Օտտո Լիլիենթալ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Օտտո Լիլիենթալ
գերմ.՝ Otto Lilienthal
Դիմանկար
Ծնվել էմայիսի 23, 1848(1848-05-23)[1][2][3][…]
ԾննդավայրAnklam, Vorpommern-Greifswald District, Մեկլենբուրգ-Առաջավոր Պոմերանիա, Արևելյան Գերմանիա[4]
Մահացել էօգոստոսի 10, 1896(1896-08-10)[1][2][5][…] (48 տարեկան)
Մահվան վայրԲեռլին, Գերմանական կայսրություն
ԳերեզմանԲեռլին
Քաղաքացիություն Պրուսիայի թագավորություն
Մասնագիտությունավիատիեզերքային ճարտարագետ, օդաչու և գյուտարար
Պարգևներ և
մրցանակներ
Ստորագրություն
Изображение автографа
 Otto Lilienthal Վիքիպահեստում

Կառլ Վիլհելմ Օտտո Լիլիենթալ (անգլ.՝ Karl Wilhelm Otto Lilienthal, մայիսի 23, 1848(1848-05-23)[1][2][3][…], Anklam, Vorpommern-Greifswald District, Մեկլենբուրգ-Առաջավոր Պոմերանիա, Արևելյան Գերմանիա[4] - օգոստոսի 10, 1896(1896-08-10)[1][2][5][…], Բեռլին, Գերմանական կայսրություն), գերմանական ավիացիայի ռահվիրա, որին անվանել են «թռչող մարդ»[6]։ Նա առաջինն է եղել, որ պատրաստել է մանրամասն գծագրված, կրկնվող ու հաջողված թռիչքներ ճախրասավառնակներով[7]։ Թերթերում և ամսագրերում տպագրվել են Լիլիենթալի լուսանկարները սավառնելիս և հիմնավորել հասարակական ու գիտական այն համոզմունքը, որ թռչող սարքերի կիրառությունը հնարավոր է ու իրատեսական։ 1896 թվականի օգոստոսի 9-ին՝ հերթական թռիչքի ժամանակ, Լիլիենթալն ընկել է 15 մետր բարձրությունից և կոտրել պարանոցը։ Մահացել է հաջորդ օրը։

Վաղ շրջան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիենթալը ծնվել է 1848 թվականի մայիսի 23-ին գերմանական Պրուսիա նահանգի Փոմերանիա գավառի Անքլամ քաղաքում[8]։ Կնքվել է Սուրբ Նիկողայոսի եկեղեցում[9]։ Որոշ աղբյուրներ նրան ծագումով հրեա են համարում[10]։ Լիլիենթալի՝ միջին խավի պատկանող ծնողները ունեցել են ութ զավակ, որոնցից հինգը մանուկ հասակում մահացել են։ Մնացել են Օտտոն, Գուստավը և Մարիան[11]։ Երկու եղբայրները միշտ աշխատել են միասին, շարունակ զբաղված են եղել իրենց տեխնիկական, սոցիալական և մշակութային նախագծերի իրականացմամբ։ Դեռ դպրոցական տարիքից Օտտոն ու Գուստավը[12] միասին ուսումնասիրել են թռչունների թռիչը, և ոգևորված երկնքում սավառնելու գաղափարով՝ պատրաստել են կաշեփոկերով ամրացվող թևեր, բայց տղաների թռչելու փորձերը անհաջող են անցել։

Լիլիենթալը երկու տարի հաճախել է Պոտսդամի տեխնիկական վարժարան և պրակտիկա անցել «Շվարցկոպֆ» ընկերությունում։ Այնուհետև ընդունվել ու գերազանցությամբ ավարտել է Բեռլինի Թագավորական տեխնիկական ակադեմիան։ Ավարտելուց հետո մասնակցել է Ֆրանս-պրուսական պատերազմին։

