Jump to content

Օսմանյան միջթագավորություն

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Օսմանյան միջթագավորություն (օսման.՝ فترت دوره‌سی, թուրքերեն՝ Fetret Devri, Bunalım Devri, Fasıla-i Saltanat; 1402-1413), Օսմանյան կայսրության պատմության մի շրջան, որը սկսվել է 1402 թվականին Անկարայի ճակատամարտում Թամերլանից սուլթան Բայազիդ I-ի պարտությունից հետո և ավարտվել 1413 թվականին։

Անկարայի հաղթանակից հետո Թամերլանը վերականգնել է օսմանցիների կողմից նախկինում նվաճված անատոլիական բեյությունների մեծ մասը և մնացած Օսմանյան հողերը բաժանել է Բայազիդի երեք որդիների՝ Սուլեյմանի, Իսայի և Մեհմեդի միջև։ Սուլեյմանը վերահսկում էր Օսմանյան նահանգները Ռումելիայում, իսկ Իսան և Մեհմեդը՝ Անատոլիայում։ Իշխանության համար պայքարին միացել է Բայազիդի ևս մեկ որդի՝ Մուսան։ 1413 թվականին հաղթող է դուրս եկել Մեհմեդ I-ը, որով ավարտել է միջթագավորության շրջանը։

Պատմություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կայսրության բաժանում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Անկարայի ճակատամարտին սուլթան Բայազիդը մասնակցել է իր որդիների՝ Սուլեյմանի, Իսայի, Մուսայի, Մեհմեդի և Մուստաֆայի հետ։ Երբ պարզ է դարձել, որ ճակատամարտը տանուլ է տրվել, Օսմանյան զորահրամանատարներ Էյնե բեյը, Չանդարլի Ալի փաշան, աղա ենիչեր Հասանը, Կարա Թիմուրթաշ փաշան և Էվրենոսը Սուլեյման Չելեբիի բանակի մնացորդների հետ միասին փրկվել են մարտադաշտից[1]։ Նա սուլթանի փրկված որդիներից առաջինն էր, ով ուղևորվել է օսմանների մայրաքաղաք Բուրսա[2]։ Իմանալով, որ Թամերլանի թոռները հետապնդում են իրեն, նա հեռացել է Անատոլիայից՝ Բուրսայից վերցնելով գանձարանը[3]։ Սուլեյմանը անցել է Դարդանելի վրայով և Գալիպոլի է ժամանել մեծաքանակ բանակի գլխավորությամբ[4]։ Նա բյուզանդացիներին առաջարկել է հաշտության պայմանագիր կնքել, որով պարտավորվել է նրանց տալ նավատորմը, Գալիպոլին և Ռումելիայի մի մասը[4]։ Բայց բանակցությունները ձգձգվել են, քանի որ կայսր Մանուել II-ը Եվրոպայում էր, իսկ նրա փոխարեն կառավարող նրա եղբորորդին՝ Հովհաննես VII-ը, չէր համարձակվում ստորագրել պայմանագիրը[5]։ 1403 թվականի հունվարին կամ փետրվարին բյուզանդացիների հետ Գալիպոլի պայմանագիրը կնքվել և ստորագրվել է մանուիլի համիշխան Հովհաննես VII-ի կողմից[6]։ Բյուզանդիան ստացել է նախկինում օսմանցիների կողմից գրավված Թեսաղոնիկեն, Կալամարիան, Հալիկոս գետից մինչև Վարդարեսի մարզ ընկած տարածքը, Մարմարա ծովի ափը մինչև Սև ծովի Մեսեմբրիա[7]։ Բյուզանդացիները և ջենովացիները ազատվել են դանից[8]։ Վենետիկցիներին անցնում էին իրենց բոլոր տարածքները, որոնք նախկինում իրենցից գրավել էին օսմանցիները, բացի դա նրւանց էր անցնում նաև Աթենքը և Նեգրոպոնտեի դիմացի տարածքը[9]։ Սուլեյմանը բյուզանդացիներին որպես պատանդ է թողել Քասիմի եղբորը (որոշ աղբյուրներում՝ Օրհան) Չելեբիին և քրոջը՝ Ֆաթմա Սուլթանին

