեն, այլ կենդանիների կղանքը նույնպես պետք է ներառվի հիմնական վարակի փոխանցման սխեմաներում: Սանիտարահիգիենիկ կանոնների ճշգրիտ կիրառումը կանխում է վարակների փոխանցումը ձեռքերի, ջրի և սննդի միջոցով[7]:

Նման վարակների փոխանցման սխեման կարող է օգտագործվել ցույց տալու համար, թե ինչպես պատշաճ սանիտարական պայմանները (մասնավորապես զուգարաններ, պատշաճ հիգիենա, ձեռքերը լվանալ) կարող են արդյունավետ խոչընդոտ հանդիսանալ հիվանդությունների փոխանցմանը ֆեկալ-օրալ ճանապարհով:

Օրինակներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոխանցման ուղի

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փոխանցման գործընթացը կարող է լինել պարզ կամ ներառել մի քանի այլ գործոններ: Ֆեկալ-օրալ փոխանցման ուղիների որոշ օրինակներ ներառում են`

Փոփոխված F-սխեմա, ներառյալ որոշակի գործոններ, կամ սահմանափակել մարդու փոխազդեցությունը կենդանիների կղանքին:[7]:

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մարդկանց վարքագիծը փոխելու և վարակների փոխանցումը դադարեցնելու մոտեցումներից մեկը անձնական հիգիենայի ճշգրիտ պահպանման և ընդհանուր սանիտարահիգիենիկ կանոնների կիրառումն է[8]:

Հիվանդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ներքևում նշված է հիմնական հիվանդությունների ցանկ, որոնք կարող են փոխանցվել ֆեկալ-օրալ ճանապարհով: Նրանք խմբավորվում են ըստ հիվանդության փոխանցման մեջ ներգրավված հարուցչի տեսակի:

Բակտերիաներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիրուսներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախակենդանիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մակաբույծներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հարակից հիվանդություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Խմելու ջրում ախտածին միկրոօրգանիզմների կողմից առաջացած հիվանդությունները, առավել հաճախ փոխանցվում են աղտոտված քաղցրահամ ջրերի միջոցով: Սա ֆեկալ-օրալ վարակման ուղու տեսակներից մեկն է: Որոշակի արևադարձային հիվանդություններ դասվում են նաև վարակիչ հիվանդությունների խմբին, որոնք փոխանցվում են կղանքաբերանային ճանապարհով:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ «Principles of Epidemiology: Chain of Infection». U.S. Centers for Disease Control and Infection (ամերիկյան անգլերեն). 2019 թ․ փետրվարի 18. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հուլիսի 23-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին. Կաղապար:PD-inline
  2. ↑ LaMorte, Wayne W. (2016 թ․ հունվարի 6). «Common Vehicle Spread». Boston University School of Public Health. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մայիսի 14-ին. Վերցված է 2020 թ․ հուլիսի 21-ին.
  3. ↑ Whittier, Christopher A (2017 թ․ ապրիլի 16), «Fecal-Oral Transmission», in Bezanson, Michele; MacKinnon, Katherine C; Riley, Erin; Campbell, Christina J (eds.), The International Encyclopedia of Primatology (անգլերեն), Hoboken, NJ, USA: John Wiley & Sons, Inc., էջ 1, doi:10.1002/9781119179313.wbprim0193, ISBN 978-1-119-17931-3
  4. ↑ Johnson, David L.; Mead, Kenneth R.; Lynch, Robert A.; Hirst, Deborah V.L. (2013 թ․ մարտ). «Lifting the lid on toilet plume aerosol: A literature review with suggestions for future research». American Journal of Infection Control. 41 (3): 254–258. doi:10.1016/j.ajic.2012.04.330. PMC 4692156. PMID 23040490.
  5. ↑ Jones, RM; Brosseau, L. M. (2015 թ․ մայիս). «Aerosol transmission of infectious disease». Journal of Occupational and Environmental Medicine. 57 (5): 501–8. doi:10.1097/JOM.0000000000000448. PMID 25816216. S2CID 11166016.
  6. ↑ Wagner, E. G., and Lanoix, L. N. (1958). Excreta disposal for rural and small communities (PDF). WHO, Geneva, Switzerland. էջ 12. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ ապրիլի 12-ին. Վերցված է 2016 թ․ օգոստոսի 26-ին.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Penakalapati, Gauthami; Swarthout, Jenna; Delahoy, Miranda J.; McAliley, Lydia; Wodnik, Breanna; Levy, Karen; Freeman, Matthew C. (2017 թ․ հոկտեմբերի 17). «Exposure to Animal Feces and Human Health: A Systematic Review and Proposed Research Priorities». Environmental Science & Technology. 51 (20): 11537–11552. Bibcode:2017EnST...5111537P. doi:10.1021/acs.est.7b02811. ISSN 0013-936X. PMC 5647569. PMID 28926696.
  8. ↑ Kal, K and Chambers, R (2008) Handbook on Community-led Total Sanitation Արխիվացված 2015-04-10 Wayback Machine, Plan UK Accessed 2015-02-26
  9. ↑ Hale TL, Keusch GT (1996). Baron S, և այլք: (eds.). Shigella in: Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf).
  10. ↑ Giannella RA (1996). Baron S; և այլք: (eds.). Salmonella:Epidemiology in: Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf).
  11. ↑ Finkelstein RA (1996). Baron S; և այլք: (eds.). Cholera, Vibrio cholerae O1 and O139, and Other Pathogenic Vibrios in: Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf).
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 Intestinal Parasites and Infection Արխիվացված 2010-10-28 Wayback Machine fungusfocus.com – Retrieved on 2010-01-21
  13. ↑ 13,0 13,1 «Stool-To-Mouth or Fecal–Oral Route of Transmission of Infection | Healthhype.com». www.healthhype.com. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2016 թ․ ապրիլի 18-ին.
  14. ↑ Zuckerman AJ (1996). Baron S; և այլք: (eds.). Hepatitis Viruses in: Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf).
  15. ↑ Wang L, Zhuang H (2004). «Hepatitis E: an overview and recent advances in vaccine research». World J Gastroenterol. 10 (15): 2157–62. doi:10.3748/wjg.v10.i15.2157. PMC 4724990. PMID 15259057.
  16. ↑ Holshue ML, և այլք: (2020). «First Case of 2019 Novel Coronavirus in the United States». New England Journal of Medicine. 382 (10): 929–936. doi:10.1056/NEJMoa2001191. PMC 7092802. PMID 32004427.
  17. ↑ Pinghui, Zhuang (2020 թ․ փետրվարի 2). «Coronavirus: scientists identify possible new mode of transmission in human faeces». South China Morning Post. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մարտի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 4-ին.
  18. ↑ Meyer EA (1996). Baron S; և այլք: (eds.). Other Intestinal Protozoa and Trichomonas Vaginalis in: Baron's Medical Microbiology (4th ed.). Univ of Texas Medical Branch. ISBN 978-0-9631172-1-2. (via NCBI Bookshelf).
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆեկալ-օրալ_ուղի&oldid=10289696» էջից