Ծառայությունից վերադառնալուց հետո նա եղել է մի քանի ինժեներական ընկերությունների հաստիքային աշխատող և ստացել է հորատող մեքենայի համար իր առաջին արտոնագիրը։ Որոշ ժամանակ անց նա հիմնել է իր սեփական ընկերությունը, որը զբաղվել է շոգեկաթսաների ու շոգեմեքենաների[13] արտադրությամբ։ Հենց գործարանի տարածքում էլ նա տեղ է հատկացրել ճախրասավառնակների պատրաստման համար։

1878 թվականի հունիսի 6-ին Լիլիենթալն ամուսնացել է Ագնես Ֆիշերի հետ։ Նրանց միավորել է երաժշտությունը․ Ագնեսը սովորել է դաշնամուր նվագել, իսկ Լիլիենթալը գալարափող է նվագել և լավ տենորային ձայն ունեցել[14]։ Ամուսնությունից հետո նրանք մշտական բնակություն են հաստատել Բեռլինում և չորս զավակ են ունեցել․ Օտտոն, Աննան, Ֆրիցը և Ֆրիդան[15]։

1889 թվականին Լիլիենթալը հրատարակել է իր հայտնի «Թռչունների թռիչքը որպես ավիացիայի հիմք» գիրքը։

Թռիչքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արագիլի թռիչքի սխեմատիկ նկարագրություն (1889)
Լիլիենթալը թռիչքի պահին (1895)

Լիլիենթալի մեծագույն ավանդը եղել է ավելի ծանր քան օդը թռիչքի գաղափարի զարգացումը։ Նա թռիչքներ է իրականացրել Բեռլինի մոտ իր կառուցած արհեստական բլրից, նաև Ռինովի շրջակայքի բլուրներից։

Լիլիենթալը իր գծագրերով պատրաստած ճախրասավառնակներով իրականացրել է 2000 թռիչքներ՝ սկսած 1891 թվականից մինչև 1896 թվականի հայտնի վթարը։ Նրա ամենաերկար թռիչքը տևել է 5 ժամ[16]։

1891 թվականի սկզբին Լիլիենթալը գրանցել է իր առաջին հաջողությունը՝ մոտ 25 մետր հեռավորությամբ կատարած թռիչքներով։ Նա անգամ կարողացել է օգտագործել բլրին հակընթաց փչող 10 մ/վ քամու վերընթաց հոսանքը երկրի հանդեպ անշարժ դիրք գրավելու համար, որպեսզի լուսանկարիչը կարողանա հարմար դիրք գրավել լուսանկարելու համար։ Իսկ 1893 թվականին նա իր ճախրասավառնակով հաղթահարել է 250 մետր հեռավորություն։ Այս ռեկորդը մնացել է աննվաճ մինչև իր մահը[16]։

Լիլիենթալը հետազոտել ու նկարագրել է թռչունների, հատկապես արագիլների, թռիչքը, կիրառել սխեմաներ նրանց թևերի աերոդինամիկ ուժը բացատրելու համար։ Նա բազմաթիվ փորձարկումներ է կատարել օդագնացության հիմնավորված տվյալներ հավաքելու համար։

Նախագծեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիենթալի ճախրասավառնակներից մեկը
1894 թվականին ստեղծված ճախրասավառնակը Վաշինգթոնի Տիեզերագնացության և օդագնացության ազգային թանգարանում

Իր թռիչքային կարճատև կարիերայի ընթացքում Լիլինեթալը ստեղծել է տասնյակ մոնոպլանների, օրնիտոպտերների և երկու բիպլանների մոդելներ[17]։ Նա իր ճախրասավառնակները գծագրել է այնպես, որ մարմնի քաշը բաշխի հնարավորինս հավասարաչափ՝ անխափան թռիչք ապահովելու համար։ Լիլիենթալը դրանք կառավարել է մարմինը շարժելով ծանրության կենտրոնը փոխելով։ Այդպես են կառավարվում նաև ժամանակակից դելտապլանները։ Այնուամենայնիվ ճախրասավառնակներով դժվար էր մանևրել։ Պատճառն այն էր, որ Լիլիենթալը ճախրասավառնակը պահում էր ուսերով ու կարողանում էր շարժել միայն մարմինն ու ոտքերը, ինչը սահմանափակում էր մարմնի շարժումների, հետևաբար ծանրության կենտրոնի տեղափոխման հաճախականությունը։