Իսա Չելեբին օսմանյան բանակի պարտությունից և Բայազիդի գերությունից հետո փախել և թաքնվել է Բալըքեսիրում (Կարասիոգուլարայի տարածքում)։ 1402 թվականի նոյեմբերին նա արդեն վերահսկում էր Բոսֆորի ասիական ափերը[10]։

Սուլեյման Չելեբին վերահսկում էր Ռումելիայի (մայրաքաղաքը՝ Էդիրնում) օսմանյան գավառները, Անատոլիայում օսմանյան տարածքները բաժանված էին Իսա Չելեբիի (մայրաքաղաքը՝ Բուրսայում) և Մեհմեդ Չելեբիի (մայրաքաղաքը՝ Ամասիայում) միջև[11]։ Սուլեյմանից և Իսայից դեսպանները նվերներով այցել են Թամերլանին։ Թամերլանը եղբայրներից յուրաքանչյուրին տվել է կառավարման իրավունք[12]։ Բայց, ճանաչելով Բայազիդի որդիներին որպես Օսմանյան կայսրության մասերի տիրակալներ, Թամերլանը վերականգնել է օսմանցիների կողմից նախկինում նվաճված բոլոր բեյությունները։ Թամերլանի հեռանալուց հետո սկսվել է Բայազիդի որդիների մեջ միմյանց դեմ ակտիվ դիմակայության շրջանը[13]։

Իսայի պայքարը Մուսայի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Իսայի պատկերը Հալկոկոնդիլի աշխատության հրատարակության մեջ, 1632 թվական

Երբ Սուլեյման Չելեբին հռչակել է իր սուլթանությունը Էդիրնեում, Իսա Չելեբին և Մուսա Չելեբին պայքարել են Բուրսայի համար։ Իսա Չելեբին գրավել է քաղաքը, երբ Թիմուրը Զմյուռնիայում էր։ Սամարղանդի ճանապարհին Թամերլանը ազատ է արձակել Մուսա Չելեբիին և ուղարկել Բուրսա։ Մուսա Չելեբին հաղթել է Իսային, բայց Թիմուրի Անատոլիայից հեռանալուց հետո Իսա Չելեբին վերադարձել և գրավել է քաղաքը։ Մուսա Չելեբին նախ փախել է Քութահյու, ապա Կարամանօղլու Մեհմեդ բեյի մոտ[14]։

Իսայի պայքարը Մեհմեդի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ի սկզբանե Իսա Չելեբին առավելություն ուներ Մեհմեդի նկատմամբ, քանի որ վերահսկում էր Օսմանյան կայսրության սկզբնական միջուկը՝ Բեթինիան (ներառյալ Բուրսան), մինչդեռ Մեհմեդը ղեկավարում էր ծայրամասային հողերը: Մեհմեդ Չելեբին Իսե Չելեբիին առաջարկել է Անատոլիան բաժանել իրար մեջ, սակայն վերջինս հրաժարվել է։ 1403 թվականի գարնանը Մեհմեդը Լոպադիումի (Ուլուաբատ) ճակատամարտում հաղթել է իր եղբորը և գրավել Բուրսան՝ ստիպելով Իսային ապաստան փնտրել Յալովայում, այնուհետև Կոստանդնուպոլսում[15]։ Սուլեյմանը աջակցել է Իսային Մեհմեդի դեմ։ Նա Իսային ուղարկել է Անատոլիա՝ ուժեղ բանակի գլխավորությամբ, Բուրսան գրավելու համար[14]։ Բուրսան վերադարձնելու անհաջող փորձից հետո, 1403 թվականի մայիսին Իսան միավորվել է Ջանդարիդ Իսֆենդիյար Բեյի հետ, բայց կրկին ջախջախվել Գերեդեի մոտ[16]։ Այս պարտությունից հետո Իսան գնացել է Զմյուռնիա, որտեղ դաշինք է կնքել Ջունեյդ Բեյի հետ։ Ջունեյդի օգնությամբ դաշինքին ներգրավվել են Սարուխանօղլու Օրհանը, Մենթեշեօղլու Իլյասը, բեյ Թեքեն և Հերմիյօղլու Յակուբը[17]։ Հնարավոր է, որ Սուլեյմանի հանձնարարությամբ Ջունեյդը աջակցում էր Իսա Չելեբիին Մեհմեդի դեմ: Դաշնակիցները հավաքել են մի մեծ բանակ, որը թվայինորեն գերազանցում էր Մեհմեդի ուժերը, բայց Մեհմեդը, դաշնակից լինելով Կարամանի և Դուլկադիրի բեյի հետ, կարողացել է հաղթել Իսային Զմյուռնիայի ճակատամարտում: Իսա Չելեբին փորձել է փախչել, սակայն 1405/06 թվականին բռնվել և խեղդամահ է արվել կամ, ըստ մեկ այլ վարկածի, խեղդվել է Էսքիշեհիրում[18]։ Իսայի մարմինը տեղափոխվել է Բուրսա և թաղվել հոր գերեզմանի կողքին։ Դրանից հետո Իսայի հետ համագործակցող Այդինօղլուի, Մենթեշեօղլուի և Հերմիյօղլուի կառավարիչները ստիպված էին ենթարկվել Մեհմեդ Չելեբիին[18]։

