Օքսիգենոթերապիա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Օքսիգենոթերապիա
Տեսակթերապիա և Հիմնական դեղամիջոցներ
Ենթադասառաջին օգնություն[1] և medical gas therapy?
MeSHE02.880.690
 Oxygen therapy Վիքիպահեստում

Օքսիգենոթերապիա կամ թթվածնաբուժություն, հավելյալ թթվածնի աղբյուր, օգտագործում են բժշկության մեջ՝ բուժման նպատակներով[2]։ Այն կիրառվում է արյան մեջ թթվածնի ցածր մակարդակի, շմոլ գազով թունավորման, կլաստերային գլխացավերի ժամանակ, ինչպես նաև ինհալյացիոն անեսթետիկներ շնչելու ընթացքում՝ արյան մեջ թթվածնի բավարար քանակը պահպանելու նպատակով[3]։ Թթվածնի երկարատև կիրառումը հաճախ օգտագործում են քրոնիկ թթվածնաքաղցով անձանց շրջանում, որը հանդիպում է ԹՔՕՀ - ի կամ ցիստիկ ֆիբրոզի[2][4] ժամանակ։ Թթվածինը տրվում է տարբեր եղանակներով, այդ թվում ՝ թթվածնային բեղիկների, թթվածնային դիմակների և հիպերբարիկ խցիկի օգնությամբ[5][6]։

Թթվածինը պետք է բջջի նորմալ նյութափախանակության[7] համար, բայց միևնույն ժամանակ թթվածնի չափազանց բարձր կոնցենտրացիան կարող է բերել թթվածնով թունավորման՝ առաջացնելով թոքային հյուվածքի վնասում կամ շնչառական անբարարություն[8] հատկապես այն անձանց մոտ, ովքեր ունեն դրանց նկատմամբ նախատրամադրվածություն[3]։ Թթվածնի բարձր կոնցենտրացիաները՝ հատկապես ծխելու ընթացքում, բարձրացնում են այրվելու ռիսկը։ Առանց տրվող թթվածնի խոնավեցման հնարավոր է քթի խոռոչների չորացում[2]։ Թթվածնով արյան հագեցումը կախված է բուժման պայմաններից[2]։ Նորմայում խորհուրդ է տրվում արյան հագեցվածությունը պահել 94-96 %-ի վրա, իսկ այն հիվանդների մոտ, ովքեր ունեն ածխաթթու գազի կուտակման ռիսկ, խորհուրդ է տրվում 88-92 % հագեցվածություն։ Շմոլ գազով թունավորվածներին կամ սրտի կաթվածով հիվանդներին պետք է հնարավորինս արագ հագեցնել թթվածնով[2][9]։ Օդում թթվածնի մակարդակը կազմում է 21 %, իսկ թթվածնաթերապիայում այն հասնում է 100 %-ի[8]։

Թթվածնի կիրառումը բժշկության մեջ ընդհանուր տարածում ունեցավ 1917 թվականին[10][11]։ Այն ներառված է Առողջապահության համաշխարհային կազմակեպության Հիմնական դեղամիջոցների ցանկում՝ որպես առողջապահական համակարգի[12] ամենաէֆեկտիվ և ապահով թերապիայի միջոց։ Տնային պայմաններում կիրառվող թթվածնի մեկամսյա արժեքը Բրազիլիայում կազմում է մոտ 150 ԱՄՆ դոլլար, իսկ Միացյալ Նահանգներում՝ 400 ԱՄՆ դոլլար[4]։ Տնային պայմաններում կիրառվող թթվածինը տրամադրվում է նաև թթվածնային բալոնների կամ թթվածնային խտացուցիչների տեսքով[2]։ Զարգացած երկրներում[2][13] թթվածինը հաճախ կիրառում են բուժման նպատակով։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թթվածնային բեղիկներ


Oxygen piping and regulator with flow meter, for oxygen therapy, mounted in an ambulance
Pin-indexed Oxygen Regulator for portable D-Cylinder, usually carried in an ambulance's resuscitation kit
Pin index medical oxygen cylinder valve

Թթվածնային թերապիայի կիրառվում է և՛ քրոնիկական և՛ սուր վիճակներում, կարող է օգտագործվել հիվանդանոցային, մինչ-հիվանդանոցային կամ արտահիվանդանոցային պայմաններում։

Քրոնիկական վիճակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օքսիգենոթերապիան կիրառություն ունի թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդությունների, հաճախակի զարգացող բրոնխիտների և էմֆիզեմաների ժամանակ։ Դա ցուցված է ԹՔՕՀ - ով հիվանդներին ում թթվածնի զարկերակային պարցիալ ճնշումը PaO
2 ≤ 55 մմսս. է կամ զարկերակային հագեցվածությունը SaO
2 ≤ 88 %[14][15][16]:

