Օրհուսի կոնվենցիա

Օրհուսի կոնվենցիա, ՄԱԿ-ի Եվրոպական տնտեսական հանձնաժողովի կոնվենցիա` «Տեղեկատվության մատչելիության, որոշումների կայացման գործընթացում հասարակության մասնակցության և բնապահպանական հարցերում արդարադատության մատչելիության վերաբերյալ»։

Կոնվենցիայի ուժի մեջ մտնելու համար անհրաժեշտ է 16 երկրի ստորագրություն։ Այդ գործընթացը տևել է երեք տարի։ Կոնվենցիան ստորագրել են 38 երկիր Դանիայի Օրհուս քաղաքում, 1998 թվականի հունիսի 25-ին, «Շրջակա միջավայրը Եվրոպայի համար»` եվրոպական երկրների շրջակա միջավայրի նախարարների 4-րդ խորհրդաժողովի գործընթացի շրջանակում։

Նպատակ

Կոնվենցիայի նպատակն է աջակցել մարդու առողջության իրավունքի պաշտպանությանը, նրա առողջության և բարեկեցության համար բարենպաստ միջավայրի ապահովմանը, տեղեկատվության մատչելիությանը, որոշումների կայացման գործընթացում հասարակության մասնակցությանը և շրջակա միջավայրի հարցերում արդարադատության մատչելիությանը։

Յուրաքանչյուր կողմ պարտավոր է ձեռնարկել անհրաժեշտ օրենսդրական, կարգավորող միջոցներ ՝ Կոնվենցիայի դրույթների իրականացման համար հստակ, բաց և համաձայնեցված կառույց ստեղծելու և այն պահպանելու համար։

Յուրաքանչյուր կողմ երկիր (որը ստորագրել է կոնվենցիան) պարտավորվում է.

• ընդունել անհրաժեշտ օրենսդրական կանոնակարգերի ստեղծում և պահպանում
• տեղեկատվության հասանելիություն
• մուտքի ազատություն (պարտադիր անհրաժեշտ տեղեկությունների տրամադրում ըստ պահանջի, որը պահանջում է հիմնավորումներ)
• հասարակությանը ակտիվ իրազեկում, համացանցի միջոցով շրջակա միջավայրի վիճակի մասին հասարակությանը հաշվետվություն ներկայացնել
• տեղեկատվություն տրամադրելուց առաջ հասարակության կողմից դրա նկատմամբ հետաքրքրությունը հաշվի առնելու անհրաժեշտություն
• անհապաղ տեղեկացնել մարդու առողջությանը և/կամ շրջակա միջավայրին վնաս հասցնող երևույթների մասին։

Տեղեկատվության հասանելիություն

• հասանելիության ազատություն (հիմնավորում չպահանջող անհրաժեշտ տեղեկատվության պարտադիր տրամադրում)
• ապահովել հանրության ակտիվ տեղեկատվությունը` ինտերնետի միջոցով, շրջակա միջավայրի վիճակի վերաբերյալ զեկույցներ հրապարակելով
• նախքան տեղեկատվություն տրամադրելուց հրաժարվելը անհրաժեշտ է հաշվի առնել դրա նկատմամբ հասարակության հետաքրքրության մակարդակը
• հասցեագրված մարմինները իրենց ուղղված հարցման վերաբերյալ տեղեկություն չունենալու դեպքում պետք է ուղղորդեն այն մարմիններին, որոնք ի վիճակի են բավարարել հարցումը
• անհապաղ տեղեկացնել հասարակությանը մարդու առողջության և (կամ) շրջակա միջավայրի համար հնարավոր վտանգի դեպքում։

Տեղեկատվություն չտրամադրելու պատճառներ

Բնապահպանական տեղեկատվություն տրամադրել հրաժարվելու պատճառ կարող է լինել միայն, եթե այդ տեղեկատվությունը ազդում է.

