Ֆելիքս Զանդման

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ֆելիքս Զանդման
լեհ.՝ Feliks Zandman
Ծնվել էմայիսի 7, 1928(1928-05-07)[1]
ԾննդավայրԳրոդնո, Białystok Voivodeship, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն[2]
Մահացել էհունիսի 4, 2011(2011-06-04)[3][1] (83 տարեկան)
Մահվան վայրՖիլադելֆիա, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ
ԳերեզմանKiryat Shaul Cemetery
Քաղաքացիություն Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն,  Ֆրանսիա,  ԱՄՆ և  Իսրայել
ԿրթությունՓարիզի համալսարան և École nationale supérieure d'électricité et de mécanique?
Գիտական աստիճանփիլիսոփայության դոկտոր
Մասնագիտությունգյուտարար և ճարտարագետ
ԱշխատավայրVishay Intertechnology?
ԵրեխաներGisele Zandman-Goddard?[4]
 Felix Zandman Վիքիպահեստում

Ֆելիքս Զանդման (լեհ.՝ Feliks Zandman, մայիսի 7, 1928(1928-05-07)[1], Գրոդնո, Białystok Voivodeship, Լեհաստանի Երկրորդ Հանրապետություն[2] - հունիսի 4, 2011(2011-06-04)[3][1], Ֆիլադելֆիա, Փենսիլվանիա, ԱՄՆ), գիտնական և ինժեներ, «Vishay Intertechnology» միջազգային ընկերության հիմնադիր և գլխավոր տեխնիկական տնօրեն, որն աշխարհում էլեկտրոնային բաղադրիչների խոշորագույն մատակարարներից մեկն է։ 

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին Ֆելիքս Զանդմանը և հինգ այլ հրեաներ փրկվել են աղետից՝ աշխարհի արդարակյացների՝ Աննա և Յան Պուխալսկիների օգնության շնորհիվ։

1946-1949 թվականներին սովորել է Ֆրանսիայի Նանսիի համալսարանում՝ ֆիզիկա և տեխնիկա մասնագիտությունների գծով, զուգահեռաբար՝ Grande école d’ingénieurs տեխնիկական համալսարանում։ Փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան է ստացել Սորբոնի համալսարանում՝ պաշտպանելով ֆոտոառաձգականության թեմայով դիսերտացիա։

Ֆելիքս Զանդմանը պարգևատրվել է Է.Լոնգստրետի մեդալով (Ֆրանկլինի ինստիտուտ, 1962) և այլ մրցանակներով։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆելիքս Զանդմանը ծնվել է Ահարոն և Գենի Զանդմանի ընտանիքում՝ Գրոդնո քաղաքում 1927 թվականին (որոշ տվյալներով՝ 1928 թվականին[5][6])։ Սովորել է լեհական գիմնազիայում՝ եբրայերեն լեզվով հիմնական առարկաների ուսուցմամբ[7][8][9][10]։

1941 թվականի հոկտեմբերին նացիստական զորքերի կողմից քաղաքի բռնազավթումից հետո նրանց ամբողջ մեծ ընտանիքը տեղափոխվել է Գրոդնոյի գետտո, ապա տեղափոխվել է Կելբասինի տարանցիկ համակենտրոնացման ճամբար գետտոյի ոչնչացումից առաջ՝ 1942 թվականին։ Ավելի ուշ Ֆելիքսի ողջ ընտանիքը մահացել է, իսկ նա ողջ է մնացել միայն աշխարհի արդարակյացներ Աննա և Յան Պուխալսկիների շնորհիվ և ապրել մեծ Լոսոսնա գյուղում (այժմ Լեհաստանում, Բելառուսի հետ սահմանից 20 կմ հեռավորության վրա)։ Աննան՝ 5 երեխաների մայրը, պատերազմից առաջ աշխատել է որպես Ֆրեյդովիչեի ընտանիքի ամառանոցի պահակ և 1943 թվականի փետրվարին թաքցրել է Ֆելիքսին՝ ի նշան երախտագիտության նրա տատիկի, որը անցյալում փրկել էր նրա երեխային։ Բացի Ֆելիքսից, Պուխալսկիները փրկել են նրա հորեղբայր Սենդեր Ֆրեյդովիչին և չորս լեհ հրեաների։ Հիմնական վայրը, որտեղ նրանք անցկացրել են 17 ամիս, դարձել է փորված փոս-ապաստանը, որի չափերն էին 1.7 x 1.5, իսկ խորությունը 1.2 մետր։ Չնայած ծանրագույն պայմաններին՝ փրկվածները կարողացել են լավ հարաբերություններ պահպանել միմյանց հետ, նույն տեղում Սենդերը մթության մեջ սովորեցրել է Ֆելիքսին եռանկյունաչափություն, մաթեմատիկա և պատմություն, ինչը թույլ է տվել նրան ազատ արձակվելուց հետո մեկ տարվա ընթացքում անցնել երեք դասարան և ավարտել տասնամյա դպրոցը[8][11]։