Սուլեյմանի պայքարը Մեհմեդի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Էդիրնեից Սուլեյմանը հետևում էր Անատոլիայում իր եղբայրների միջև մղվող պայքարին, իսկ հետո, անհանգստանալով Մեհմեդի աճող ուժից, տեղափոխվել է այնտեղ, որպեսզի կռվի նրա հետ[19]։ 1404 թվականի մարտին Սուլեյմանը գրավել է Բուրսան[20]։ Երբ նա ժամանել է Անատոլիա, Մեհմեդը հայտնվել է մի դիրքում, որը մոտ էր միջթագավորության առաջին ամիսներին: Սուլեյմանի բանակը մեծ էր, իսկ Մեհմեդը չկարողացավ բավարար թվով զինվորներ հավաքել։ Եթե Մեհմեդը մնար Անկարայում, ապա կար ռիսկ իր եղբորը գերի ընկնելու։ Ուստի Մեհմեդն իր արքունիքի հետ գնացել է Ռում՝ 1399 թվականից Անկարային թողնելով իր Բեյլերբեյի՝ Ֆիրուզբեյզադե Յակուբ-բեյի ձեռքում[21]։ Մեհմեդը Անկարայի պաշտպանությունը թողել է Յակուբ բեյին՝ հույս ունենալով, որ Սուլեյմանը կթողնի տոգոյին կառավարել ամրոցը։ Երբ Սուլեյմանը մոտեցել է Անկարային, քաղաքի բնակիչները որոշել են քաղաքը հանձնել նրան։ Յակուբը կայազորով պատսպարվել է ամրոցում և օգնություն խնդրելով նամակ գրել Մեհմեդին։ Ըստ «Ahval-i Sultan Mehmed»-ի՝ Սուլեյման Չանդարլի վեզիր Ալի փաշան փոխել է Մեհմեդի պատասխանը[22]։ Կեղծ պատասխանը պարունակում էր Յակուբի հրամանը՝ ամրոցը հանձնել Սուլեյմանին[23]։ Անկարայում թողնելով Յակուբի նահանգապետին՝ Սուլեյմանը վերադարձել է Բուրսա[23]։ Չկարողանալով հաղթել իր եղբոր վերադաս ուժերին՝ Մեհմեդը հեռացել է արևելք, և երկու եղբայրների միջև դիմակայությունը մտել է պասիվ փուլ, որը տևել է մինչև 1410 թվականը[24]։