• պետական մարմինների աշխատանքի գաղտնիությանը
• միջազգային հարաբերությունների` ազգային պաշտպանության կամ ազգային անվտանգության վրա
• արդարադատության իրականացման` արդար դատաքննության դիմելու անհատների հնարավորության կամ պետական մարմինների ՝ քրեական կամ կարգապահական քննություններ անցկացնելու ունակության վրա
• առևտրային և արդյունաբերական տեղեկատվության գաղտնիության վրա
• մտավոր սեփականության իրավունքների վրա
• անձնական տվյալների գաղտնիության վրա
• երրորդ` հայցվող տեղեկատվությունը տրամադրող կողմի շահերի վրա
• շրջակա միջավայրի վրա, որի հետ կապված են այս տեղեկատվությունը (հազվագյուտ տեսակների բուծման վայրեր)։

Հետաքրքրված հասարակությունը ժամանակին և հասկանալի ձևով տեղեկացվում է շրջակա միջավայրի հիմնախնդիրների վերաբերյալ որոշումների կայացման առաջին իսկ փուլում։

Ընդհանուր դրույթներ

• Յուրաքանչյուր կողմ ընդունում է անհրաժեշտ օրենսդրական, կանոնակարգող և այլ միջոցներ, ներառյալ միջոցներ` ուղղված սույն կոնվենցիայի տեղեկատվության մատչելիության, հասարակայնության մասնակցության, արդարադատության մատչելիության դրույթների իրականացումը կարգավորող նորմերի համատեղելիությանը, ինչպես նաև պատշաճ միջոցներ ուղղված այդ դրույթների կիրառման ապահովմանը` Կոնվենցիայի դրույթների իմպլեմենտացիայի նպատակով` հստակ, թափանցիկ և համաձայնեցված դաշտ ձևավորելու համար։
• Յուրաքանչյուր կողմ պետք է ձգտի ապահովել, որպեսզի պաշտոնատար անձինք և պետական մարմինները շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով ցուցաբերեն աջակցություն հասարակայնությանը և ուղղորդեն նրան տեղեկատվության մատչելիության հարցում, աջակցեն նրան որոշումների ընդունման գործընթացին և արդարադատության իրականացմանը մասնակցելու գործում։
• Յուրաքանչյուր կողմ նպաստում է էկոլոգիական կրթությանը և շրջակա միջավայրի հիմնահարցերի կապակցությամբ հասարակայնության իրազեկության մակարդակի բարձրացմանը, մասնավորապես՝ շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով տեղեկատվության մատչելիության, որոշումների ընդունման գործընթացին մասնակցության և արդարադատության մատչելիության վերաբերյալ։
• Յուրաքանչյուր կողմ պետք է ապահովի շրջակա միջավայրի պահպանությանը նպաստող միությունների, կազմակերպությունների կամ խմբերի պատշաճ ճանաչումը և ցուցաբերի համապատասխան աջակցություն վերջիններիս, և ապահովի իր ազգային իրավական համակարգի համապատասխանությունը սույն պարտավորությանը։
• Կոնվենցիայի դրույթները չեն սահամանափակում որևէ երկրի իրավունքը շարունակել իրագործել կամ ձեռք բերել շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերի վերաբերյալ տեղեկատվության ավելի լայն մատչելիություն, որոշումների ընդունման գործընթացին հասարակայնության ավելի ակտիվ մասնակցութուն և արդարադատության ավելի լայն մատչելիություն նախատեսող միջոցներ, քան դա նախատեսված է սույն Կոնվենցիայով։
• Կոնվենցիան չի կարող նախատեսել շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով տեղեկատվության մատչելիության, որոշումների ընդունման գործընթացին հասարակայնության մասնակցության և արդարադատության մատչելիության գոյություն ունեցող իրավունքների որևէ սահամանափակում։
• Յուրաքանչյուր երկիր աջակցում է սույն Կոնվենցիայի սկզբունքների կիրառմանը շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով որոշումների ընդունման միջազգային գործընթացներում և միջազգային կազմակերպությունների շրջանակներում։
• Յուրաքանչյուր երկիր պետք է ապահովի, որ սույն Կոնվենցիայի դրույթներին համապատասխան իրենց իրավունքներն իրականացնող անձինք չենթարկվեն պատժի, հետապնդման կամ հալածանքի՝ անկախ նրանց ներգրավվածության ձևից։
• Կոնվենցիայի համապատասխան դրույթների շրջանակներում հասարակայնությունն ունի շրջակա միջավայրին առնչվող հարցերով տեղեկատվության մատչելիության, որոշումների ընդունման գործընթացին մասնակցելու և արդարադատության մատչելիության իրավունք՝ անկախ քաղաքացիությունից, ազգային պատկանելիությունից կամ բնակության վայրից, իսկ իրավաբանական անձի դեպքում՝ անկախ նրա գրանցման կամ գործունեության հիմնական վայրից։