Նա անընդհատ ստեղծում էր նոր մոդելներ։ Հատկապես կենտրոնացել էր օրնիտոպտերների՝ թռչնի թևերի թափահարումները կրկնող ճախրասավառնակների նման հզոր օդագնաց ստեղծելու վրա։

Գուստավ Լիլիենթալը (ձախից) և Փոլ Բեյլիխը հուշակոթողի բացման արարողություն ժամանակ

Ճախրասավառնակների հանդեպ կիրքը նրան չի խանգարել նորարար լինել նաև իր բիզնեսում։ Նա ստեղծել է շոգեկաթսաների համար փոքրիկ շարժիչ, որն ավելի անվտանգ է աշխատել, քան այն ժամանակվա նմանատիպ շարժիչները։ Այս գյուտը Լիլիենթալին ֆինանսական անկախություն է բերել, և թույլ տվել լիովին կենտրոնանալ ավիացիայի վրա։

Լիլիենթալը 25 արտոնագրային համաձայնագիր է կնքել[18]։

Թռիչքի վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թռչելու առաջին փորձերը Լիլիենթալը կատարել է 1891 թվականի կեսերին Պոտսդամի արևմուտքում գտնվող Կրիելով և Դերվից գյուղերի մոտ գտնվող «Windmühlenberg» կոչվող վայրից[19]։

1892 թվականին Լիլիենթալի թռիչքների փորձավայր է դարձել Բեռլինի Շթեգլից թաղամասում գտնվող «Maihöhe» բլուրը, որի գլխին նա կառուցել է 4 մետրանող աշտարակաձև կառույց։ Այն ապահովել է բարձր ցատկ, բացի այդ եղել է նրա սարքավորումների պահեստը[20]։

1894 թվականին Լիլիենթալը կառուցել է արհեստական բլուր Լիչթերֆելդեում՝ իր բնակության վայրին մոտ։ Բլուրը կոչվել է Fliegeberg[21]։ Այդտեղից նա կարողացել է թռիչքներ կատարել անկախ քամու ուղղությունից[17]։ Բլրի բարձրությունը 15 մետր էր։ Նրա շրջակայքը միշտ մարդաշատ է եղել. բազմաթիվ հետաքրքրասերն էին գալիս տեսնելու նրա ճախրասավառնակներով թռիչքները[22]։

1932 թվականին այս բլուրը բեռլինցի ճարտարապետ Ֆրից Ֆրեյմյուլերը դարձրել է Լիլիենթալի հուշակոթող[23]։ Բլրի գագաթին կառուցվել է կլոր սյունաշարով կառույց, որի ներսում գտնվում է արծաթե գլոբուս հայտնի թռիչքների մասին նշումներով[24]։ Լիլիենթալի եղբայրը՝ Գուստավը և Լիլիենթալի մեխանիկ ու օգնական Փոլ Բեյլիխը այցելել են կոթողի բացման արարողությանը, որը տեղի է ունեցել 1932 թվականի օգոստոսի 10-ին՝ Օտտոյի մահից 36 տարի անց։

Հանրահռչակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիենթալի թռիչքների մասին լուրերը տարածվել են Գերմանիայով և աշխարհով մեկ գիտական ու հանրամատչելի ամսագրերում ու թերթերում տպագրվող լուսանկարների միջոցով[25]։ Նրա թռիչքները «անմահացրել» են լուսանկարչության պատմության ռահվիրա Օտտոմար Անշյուտցը և ամերիկացի ֆիզիկոս Ռոբերտ Վուդը։ Այդ լուսանկարների շնորհիվ նրան սկսել են անվանել «թռիչքների հայր»։