Քանի որ Մեհմեդը դեռ չէր կարող լուրջ դիմադրություն ցույց տալ Սուլեյման Չելեբիին, նա կարճ ժամանակում իրեն է ենթարկել Անատոլիայի մեծ մասին։ Ըստ Օրուջ բեյի և «Անանուն Օսմանյան տարեգրության», Մեհմեդը ճանաչել է Սուլեյման Չելեբիի գերակայությունը: Դրանից հետո 1404 թվականի երկրորդ կեսի և 1405 թվականի ամռանը Սուլեյման Չելեբին վերադարձել է Ռումելիա[25]։ Ըստ Կոնստանտին փիլիսոփայի՝ վերադարձը պայմանավորված էր Բուլղարիայի որոշ քաղաքների ապստամբությամբ՝ «Բուլղարիայի թագավորների որդիների առաջնորդությամբ»։ Այնուհետև ամեն ինչ հանդարտվել է և Սուլեյման թագավորը արշավել է դեպի արևելք[26]։

1407 թվականի հունիսի ռագուզայի Հանրապետությունից ստացված զեկույցների համաձայն՝ Սուլեյման Չելեբին ճակատամարտում հաղթել է Մեհմեդ Չելեբիին, և վերջինս փախել և պատսպարվել է Ջունեյդի մոտ։ 1407 թվականի կեսերին Ջունեյդը անցել է Մեհմեդ Չելեբիի կողմը, հաշտվել Իլյաս բեյ Մենթեշեի հետ և գործել նրա հետ միասին՝ աջակցելով Մեհմեդին[27]։ Բացի բեյ Մենթեշեի հետ միանալուց, Ջունեյդը Սուլեյման բեյ Քարամանին և Հերմիյանին ներգրավել է միության մեջ։ Ըստ Դուկայի, ենթարկվելով Ջունեյդի համոզմանը, Քարամանիդ Մեհմեդ բեյը 3 հազար զինվոր է հանձնել, իսկ Գերմիանիդ Յակուբ բեյը՝ 10 հազար զինվոր[28]: Նրանք միացել են Ջունեյդի 5 հազար հոգանոց ջոկատին Այասոլուքում[29]։ Մինչդեռ Սուլեյմանը, որը ղեկավարում էր 25 հազար հոգանոց բանակ, Բուրսայի և Պերգամոնի միջոցով հասել է Զմյուռնիա։ Իմանալով Ջունեյդի բանակում այլ բեյ զորամասերի ժամանման մասին՝ Սուլեյմանը կատարել է զորքերի վերատեղակայում և այասոլուկայի շրջակայքում կառուցել ամրացված ճամբար։ Երկու կողմերն էլ տատանվում էին հարձակվել միմյանց վրա թե ոչ, բայց Ջունեյդի լրտեսները նրան հայտնել են, որ մյուս կառավարիչները նախատեսում են դավաճանել նրան, գրավել տարածքը և իրեն հանձնել Սուլեյմանին: Այդ իսկ պատճառով նա ինքն է եկել Օսմանյան կառավարչի մոտ և խնդրել, որ իրեն ների. Սուլեյմանը այդ քայլից հուզվել է և ներում շնորհել նրան[30]։

Չնայած Մեհմեդի հետ մշտական պայքարին, Սուլեյմանին հաջողվել է ամրապնդել իր իշխանությունը Անատոլիայում: Հետևաբար, վենետիկցիները սկսել են նրան 1406 թվականին անվանել «մուսուլման թուրքերի կայսր» (Musulmanum Çalabi Imperatorem Turchorum)[3][31]։

Սուլեյման փաշա

Սուլեյմանի պայքարը Մուսայի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1409 թվականին Մուսա Չելեբին Մեհմեդի հանձնարարությամբ անցել է Դանուբը և հայտնվել Սուլեյմանի տարածքում։ Նա արագ հավաքել է բավականաչափ հետևորդներ և ապաստան գտել Վալախիայում[32]։ Սուլեյմանի թշնամի Միրչան լավ է ընդունել Մուսա Չելեբիին[33] և իր աղջկան կնության է տվել նրան[34]։