Ֆ. Զանդմանի նվիրատվության հուշատախտակը Գրոդնոյի մեծ երգչախմբի սինագոգի վերանորոգման համար

Այն բանից հետո, երբ 1944 թվականի կեսերին Խորհրդային բանակի առաջնորդող մասերը ազատ են արձակել փախստականներին, Ֆելիքսը հորեղբոր հետ տեղափոխվել է Գդանսկ, որտեղ ընդունվել է համալսարան, սակայն Լեհաստանում հետպատերազմյան հրեական ջարդերի պատճառով նրանք 1946 թվականի ամռանը գաղթել են Ֆրանսիա[8]։

Սկզբում ֆրանսերեն չիմանալով՝ Ֆելիքսը կարողացել է 1949 թվականին ավարտել Նանսի համալսարանը՝ «դարի ուսանող» կոչումով։ Այնուհետև պաշտպանել է դոկտորական ատենախոսություն Սորբոնում՝ մշակելով «նոր մեթոդ և լարման չափման յուրահատուկ տեխնոլոգիա»[8]։

Իր կնոջը՝ Ռուտա Զանդմանին 40 տարի արդեն իր «գլխավոր խորհրդականն» է համարել։ 1994 թվականին, լինելով ԱՄՆ քաղաքացի (իսկ մինչ այդ՝ Լեհաստանի և Ֆրանսիայի), ընդունել է Իսրայելի քաղաքացիություն[8]։

Մահացել Է ԱՄՆ-ում 2011 թվականի հունիսի 4-ին[5][12]։ Թաղված է Իսրայելում։

Մասնագիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուսումն ավարտելուց հետո Զանդմանը որոշ ժամանակ դասավանդել է Ֆրանսիայի Ecole de l’Air օդանավորդության ակադեմիայում, իսկ հետո մի քանի տարի աշխատել է Ֆրանսիայի ավիացիոն արդյունաբերության ոլորտում[13]։

1956 թվականին Զանդմանն առաջարկ է ստացել տեղափոխվել ԱՄՆ, որտեղ նա աշխատել է Budd ընկերությունում գիտական հետազոտությունների և մշակումների դեպարտամենտի տնօրենի պաշտոնում՝ զարգացնելով դեֆորմացիաների չափման իր մեթոդիկան («ֆոտոսթրես»)։ Այսպիսով, նա եկել է գերճշգրիտ, բարակ թաղանթային ռեզիստոր ստեղծելու գաղափարին, սակայն Budd ընկերությունը հեռանկարային չի համարել այդ բիզնեսը, և 1962 թվականի փետրվարի 22-ին Զանդմանը ստեղծել է սեփական ընկերությունը։ Զանդմանն ու իր մերձավոր ազգական Ալֆրեդ Սլաները (Alfred P. Slayer) նոր ընկերություն անվանել են «Vishay»՝ ի հիշատակ Ֆելիքսի տատիկի, որը ծնվել է լիտվական Վիշեյ փոքրիկ քաղաքում (Վեյսիյայ)[8][10][14]։

Արձագանքելով իսրայելական «Մերկավա» տանկի գլխավոր կոնստրուկտոր Իսրայել Տալի խնդրանքին՝ Ֆելիքս Զանդմանն անհատույց իրականացրել է տանկի թնդանոթի արդիականացումը, ինչը թույլ է տվել կտրուկ բարձրացնել նրա հրաձգության ճշգրտությունը[8][9][15][16]։

Vishay Intertechnology[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ընկերության առաջին արտադրանքն են դարձել Ֆելիքս Զանդմանի արտոնագրված տեխնոլոգիայով պատրաստվող եզակի բարձր ճշգրտությամբ բարակ թաղանթային ռեզիստորները։

Այսօր «Vishay»-ն ունի արտադրական ձեռնարկություններ Իսրայելում, Չինաստանում և Ամերիկայի 5 այլ երկրներում, Եվրոպայում և Ասիայում, որտեղ արտադրում են ուղղիչներ, դիոդներ, մոպ-տրանզիստորներ, օպտոէլեկտրոնային բաղադրիչներ, մասնագիտացված ինտեգրալ սխեմաներ, ռեզիստորներ, կոնդենսատորներ և ինդուկտորներ[14]։