Լիլիենթալը նաև հրապարակել է հոդվածներ տարբեր գիտական ամսագրերում, որտեղ մանրամասնորեն նկարագրել է իր փորձերը։

Վերջին թռիչք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1896 թվականի օգոստոսի 9-ին, ինչպես բոլոր նախորդ հանգստյան օրերին, Լիլիենթալը գնացել է Ռինովի բլուրներ հերթական թռիչքը կատարելու։ Օրը արևոտ է եղել, ոչ շատ շոգ (մոտավորապես 20 °C)։ Առաջին թռիչքները բարեհաջող են եղել, նա անցել է իր սովորական 250 մետր հեռավորությունը։ Չորրորդ թռիչքի ժամանակ Լիլիենթալը սկսել է սրընթաց ցած սլանալ ու չկարողանալով փոխել ծանրության կենտրոնը՝ ընկել է 15 մետր բարձրությունից[26]։

Փոլ Բեյլիխը՝ Լիլիենթալի ճախրասավառնակների մեխանիկը, նրան ձիասայլով տեղափոխել է Շթոլն, որտեղ տուժածը հետազոտվել է։ Լիլիենթալը ունեցել է պարանոցի կոտրվածք և որոշ ժամանակ անց կորցրել է գիտակցությունը։ Նույն օրը ապրանքատար գնացքով տեղափոխվել է Բեռլին։ Հաջորդ օրն առավոտյան նրան հասցրել են այն ժամանակ Եվրոպայում ամենահայտնի վիրաբույժ Էռնստ ֆոն Բերգմանի հիվանդանոց։ Հիվանդանոց տեղափոխվելուց ընդամենը մի քանի ժամ անց Լիլիենթալը մահացել է։

Մահվանից առաջ Լիլիենթալի արտաբերած վերջին խոսքի տարբեր վարկածներ կան։ Առավել տարածված վարկածը փորագրվել է նրա գերեզմանաքարին․ «Զոհեր պետք է՝ մատուցվեն»[27]։

Օտտո Լիլիենթալը թաղվել է Բեռլինի Լանքվից գերեզմանատանը։

Ժառանգություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիենթալը ներշնչանքի աղբյուր է եղել Ռայթ եղբայրների համար։ Հենց նա է ոգնչել եղբայրներին զարգացնել իրենց թռիչնքերի տեխնիկան և ստեղծել առաջին ինքնաթիռը[28]։ Ուիլբուր Ռայթը նրա մասին ասել է․

Բրոնզե հուշատախակ Շթոլնում
«Լիլիենթալ» հուշակոթողը Բեռլինում (2006)
19-րդ դաում թռչելու փորձեր արած բոլոր մարդկանցից, Օտտո Լիլիենթալը ամենանշանավորն է․․․ Ճիշտ է՝ թռչելու փորձեր մարդիկ սկսել են իրականացնել նրանից դեռ 100 տարի առաջվանից, նույն 19-րդ դարում թռչելու փորձեր են արել Քեյլին, Սփենսերը, Վենհամը, Մուայլարդը, բայց նրանցից ոչ ոք այդպիսի արժեքավոր արդյունքներ չի գրանցել
- Ուիլբուր Ռայթ[29]

Բեռլին-Թեգել օդանավակայանը անվանվել է նրա պատվին՝ «Օտտո Լիլիենթալ»։

1909 թվականին, երբ Օրվիլ Ռայթը ցուցադրական թռիչքներ կատարելու համար եղել է Գերմանիայում, այցելել է Լիլիենթալի այրուն և իր ու եղբոր անունից իրենց երախտիքը հայտնել ավիացիայի զարգացման մեջ Լիլիենթալի ունեցած անգնահատելի ավանդի և մասնավորապես իրենց վրա ունեցած նրա մեծ ազդեցության համար։