Իր աներոջ զորքի օգնությամբ 1409 թվականի սեպտեմբերից մինչև 1410 թվականի հունվար ընկած ժամանակահատվածում Մուսա Չելեբին արշավել է Մեսամբրիա, որը Էմիր Սուլեյման Չելեբին զիջել է Բյուզանդիային 1403 թվականին[35]։ 1410 թվականի փետրվարին Մուսա Չելեբին ներխուժել է ամիրա Սուլեյմանի տարածք։ Նրան հաջողվել է հեշտությամբ գրավել Էդիրնեն[33]։ Նույն թվականի մայիսին Մուսա Չելեբին գրավել է Գալիպոլին, որպեսզի թույլ չտար Անատոլիայում հարձակման պահին գտնվող ամիր Սուլեյմանին մտնել Ռումելիա[34]։ Սուլեյմանը ստիպված է եղել վերադառնալ Ռումելիա՝ իր ունեցվածքը պաշտպանելու համար[36]։

1410 թվականի հունիսի 15-ին Սուլեյման Չելեբին Կոսմիդիոնի ճակատամարտում հաղթել է Մուսա Չելեբիին[37]։ Սա առաջին խոշոր ճակատամարտն էր եղբայրների միջև[38]։ Ըստ «Ahval-i Sultan Mehmed» անանուն տարեգրության՝ Մուսա Չելեբին պարտվել է ճակատամարտում, քանի որ բեյության մի մասը կրկին անցել է Սուլեյման Չելեբիին[39]։ Կոսմիդիոնի ճակատամարտից հետո Մուսա Չելեբին և ամիրա Սուլեյմանը պայքարել է Սերբիայի և Բուլղարիայի վերահսկողության համար։ 1410 թվականի հուլիսի 11-ին էդիրնեում եղբայրների միջև տեղի է ունեցել ևս մեկ ճակատամարտ։ Նրան Մուսա Չելեբին նույնպես պարտվել է[40]։ Մինչև 1410 թվականի աշունը եղբայրները շարունակել են պատերազմը[33]։

Ռումելիայում Սուլեյման Չելեբիի օրոք քրիստոնյաների դեմ արշավանքների թիվը նվազել է։ Նրա քաղաքականությունը քրիստոնյաների նկատմամբ ընդհանուր առմամբ խաղաղ էր։ Աքընջիները դժգոհ էին դրանից, քանի որ նրանց եկամուտները կախված էին թալանից և ռազմական ավարից[41]։ 1410 թվականի հուլիսի 11-ից 1411 թվականի փետրվարի 17-ն ընկած ժամանակահատվածում Սուլեյման Չելեբին զրկվել է աջակիցների ճնշող մեծամասնության աջակցությունից։ Նրանք զանգվածաբար անցել են Մուսա Չելեբիի կողմը, երբ նա հայտնվել է Էդիրնեի քաղաքի մոտ[42]։ Ձմռան «վերջին օրը» (ենթադրաբար 1411 թվականի փետրվարի 13-ին) Մուսա Չելեբին արշավել է Էդիրնե[43]։ Սուլեյման Չելեբին փորձել է փախչել Կոստանդնուպոլիս, սակայն 1411 թվականի փետրվարի 17-ին գերեվարվել է[33] և սպանվել[34]։ Դ. Կաստրիցիսը գրել է. «Մենք երբեք հաստատ չենք իմանա՝ նա մահապատժի է ենթարկվել Մուսայի անմիջական հրամանով, թե ոչ»[44]։ Սուլեյման Չելեբիի գլուխը սկզբում Մուսան բերել են Էդիրնե[43], իսկ հետո նրա մարմինը թաղել են Բուրսայում՝ Մուրադ I-ի մոտ[3]։

Մուսա Չելեբիի ֆանտաստիկ կերպարը, հեղինակ Պաոլո Վերոնեզե

Սուլեյմանի պայքարը Մուսայի հետ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մեհմեդ I-ը մանրանկարչության վրա

Մուսան Էդիրնում իրեն սուլթան է հռչակել[45]. Ռումելի սիփահի, թիմարիոտներ և սանջակբեյ Մուսային ճանաչել են սուլթան։ Նա հատել է մետաղադրամներ (պահպանվել է 813 թվականի մետաղադրամը)։ Մուսան նշանակել է Քյոր շահ Մելիքին (կամ Չանդարլի Իբրահիմ[46]) վեզիր, Շեյխ Բեդրեդդին՝ քադիասքեր, Ա Միխալօղլու Մեհմեդ բեյին՝ բեյլերբեյ։ Նա պայմանագրեր է կնքել Վենետիկի և հարևան իշխանությունների հետ[45]։