Թթվածնի կիրառումը նախատեսված է հևոցով հիվանդների համար սրտային կամ շնչական անբավարարության, տերմինալ փուլի քաղծկեղի և նեյրոդեգեներատիվ հիվանդությունների ժամանակ։ Չնայած այս դեպքերում արյան մեջ պահպանված է թթվածնի նորմալ մակարդակը։ 2010թ. - ին 239 սուբյեկտների վրա կատարված փորձերը պարզել են որ հևոցը կանխելու համար թթվածնաթերապիայի և պարզապես օդի ներմուծման մեջ չկա էական տարբերություն[17]։

Սուր վիճակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թթվածինը լայնորեն կիրառվում է շտապ բժշկական օգնության մեջ, ինչպես՝ հիվանդանոցային պայմաններում, այնպես էլ շտապ բժշկական ծառայություններ կամ առաջին բուժօգնություն տրամադրող հաստատություններում։

Արտահիվանդանոցային պայմաններում, բարձր դոզաներով թթվածինը նախատեսված է վերակենդանացման, ծանր

վնասվածքների, անաֆիլաքսիայի, ծանր արյունահոսությունների, շոկի, ցնցումների և հիպոթերմիայի ժամանակ[18][19]։

Այն նախատեսված է նաև այն հիվանդների համար, որոնք վնասվման կամ հիվանդության հետևանքով ունեն թթվածնի ցածր մակարդակ արյան մեջ։ Այս դեպքում թթվածնի հոսքը պետք է լինի չափավոր, որպեսզի բերի թթվածնով հագեցվածությանը արյան մեջ՝ հիմնվելով պուլս օքսիմետրիայի վրա (թիրախային մակարդակը՝ 94 – 96 % կամ 88 - 92 % ԹՔՕՀ - ով անձանց մոտ)[9][18] : Թթվածնի չափազանց մեծ քանակը կարող է լինել մահացու նույնիսկ սուր վիճակում գտնվող հիվանդերի համար[9]։

2018 թվականի Բրիտանական բժշկական ամսագրի խորհուրդների համաձայն՝ սատուրացիայի 96 %-ի դեպքում թթվածնաթերապիան պետք է դադարեցվի և չպետք է վերսկսվի սատուրացիայի 90-93 %-ի դեպքում[20]։ Բացառություն են կազմում՝ շմոլ գազով թունավորումը, կլաստերային գլխացավը, մանգաղաբջջային անեմիայի գրոհները և պնևմոթորաքսը[20]։

Թթվածնի մեծ կոնցենտրացիաները անձական օգտագործման համար կիրառվում են տնային պայմաններում բուժման նպատակներով՝ ընդհատելու համար կլաստերային գլխացավի գրոհները, շնորհիվ դրա անոթասեղմիչ[21] ազդեցությամբ։

Մարդիկ, ովքեր ստանում են թթվածնաթերապիա՝ սուր հիվանդության կամ հոսպիտալիզացման պատճառով, առանց բժշկի որոշման չպետք է շարունակեն թթվածնով բուժումը[22]։ Հիվանդի լավացման զուգահեռ թթվածնաքաղցը վերանում է[22]։

Թոքերի քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Օքսիգենոթերապիա իրականացվում է թոքերի քրոնիկ օբստրուկտիվ հիվանդությունների ժամանակ, ինչպիսին է թոքերի էմֆիզեման, հատկապես այն դեպքում, երբ ածխաթթու գազը պահվում է թոքերում (շնչական անբավարարություն II աստիճան)։ Հետագայում, եթե այս հիվանդներին տրվի հավելյալ թթվածին, նրանց մոտ կարող է դիտվել ածխաթթու գազի կուտակում և pH-ի նվազում(հիպերկապնիա), որը կարող է նրանց կյանքի համար վտանգ ներկայանալ[23]։ Սա վենտիլյացիոն-պերֆուզիոն անհավասարակշռության արդյունք է (տե՛ս Թթվածնի ազդեցությունը քրոնիկական օբստրուկտիվ հիվանդության ժամանակ[24]): Վատագույն դեպքում թթվածնի բարձր դոզաները ծանր էմֆիզեմայով և ածխաթթու գազի բարձր մակարդակով հիվանդների շրջանում կարող են նվազեցնել շնչառությունը և խթանել շնչական անբավարարության զարգացումը՝ նկատելիորեն բարձրացնելով մահացությունը՝ ի տարբերություն այն հիվանդների, ովքեր ստանում են տիտրացված թթվածին[23]։

2010 թվականի ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ տիտրված թթվածինը վտանգ չի ներկայացնում ԹՔՕՀ-ով հիվանդների շրջանում[23]։