Արվեստում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Ամերիկյան R.E.M. ռոք խմբի «Losing My Religion» երգի տեսահոլովակում բանվորները ճախրասավառնակ են պատրաստում, որն անվանում են «Օտտո» Լիլիենթալի պատվին[30]։
  • Լիլիենթալի կերպարի հիման վրա է ստեղծվել Թեոդորա Գոսսի «Վարպետ Վիլհելմի թևերը» պատմվածքը, որը ներկայացվել է Ֆենտեզի համաշխարհային մրցանակի։
  • Լիլիենթալի գեղարվեստական կերպարին հանդիպում ենք ճապոնական «Կարդա կամ մեռիր» (2001 թվական) վեպերում, անիմեներում և մանգայում։
  • «Լիլիենթալի երազանքը» երգը երգիչ Ռայնհարդ Մայը նվիրել է Լիլիենթալին[31]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լիլիենթալին իր թռիչքների ժամանակ հաճախ լուսանկարիչներ են ուղեկցել։ Նրանց թվում է եղել նաև հայտնի լուսանկարիչ Օտտոմար Անշյուտցը։ Նա ինքն էլ էր լուսանկարում իր թռչող սարքերը 1891 թվականից հետո[32]։ Կան նրա թռիչքների փորձերը փաստող 145 լուսանկարներ, որոնք կարելի է տեսնել նրա թանգարանի՝ «Otto Lilienthal Museum» կայքում։ Լուսանկարչական ժապավենները, որ պահպանվելիս են եղել Մյունխենի Գերմանական թանգարանում, ոչնչացվել են Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ[25]։

  • Լիլիենթալի թռիչքի փորձը Դերվիցում (1891)
    Լիլիենթալի թռիչքի փորձը Դերվիցում (1891)
  • Լիլիենթալը թռիչքի է պատրաստվում փոքր օրնիտոպտերով (1894)
    Լիլիենթալը թռիչքի է պատրաստվում փոքր օրնիտոպտերով (1894)
  • «Vorflügelapparat» ճախրասավառնակը (1895)
    «Vorflügelapparat» ճախրասավառնակը (1895)
  • Լիլիենթալը թռիչքի պահին (1895)
    Լիլիենթալը թռիչքի պահին (1895)

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Crouch T. D. Encyclopædia Britannica
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  3. ↑ 3,0 3,1 Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Deutsche Nationalbibliothek Record #118572970 // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 Gran Enciclopèdia Catalana (կատ.) — Grup Enciclopèdia, 1968.
  6. ↑ «Killed In Trying To Fly», New York Herald, 1896 թ․ օգոստոսի 12, Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 11-ին
  7. ↑ DLR baut das erste Serien-Flugzeug der Welt nach 2017. Retrieved: 3 March 2017.
  8. ↑ «Archived copy». Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 23-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 23-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  9. ↑ «St Nicholas' church». IKAREUM Lilienthal Flight Museum. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 10-ին.
  10. ↑ Singer, Isidore (1906). «LILIENTHAL, OTTO». Jewish Encyclopedia. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

    «Lindbergh Pays Tribute to the Jewish Avlation Pioneer, Otto Lilienthal». Jewish Telegraphic Agency. 1928 թ․ օգոստոսի 28. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

    Chessin, Judy (2003 թ․ հուլիսի 3). «The man who inspired the Wright brothers». Cleveland Jewish News. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

    Bush, Lawrence (2013 թ․ օգոստոսի 8). «August 9: The Jewish Wright Brothers». Jewish Currents. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

    Freeman, Tzvi. «Hang Gliding». Chabad.org. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

    Skaldman, Rami. «The Wright Brother's First Flight». Israel Philatelic Federation. Արխիվացված է օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ օգոստոսի 8-ին.