Մուսայի կառավարման մեկնարկից անմիջապես հետո մարդիկ բռնակալ Ստեփան Լազարևիչի գլխավորությամբ սկսել են թալանել Մուսայի տարածքները[47], իսկ բյուզանդական կայսրը կալանքից ազատել է Սուլեյման Չելեբիի որդուն՝ Օրհանին, որին հայրն այնտեղ պատանդ էր թողել[47]։ Մուսա Չելեբին դուրս է եկել Ստեֆան Լազարևիչի դեմ և գրավել նրան պատկանող ամրոցներից շատերը[45]։ Այնուհետև 1411 թվականի աշնանը Մուսան պաշարել է Կոստանդնուպոլիսը[33], բայց պաշարումը հաջողություն չի ունեցել: Ըստ Հալկոկոնդիլա. բյուզանդացիները հաղթել են Յասըադայի ծովային ճակատամարտում[33]։ Բացի այդ, Մուսայի շատ կողմնակիցներ լքել են նրան[34]։

Իմանալով, որ Մուսային լքելու են շատ կողմնակիցներ, Մեհմեդ Չելեբին հասկացել է, որ եկել է եղբոր վրա հարձակվելու ժամանակը[34]։ Նա կայսր Մանուելի օգնությամբ անցել է Բոսֆորը և 1413 թվականի գարնանը[45] կամ 1412 թվականի հոկտեմբերին[46] Ինջեգիզում հարձակվել է Մուսայի վրա։ Մուսան հաղթել է, բայց ճակատամարտից հետո նրան լքել են ևս երկու ուջբեյներ, որոնք փախել են Ստեֆան Լազարևիչի մոտ և հարձակվել Մուսայի կալվածքների վրա սերբերի հետ[47]։ Ճակատամարտում վիրավորված Մեհմեդ Չելեբին ստիպված է եղել վերադառնալ Անատոլիա Ջունեյդի ապստամբության պատճառով[48]: Ապստամբությունը ճնշելուց հետո Մեհմեդ Չելեբին Մանուելի օգնությամբ կրկին Բոսֆորով անցել է Ռումելիա։ Նա հարձակվել է Մուսայի վրա, բայց ստիպված է եղել նահանջել ճանապարհները փակող գետերի վարարման պատճառով[47]։

Սերբ բռնակալը դեսպանորդ է ուղարկել Մեհմեդ Չելեբիի մոտ։ Նա առաջարկել է նրան դուրս գալ Մուսայի դեմ արևելքից՝ սերբական, հունգարական և բոսնիական զորքերին զուգահեռ[33]։ 1413 թվականի գարնանը կամ ամռան սկզբին Մեհմեդ Չելեբին Մանուելի նավերով կրկին ժամանել է Ռումելիա։ Նրան միացել են Փաշա Յիգիթ, Էվրենոս, Բարաք Էվրենոսօղլու, Սինան բեյ Տրիկկալայից[33], Մուսայի նախկին դաշնակիցը Ջունեյդի եղբայր, Իզմիրօղլու Համզա-բեյ, բեյ Դուլկադիրա Մեհմեդի վրա, ում դստեր հետ ամուսնացած էր Մեհմեդ Չելեբին ամուսնացած էր[34]։ 1413 թվականի հուլիսի 5-ին Սոֆիայի մոտակայքում գտնվող Վիտոշա լեռան մոտ տեղի է ունեցել առաջին ճակատամարտում Մուսան հաղթանակ է տարել Մեհմեդ Չելեբիի նկատմամբ[34]։ Սակայն, լքվելով կողմնակիցների կողմից, Մուսան ստիպված է եղել նահանջել նախ Զագրայում, իսկ այնտեղից Դեգիրմենդերե և փոքր ջոկատով եկել է Չամուրլու[45]։ Կ. Իմբերի ենթադրությամբ՝ Մուսայի կողմնակիցների դավաճանությանը հանգեցրել է այն, որ նա զավթել է նրանց ունեցվածքը՝ փորձելով համալրել պատերազմների պատճառով դատարկված գանձարանը[49]։ Վերջին մարտից հետո վիրավոր Մուսան (նա կորցրել էր ձեռքը[50]) փորձել է փախչել Վալախիա[33]։ Ըստ վարկածի, նա հենց այնտեղ էլ մահացել է[50]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա գերեվարվել է Մեհմեդ Չելեբիի մարդկանց կողմից 1413 թվականի հուլիսի 5-ին և խեղդամահ է արվել[51]։ Մուսայի մարմինը տեղափոխվել է Բուրսա[45]։