Այլընտրանքային բժշկություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այլընտրանքային բժշկության որոշ գործիչներ առաջ են բերել «թթվածնաթերապիա»-ով ՁԻԱՀի ,Ալցհայմերի հիվանդության և ուռուցքների բուժման փաստը։ Համաձայն Ամերիկյան ուռուցքաբանական կազմակերպության՝ «հասանելի գիտական ապացույցները չեն աջակցում այն միտքը, որ թթվածին ատադրող քիմիկատների ներարկումը մարդու օրգանիզմ կարող է էֆեկտիվ լինել ուռուցքի բուժման համար»[25]։

Առաքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թթվածնի կառավարման համար կիրառվում են տարբեր սարքեր։ Թթվածինը առաջնահերթ անցնում է ճնշման կարգավորիչի միջով, որը կարգավորում է թթվածնի բարձր ճնշման մատակարարումը(տվյալ սարքավորումից) դեպի թթվածնի ցածր ճնշում։ Այս ցածր ճնշումը կառավարվում է հոսքաչափիչիով, որը կարող է լինել տոկոսային կամ ընտրողական, և այս հոսքը վերահսկվում է լիտրերով մեկ րոպեի ընթացքում (լ/ր)։ Բժշկական թթվածնի համար հոսքաչափիչի միջակայքը տատանվում է 0-ից մինչև 15 լ/ր, իսկ որոշ ագրեգատների հետ կարող է հասնել մինչև 25 լ/ր։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ National Institute for Occupational Safety and Health NIOSH pocket guide to chemical hazards — 2007.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 British national formulary : BNF 69 (69 ed.). British Medical Association. 2015. էջեր 217–218, 302. ISBN 9780857111562.
  3. ↑ 3,0 3,1 WHO Model Formulary 2008 (PDF). World Health Organization. 2009. էջ 20. ISBN 9789241547659. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  4. ↑ 4,0 4,1 Jamison, Dean T.; Breman, Joel G.; Measham, Anthony R.; Alleyne, George; Claeson, Mariam; Evans, David B.; Jha, Prabhat; Mills, Anne; Musgrove, Philip (2006). Disease Control Priorities in Developing Countries (անգլերեն). World Bank Publications. էջ 689. ISBN 9780821361801. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  5. ↑ Macintosh, Michael; Moore, Tracey (1999). Caring for the Seriously Ill Patient 2E (անգլերեն) (2 ed.). CRC Press. էջ 57. ISBN 9780340705827. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին.
  6. ↑ Dart, Richard C. (2004). Medical Toxicology (անգլերեն). Lippincott Williams & Wilkins. էջեր 217–219. ISBN 9780781728454. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին.
  7. ↑ Peate, Ian; Wild, Karen; Nair, Muralitharan (2014). Nursing Practice: Knowledge and Care (անգլերեն). John Wiley & Sons. էջ 572. ISBN 9781118481363. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 Martin, Lawrence (1997). Scuba Diving Explained: Questions and Answers on Physiology and Medical Aspects of Scuba Diving (անգլերեն). Lawrence Martin. էջ H-1. ISBN 9780941332569. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին.
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Chu, DK; Kim, LH; Young, PJ; Zamiri, N; Almenawer, SA; Jaeschke, R; Szczeklik, W; Schünemann, HJ; Neary, JD; Alhazzani, W (2018 թ․ ապրիլի 28). «Mortality and morbidity in acutely ill adults treated with liberal versus conservative oxygen therapy (IOTA): a systematic review and meta-analysis». Lancet. 391 (10131): 1693–1705. doi:10.1016/S0140-6736(18)30479-3. PMID 29726345.
  10. ↑ Agasti, T. K. (2010). Textbook of Anesthesia for Postgraduates (անգլերեն). JP Medical Ltd. էջ 398. ISBN 9789380704944. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  11. ↑ Rushman, Geoffrey B.; Davies, N. J. H.; Atkinson, Richard Stuart (1996). A Short History of Anaesthesia: The First 150 Years (անգլերեն). Butterworth-Heinemann. էջ 39. ISBN 9780750630665. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ մայիսի 10-ին.
  12. ↑ «WHO Model List of Essential Medicines (19th List)» (PDF). World Health Organization. 2015 թ․ ապրիլ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2016 թ․ դեկտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2016 թ․ դեկտեմբերի 8-ին.
  13. ↑ Wyatt, Jonathan P.; Illingworth, Robin N.; Graham, Colin A.; Hogg, Kerstin; Robertson, Colin; Clancy, Michael (2012). Oxford Handbook of Emergency Medicine (անգլերեն). OUP Oxford. էջ 95. ISBN 9780191016059. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 18-ին.