«Vishay Intertechnology»-ի եկամուտները 2009 թվականին կազմել են ավելի քան 2042 մլն դոլար։ 2009 թվականի դեկտեմբերի 31-ի դրությամբ ընկերությունում եղել են շուրջ 22 300 հաստիքային աշխատակիցներ[17]։

Գրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Photostress: principles and applications, 1959
  • Photoelastic Coatings, 1977
  • Cherez terni k zvezdam: Ot Vishei — k Vishei, 1994
  • Never the last journey, 1995
  • Nie die letzte Reise.: Vom polnischen Ghetto an die Wallstreet. 1999
  • Resistor theory and technology, 2002

Մրցանակներ, ճանաչում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆելիքս Զանդմանը կյանքի ընթացքում արժանացել է հետևյալ պարգևների․[18]

  • 1962՝ Էդվարդ Լոնգստրետի մեդալ[19]
  • 2001՝ ԱՄՆ-ի էլեկտրոնային արդյունաբերության ձեռնարկությունների դաշինքի մեդալ[20]
  • 2009՝ ԱՄՆ էլեկտրոնային բաղադրիչների դիստրիբյուտորների ազգային ասոցիացիայի մրցանակ[21]

Կինոյում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ֆելիքս Զանդմանի կյանքի մասին նկարահանվել է «Ոգու հաղթանակ» վավերագրական ֆիլմը։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #121508803 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 http://www.bizjournals.com/philadelphia/news/2011/06/06/vishay-founder-holocaust-survivor.html
  4. ↑ mako (երբ.) — 2008.
  5. ↑ 5,0 5,1 Dr. Felix Zandman // Obituary Vishay
  6. ↑ Felix Zandman GHN: IEEE Global History Network
  7. ↑ Jr. Korn, Bertram, Jewish Exponent, 10-20-1995. «Survivor Triumphant: Felix Zandman’s life story is a saga of success» Արխիվացված 2012-11-03 Wayback Machine
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 8,4 8,5 8,6 Феликс Зандман: всем смертям назло, Сэм Ружанский Արխիվացված 2011-09-01 Wayback Machine, «МЫ ЗДЕСЬ» № 307, 12-18 мая 2011
  9. ↑ 9,0 9,1 «From Darkness to Photoelasticity // Felix Zandman: Scientist, Inventor and Industrialist, Dana Ashkenazi». Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ նոյեմբերի 4-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.
  10. ↑ 10,0 10,1 «VISHAY INTERTECHNOLOGY: портрет компании». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.
  11. ↑ Mordecai Paldiel. Saving the Jews: amazing stories of men and women who defied the «final solution». — Schreiber, 2000. — С. 82-83. — 338 с. — ISBN 1887563555
  12. ↑ Clarke, Peter (6 июня 2011). «Felix Zandman, founder of Vishay, dead at 83» (անգլերեն). Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հուլիսի 31-ին. Վերցված է 2011 թ․ հունիսի 10-ին.
  13. ↑ «Dr. Felix Zandman Receives Lifetime Achievement Award From the National Electronic Distributors Association». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.
  14. ↑ 14,0 14,1 Company Overview Արխիվացված 2011-09-11 Wayback Machine Vishay Intertechnology
  15. ↑ «Народы обретают свободу на поле боя». Глава V, Эли Лихтенштейн, 06.10.2010(չաշխատող հղում)
  16. ↑ Mordecai Paldiel. Saving the Jews: amazing stories of men and women who defied the «final solution». — Schreiber, 2000. — С. 87. — 338 с. — ISBN 1887563555
  17. ↑ Vishay Intertechnology, Inc. // Form 10-K for the year ended December 31, 2009 UNITED STATES SECURITIES AND EXCHANGE COMMISSION (անգլ.)
  18. ↑ Неполный список
  19. ↑ «Felix Zandman // Year: 1962 // Subject: Engineering // Award: Longstreth // Franklin Laureate Database». Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ մայիսի 31-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.
  20. ↑ «Dr. Felix Zandman, Chairman and CEO of Vishay Intertechnology, to Receive EIA Medal of Honor, 17 Apr 2001». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.
  21. ↑ «Dr. Felix Zandman Receives Lifetime Achievement Award From the National Electronic Distributors Association, Dec 21, 2009». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հուլիսի 15-ին. Վերցված է 2021 թ․ ապրիլի 13-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ֆելիքս Զանդման» հոդվածին։
 ⛭ 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Ֆելիքս_Զանդման&oldid=9360324» էջից