Մեհմեդ Չելեբին Էդիրնեում իրեն հայտարարել է Օսմանյան կայսրության միակ կառավարիչ և սրանով միջթագավորության ժամանակաշրջանն ավարտվել է[14]։ Մեհմեդը դարձել է Օսմանյան միակ և անվիճելի սուլթանը[52]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Kayapınar 2010; Başar 1995.
  2. ↑ Majer, 1974
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Kayapınar, 2010
  4. ↑ 4,0 4,1 Zachariadou, 1983, էջ 270
  5. ↑ Zachariadou, 1983, էջեր 270—271
  6. ↑ Zachariadou, 1983, էջ 274
  7. ↑ Zachariadou, 1983, էջ 277
  8. ↑ Zachariadou, 1983, էջ 279
  9. ↑ Zachariadou, 1983, էջ 280
  10. ↑ Alexandrescu-Dersca, 1942, էջեր 88–90
  11. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 79–80
  12. ↑ Шараф ад-Дин Али Йазди 2008; Kastritsis 2007.
  13. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 79
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Başar, 1995
  15. ↑ Başar 1995; Kastritsis 2007.
  16. ↑ Жуков 1984; Kastritsis 2007.
  17. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 111–123
  18. ↑ 18,0 18,1 Mélikoff 1965; Kastritsis 2007; Başar 1995.
  19. ↑ Gökbilgin, 1979
  20. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 112
  21. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 115
  22. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 117
  23. ↑ 23,0 23,1 Kastritsis, 2007, էջ 116
  24. ↑ Kastritsis 2007; Kayapınar 2010; Zachariadou 1983.
  25. ↑ Kayapınar 2010; Zachariadou 1983.
  26. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 119
  27. ↑ Zachariadou 1983; Kastritsis 2007.
  28. ↑ Foss, 1979, էջ 165
  29. ↑ Doukas 1975; Kastritsis 2007.
  30. ↑ Foss 1979; Doukas 1975.
  31. ↑ Zachariadou, 1983, էջ 291
  32. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 135–144
  33. ↑ 33,0 33,1 33,2 33,3 33,4 33,5 33,6 33,7 33,8 Imber 1993; Başar 2020.
  34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 34,4 34,5 34,6 Imber, 1993
  35. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 143
  36. ↑ Mélikoff 1965; Uzunçarşılı 1969; Doukas 1975; Emecen 1993.
  37. ↑ Imber 1993; Başar 2020; Kastritsis 2007.
  38. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 149
  39. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 150
  40. ↑ Başar 2020; Kastritsis 2007.
  41. ↑ Kastritsis, 2007, էջեր 124, 136—137
  42. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 154
  43. ↑ 43,0 43,1 Sakaoglu, 2015, s. 67
  44. ↑ Kastritsis, 2007, էջ 158
  45. ↑ 45,0 45,1 45,2 45,3 45,4 45,5 Başar, 2020
  46. ↑ 46,0 46,1 Sakaoglu, 2015
  47. ↑ 47,0 47,1 47,2 47,3 Başar 2020; Imber 1993.
  48. ↑ Başar 2020; Sakaoglu 2015.
  49. ↑ Imber, 2009
  50. ↑ 50,0 50,1 Петросян, 1990
  51. ↑ Imber 1993; Başar 2020; Sakaoglu 2015.
  52. ↑ Жуков, 1984