  14. ↑ McDonald, Christine F; Crockett, Alan J; Young, Iven H (2005). «Adult domicilariary oxygen. Position statement of the Thoracic Society of Australia and New Zealand». The Medical Journal of Australia. 182 (12): 621–26. Արխիվացված օրիգինալից 2006 թ․ հունիսի 14-ին.
  15. ↑ Stoller, JK.; Panos, RJ.; Krachman, S.; Doherty, DE.; Make, B. (2010 թ․ հուլիս). «Oxygen therapy for patients with COPD: current evidence and the long-term oxygen treatment trial». Chest. 138 (1): 179–87. doi:10.1378/chest.09-2555. PMC 2897694. PMID 20605816.
  16. ↑ Cranston, Josephine M.; Crockett, Alan; Moss, John; Alpers, John H. (2005 թ․ հոկտեմբերի 19). The Cochrane Library (անգլերեն). John Wiley & Sons, Ltd. doi:10.1002/14651858.cd001744.pub2.
  17. ↑ Abernethy, Amy P.; McDonald, Christine F.; Frith, Peter A.; Clark, Katherine; Herndon, James E., II; Marcello, Jennifer; Young, Iven H.; Bull, Janet; Wilcock, Andrew; Booth, Sara; Wheeler, Jane L.; Tulsky, James A.; Crockett, Alan J.; Currow, David C. (2010 թ․ սեպտեմբերի 4). «Effect of palliative oxygen versus room air in relief of breathlessness in patients with refractory dyspnoea: a double-blind, randomised controlled trial». Lancet. 376 (9743): 784–93. doi:10.1016/S0140-6736(10)61115-4. PMC 2962424. PMID 20816546.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ բազմաթիվ անուններ: authors list (link)
  18. ↑ 18,0 18,1 «Clinical Guidelines Update – Oxygen» (PDF). Joint Royal Colleges Ambulance Liaison Committee/Warwick University. 2009 թ․ ապրիլ. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2009 թ․ հուլիսի 11-ին. Վերցված է 2009 թ․ հունիսի 29-ին.
  19. ↑ O'Driscoll BR, Howard LS, Davison AG (2008 թ․ հոկտեմբեր). «BTS guideline for emergency oxygen use in adult patients». Thorax. British Thoracic Society. 63 (Suppl 6:vi): 1–68. doi:10.1136/thx.2008.102947. PMID 18838559. Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2015 թ․ ապրիլի 13-ին.
  20. ↑ 20,0 20,1 Siemieniuk, Reed A C; Chu, Derek K; Kim, Lisa Ha-Yeon; Güell-Rous, Maria-Rosa; Alhazzani, Waleed; Soccal, Paola M; Karanicolas, Paul J; Farhoumand, Pauline D; Siemieniuk, Jillian L K; Satia, Imran; Irusen, Elvis M; Refaat, Marwan M; Mikita, J Stephen; Smith, Maureen; Cohen, Dian N; Vandvik, Per O; Agoritsas, Thomas; Lytvyn, Lyubov; Guyatt, Gordon H (2018 թ․ հոկտեմբերի 24). «Oxygen therapy for acutely ill medical patients: a clinical practice guideline». BMJ: k4169. doi:10.1136/bmj.k4169.
  21. ↑ Sands, George. «Oxygen Therapy for Headaches». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ դեկտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2007 թ․ նոյեմբերի 26-ին.
  22. ↑ 22,0 22,1 American College of Chest Physicians; American Thoracic Society (2013 թ․ սեպտեմբեր), «Five Things Physicians and Patients Should Question», Choosing Wisely: an initiative of the ABIM Foundation, American College of Chest Physicians and American Thoracic Society, Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ նոյեմբերի 3-ին, Վերցված է 2013 թ․ հունվարի 6-ին, which cites
  23. ↑ 23,0 23,1 23,2 Austin Michael A, Wills Karen E, Blizzard Leigh, Walters Eugene H, Wood-Baker Richard (18 October 2010)։ «Effect of high flow oxygen on mortality in chronic obstructive pulmonary disease patients in prehospital setting: randomised controlled trial»։ British Medical Journal 341 (oct18 2): c5462։ ISSN 0959-8138։ PMC 2957540։ PMID 20959284։ doi:10.1136/bmj.c5462։ Արխիվացված օրիգինալից 26 October 2010-ին 
  24. ↑ Kim, Victor; Benditt, Joshua O; Wise, Robert A; Sharafkhaneh, Amir (2008). «Oxygen therapy in chronic obstructive pulmonary disease». Proceedings of the American Thoracic Society. 5 (4): 513–18. doi:10.1513/pats.200708-124ET. PMC 2645328. PMID 18453364.
  25. ↑ «Oxygen Therapy». American Cancer Society. 2012 թ․ դեկտեմբերի 26. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2013 թ․ սեպտեմբերի 20-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 4, էջ 184)։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օքսիգենոթերապիա&oldid=9545076» էջից