Օրհուսի կոնվենցիային մասնակից երկրներն են․

• Հայաստան
• Ադրբեջան
• Ալբանիա
• Ավստրիա
• Բելառուս
• Բելգիա
• Բուլղարիա
• Հունգարիա
• Վրաստան
• Գերմանիա
• Հունաստան
• Դանիա
• Իտալիա
• Իսպանիա
• Մակեդոնիա
• Ղազախստան
• Ղրղզստան
• Կիպրոս
• Լատվիա
• Լիտվա
• Լիխտենշտայն
• Լյուքսեմբուրգ
• Մալթա
• Մոնակո
• Նիդերլանդներ
• Նորվեգիա
• Լեհաստան
• Պորտուգալիա
• Մոլդովա
• Սլովենիա
• Ռումինիա
• Տաջիկստան
• Թուրքմենստան
• Ուկրաինա
• Ֆինլանդիա
• Ֆրանսիա
• Էստոնիա
• Խորվաթիա
• Չեխիա
• Իսլանդիա
• Իռլանդիա
• Շվեդիա
• Շվեյցարիա
• Մեծ Բրիտանիայի և Հյուսիսային Իռլանդիայի Միացյալ Թագավորություն

Արտաքին հղումներ

• UNECE Aarhus Convention website (անգլ.)
• UNECE Aarhus Convention Clearinghouse website (անգլ.)
• Օրհուսի կոնվենցիա(չաշխատող հղում) (հայ.)
• Текст Орхусской конвенции
• Текст конвенции о доступе к информации, участии общественности в процессе принятия решений и доступе к правосудию по вопросам, касающимся окружающей среды (ռուս.)
• Оценка воздействия на окружающую среду (ОВОС) Արխիվացված 2006-06-30 Wayback Machine
• Список заявлений общественности в Комитет по соблюдению Орхусской конвенции.
• «GREEN SALVATION HERALD 2011» Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine 
• Опыт Экологического общества «Зеленое спасение» по применению положений Орхусской конвенции в судах, 25.05.2009 Արխիվացված 2017-05-25 Wayback Machine
• РЕШЕНИЕ III/6c. Соблюдение Казахстаном своих обязательств по конвенции (11-13 июня 2008 года, Рига). Արխիվացված 2016-04-04 Wayback Machine
• «К Третьему совещанию сторон Орхусской конвенции» Արխիվացված 2016-04-04 Wayback Machine
• Соблюдение Казахстаном своих обязательств по Орхусской конвенции. Արխիվացված 2016-12-28 Wayback Machine
• Как готовился национальный доклад Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine
• РЕШЕНИЕ II/5а. Соблюдение Казахстаном своих обязательств по Орхусской конвенции
• Пособие по доступу к правосудию к Орхусской конвенции. Արխիվացված 2009-05-23 Wayback Machine
• Форум Орхусского центра Республики Казахстан(չաշխատող հղում)
• Сборник нормативных правовых актов в области охраны окружающей среды Кыргызской Республики Արխիվացված 2011-11-20 Wayback Machine
• Сайт по реализации Орхусской конвенции в Кыргызской Республике Արխիվացված 2011-11-20 Wayback Machine