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Шараф ад-дин Язди Зафар-наме. — Ташкент: SAN'AT, 2008. — 519 с. — ISBN 978-9943-322-16-5
  • Doukas Decline and Fall of Byzantium to the Ottoman Turks / edited by Harry Magoulias. — Detroit: Wayne State University Press, 1975. — 360 p. — ISBN 978-0-814-31540-8
  • Жуков К.А. К истории образования Османского государства. Княжество Айдын // Тюркологический сборник 1978. —М., 1984. — С. 126—139.
  • Петросян Ю. А. Османская империя: могущество и гибель : исторические очерки. — Восточная литература, 1990. — 288 с. — ISBN 978-5-02-017026-1
  • Encyclopædia Britannica. «Mehmed I» (անգլերեն). Encyclopædia Britannica Online. Արխիվացված է օրիգինալից 2012-02-05-ին. Վերցված է 2010-12-27-ին. {{cite web}}: Unknown parameter |datepublished= ignored (օգնություն); Unknown parameter |deadlink= ignored (|url-status= suggested) (օգնություն)
  • Aykut N. İsa Çelebi(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 2020. — Т. (gözden geçirilmiş 2. basım) EK-1. — С. 645—647.
  • Başar F. Fetret Devri(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 1995. — Т. 12. — С. 480—482.
  • Başar L. Musa Çelebi(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 2020. — Т. 31. — С. 216—217.
  • Başar L. Mustafa Çelebi, Düzme(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 2020. — Т. 31. — С. 292—293.
  • Bosworth C. E. Suleyman Celebi // The Encyclopaedia of Islam, New Edition. — Leiden: E. J. Brill, 1993. — Vol. IX: San–Sze. — P. 843. — ISBN {{{isbn}}}.
  • Gökbilgin M. T. Süleyman Çelebi(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 1979. — Т. XI. — С. 179.
  • İnalcık H. Mehmed I(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 2003. — Т. 28. — С. 391—394.
  • Kayapınar L. Süleyman Çelebi , Emîr(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 2010. — Т. 38. — С. 82—85.
  • Emecen F. Cüneyd Bey(թուրքերեն) // Islam Ansiklopedisi. — 1993. — Vol. 8. — S. 122.
  • Foss C. Ephesus after Antiquity: A Late antique, Byzantine and Turkish City. — Cambr.: Cambridge University Press, 1979. — ISBN 978-052122086-6
  • Heywood C. J. Muṣṭafā Čelebi, Düzme // The Encyclopaedia of Islam, New Edition / Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Pellat, Ch.. — Leiden: E. J. Brill, 1993. — Vol. VII: Mif–Naz. — P. 710–712.. — ISBN {{{isbn}}}.
  • İnalcık H. Meḥemmed I // The Encyclopaedia of Islam, New Edition / Bosworth, C. E.; van Donzel, E.; Pellat, Ch.. — Leiden: E. J. Brill, 1991. — Vol. VI: Mahk–Mid. — P. 973–978. — ISBN 90-04-08112-7.
  • Imber C. Musa Celebi // The Encyclopaedia of Islam, New Edition. — Leiden: E. J. Brill, 1993. — Vol. VII: Mif–Naz. — P. 644—645. — ISBN {{{isbn}}}.
  • Kastritsis Dimitris J. The Sons of Bayezid: Empire Building and Representation in the Ottoman Civil War of 1402-1413. — BRILL, 2007. — 275 с. — ISBN 9004158367
  • Mélikoff I. D̲j̲unayd // The Encyclopaedia of Islam, New Edition / Lewis, B.; Pellat, Ch.; Schacht, J.. — Leiden: E.J. Brill, 1965. — Vol. II: C–G. — P. 599–600. — ISBN 90-04-07026-5.
  • Sakaoglu N. Bu Mülkün Sultanlari. — Alfa Basim Yayim Dagitim A, 2015.
  • Uzunçarşılı İ. H. Germiyan oğullari // Anadolu beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu devletleri. — Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1969. — S. 39—57. — 372 S.
  • Zachariadou E. A. Trade and Crusade: Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydin (1300–1415). — Venice: Istituto Ellenico di Studi Bizantini e Post-bizantini di Venezia, 1983. — (Library of the Hellenic Institute of Byzantine and Post-Byzantine Studies; no. 11).
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օսմանյան_միջթագավորություն&oldid=10206334» էջից