  11. ↑ Anderson 2001, p. 156.
  12. ↑ Encyclopedia of Transportation. New York: Rand-McNally, 1977.
  13. ↑ «Archived copy». Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 1-ին.
  14. ↑ Anderson 2001, p. 157.
  15. ↑ "Otto Lilienthal." Encyclopedia of World Biography, 2004. Retrieved: 7 January 2012.
  16. ↑ 16,0 16,1 "From Lilienthal to the Wrights." Otto Lilienthal Museum. Retrieved: 8 January 2012.
  17. ↑ 17,0 17,1 "Pioneers of Flight: Otto Lilienthal." Արխիվացված 2011-11-29 Wayback Machine Discovery Channel. Retrieved: 8 January 2012.
  18. ↑ "Patent archives of the Museum." Otto Lilienthal Museum. Retrieved: 12 February 2018.
  19. ↑ Seifert and Waßermann: Otto Lilienthal. Leben und Werk. Eine Biographie. Hamburg 1992: pp. 62–65. 3-924562-02-4
  20. ↑ Chanute, O. "The Flying Man." Progress in Flying Machines. Retrieved: 16 November 2012.
  21. ↑ "The man who jumped off hills: Otto Lilienthal's Fliegerberg." Արխիվացված 2012-11-05 Wayback Machine journeytoberlin.com. Retrieved: 8 January 2012.
  22. ↑ Shlomovitz, Netanel. "Before the Beginning." Israeli Air Force. Retrieved: 8 January 2012.
  23. ↑ "From Lichtenrade to Lichterfelde Süd" (in German) Արխիվացված 2012-01-21 Wayback Machine Berlin.de. Retrieved: 8 January 2012.
  24. ↑ «Monument to Otto Lilienthal». Nature. 130 (3277): 270. 1932. Bibcode:1932Natur.130R.270.. doi:10.1038/130270b0.
  25. ↑ 25,0 25,1 "Lilienthal Photo archives." Otto Lilienthal Museum. Retrieved: 13 January 2012.
  26. ↑ Harsch, Viktor; Bardrum, Benny; Illig, Petra (2008 թ․ հոկտեմբեր). «Lilienthal's Fatal Glider Crash in 1896: Evidence Regarding the Cause of Death». Aviation, Space, and Environmental Medicine. 79 (101): 993–994. doi:10.3357/ASEM.2283.2008. PMID 18856192.
  27. ↑ Reichhardt, Tony (2016 թ․ օգոստոսի 10). «The Last Words of Otto Lilienthal». Air & Space/Smithsonian. Վերցված է 2018 թ․ հունիսի 27-ին.
  28. ↑ Crouch 1989, pp. 226–228.
  29. ↑ Aero Club of America Bulletin, September 1912
  30. ↑ "R.E.M. - Losing My Religion (Official Music Video)" (go to 3:06 mark) YouTube. Retrieved: 10 October 2017.
  31. ↑ Mey, Reinhard, lyrics: 'Lilienthals Traum' Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine Reinhard Mey. Retrieved: 21 December 2016.
  32. ↑ Lukasch, Bernd. "Lilienthal and Photography." Otto Lilienthal Museum. Retrieved: 13 January 2012.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Anderson, John D. A History of Aerodynamics and Its Impact on Flying Machines. Cambridge, UK: Cambridge University Press, 2001, First edition 1999. 978-0-521-66955-9.
  • Crouch, Tom D. The Bishop's Boys: A Life of Wilbur and Orville Wright. New York: W. W. Norton & Company, 1989. 0-393-30695-X.
  • Lilienthal, Otto. Birdflight as the Basis of Aviation. First edition, 1911 reprinted 2001: 0-938716-58-1. (Translation from German edition, Berlin 1889: Der Vogelflug als Grundlage der Fliegekunst reprinted 2003: 3-9809023-8-2.)
  • Nitsch, Stephan. Vom Sprung zum Flug (From the jump to the flight). Berlin, Brandenburgisches Verlagshaus, 1991. 3-327-01090-0. Modified second edition: Die Flugzeuge von Otto Lilienthal. Technik - Dokumentation - Rekonstruktion. (The airplanes of Otto Lilienthal. Technique - Documentation - Reconstruction). Otto-Lilienthal-Museum Anklam, 2016. 978-3-941681-88-0.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օտտո Լիլիենթալ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օտտո_Լիլիենթալ&oldid=9771829» էջից