Օսմանյան կայսրության բնակչություն (1914)
Օսմանյան կայսրության բնակչություն, 1914 թվականի դրությամբ Օսմանյան կայսրության տարածքում բնակչության վիճակագրություն՝ կրոնական ու ազգային հիմքով։ Տվյալների հիմնական մասը ներկայացված է «1330 թվականի Օսմանյան կայսրության բնակչության վիճակագրություն» (թուրքերեն՝ Memalik-i Osmaniye'nin 1330 Senesi Nüfus Istatistiki) փաստաթղթում[1]։ Այն կազմվել է 1919 թվականին՝ օգտագործելով Օսմանյան կայսրության վերջին՝ 1905-06 թվականների մարդահամարի թվերը և արտացոլելով ծնունդները և վերջին վեց տարում գրանցված մահերը։ Գրանցամատյանում նշվում է, որ ծնելիության և մահացության մակարդակը օգտագործվում է «քոչվորների» վրա, ինչպիսիք են քոչվոր նեստորականները[Ն 1]: Մեկ այլ աղբյուր էր 1914 թվականի ընտրությունները Օսմանյան կայսրությունում։ Օսմանյան դատարանը դիտավորյալ բացառում է եկեղեցական ծնունդներն ու մահերը վիճակագրական թվերից։
1914 թվականի մարդահամարով ցուցադրված էր Օսմանյան պետության տարածքը, վարչական բաժանումները և բնակչությունը առաջին համաշխարհային պատերազմի նախօրեին։ Բնակչությունը կազմում էր 18,520,015 մարդ, ինչը մարդահամարի համեմատ կազմում էր 1,131,454 աճ։ Տվյալները արտացոլում են եվրոպական տարածքի և բնակչության կորուստը 1912-1913 թվականների Բալկանյան պատերազմների պատճառով, քանի որ աճի ընդհանուր ցուցանիշը կկազմեր 3,496,068։
Ընդհանուր բնակչությունից 15.044.846-ը, գրանցված էր որպես մուսուլման, իրարից չառանձնացնելով արաբներին, քրդերին, թուրքերին ու մյուսներին։ Մինչդեռ քրիստոնյաների թվերը ներկայացված էին մանրամասնորեն[3]։ Կոստանդնուպոլսի (Ստամբուլ) բնակչությունը փոքր-ինչ աճեց ՝ հասնելով 909.978-ի, չհաշված ֆրանկներին՝ 560434 մուսուլման, 205375 հույն ուղղափառ, 72963 հայ առաքելական, 52126 հրեաներ, 387 հույն կաթոլիկներ, 9918 հայ կաթոլիկներ, 1213 բողոքականներ և 2905 լատինացիներ։
Վիճակագրության օսմնայան տվյալներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
| Մուսուլմաններ | Հույն ուղղափառ | Հայ առաքելական | Հրեաներ | Հույն կաթոլիկ | Հայ կաթոլիկ | Բողոք. | Այլ | ընդհանուր | |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Բալկաններ | |||||||||
| Ադրիանապոլսի վիլայեթ | 360417 | 224459 | 19725 | 22515 | 21 | 48 | 115 | 3794 | 631094 |
| Կոստանդնուպոլսի վիլայեթ | 560434 | 205375 | 72962 | 52126 | 387 | 9918 | 1213 | 7563 | 909978 |
| Չաթալջայի սանջակ | 20048 | 36797 | 842 | 1480 | - | - | - | 589 | 59756 |
| Փոքր Ասիա | |||||||||
| Ադանայի վիլայեթ | 341903 | 8537 | 50139 | 66 | 437 | 2511 | 5036 | 2394 | 411023 |
| Անկարայի վիլայեթ | 877285 | 20226 | 44507 | 1026 | 14 | 7069 | 2381 | 1309 | 953817 |
| Այդինի վիլայեթ | 1249067 | 299096 | 19395 | 35041 | 1 | 892 | 479 | 4771 | 1608742 |
| Անթալյայի սանջակ | 235762 | 12385 | 630 | 250 | - | - | - | 659 | 249686 |
| Աֆյոն Կարահիսար | 277659 | 632 | 7437 | 7 | - | 2 | 9 | 74 | 285820 |
| Բիթլիսի վիլայեթ | 309999 | - | 114704 | - | - | 2788 | 1640 | 8348 | 437479 |
| Բոլուի սանջակ | 399281 | 5146 | 2961 | 20 | 5 | 9 | 2 | 1224 | 408648 |
| Դիարբեքիրի վիլայեթ | 492101 | 1822 | 55890 | 2085 | 113 | 9960 | 7376 | 50478 | 619825 |
| Էրզրումի վիլայեթ | 673297 | 4859 | 125657 | 10 | 5 | 8720 | 2241 | 643 | 815432 |
| Էսքեշեհիրի սանջակ | 140578 | 2613 | 8276 | 728 | - | 316 | 215 | - | 152726 |
| Իզմիթի սանջակ | 226859 | 40048 | 55403 | 428 | - | 449 | 1937 | 29 | 325153 |
| Իջիլի սանջակ | 102034 | 2500 | 341 | 10 | 7 | - | - | 302 | 105194 |
| Խարբերդի վիլայեթ | 446379 | 971 | 76070 | - | - | 3751 | 8043 | 3013 | 538227 |
| Կեսարիայի սանջակ | 184292 | 26590 | 48659 | - | - | 1515 | 2018 | - | 263074 |
| Մարաշի սանջակ | 152645 | 11 | 27842 | 251 | 23 | 4480 | 6111 | 1192 | 192555 |
| Մենթեշեի սանջակ | 188916 | 19923 | 12 | 1615 | - | - | - | 408 | 210874 |
| Նիղդեի սանջակ | 227100 | 58312 | 4890 | - | - | 45 | 769 | 1 | 291117 |
| Ջանիկի սանջակ | 265950 | 98739 | 27058 | 27 | - | 261 | 1257 | 10 | 393302 |
| Սեբաստիայի վիլայեթ | 939735 | 75324 | 143406 | 344 | - | 3693 | 4575 | 2366 | 1169443 |
| Վանի վիլայեթ | 179380 | 1 | 67792 | 1383 | - | - | - | 10585 | 259141 |
| Տրապիզոնի վիլայեթ | 921128 | 161574 | 37549 | 8 | - | 1350 | 1338 | - | 1122947 |
| Ուրֆայի սանջակ | 149384 | 2 | 15161 | - | 865 | 1557 | 1652 | 2367 | 170988 |
| Քալե Սուլթանիե | 149903 | 8541 | 2474 | 3642 | 9 | - | 67 | 1179 | 165815 |
| Քասթամոնուի վիլայեթ | 737302 | 20958 | 8959 | 8 | - | - | - | - | 767227 |
| Քարասի սանջակ | 359804 | 97497 | 8544 | 362 | - | 109 | 51 | 6603 | 472970 |
| Քյոթահիայի սանջակ | 303348 | 8755 | 3910 | - | - | 638 | - | 243 | 316894 |
| Քոնիայի վիլայեթ | 750712 | 25071 | 12971 | 4 | 79 | - | 254 | 217 | 789308 |
| Լևանտ | |||||||||
| Բեյրութի վիլայեթ | 648314 | 87244 | 1188 | 15052 | 24210 | 277 | 3823 | 44765 | 824873 |
| Դեյր-էլ-Զորիի Սանջակ | 65770 | 18 | 67 | 2 | 27 | 215 | 1 | 194 | 66294 |
| Երուսաղեմի մութասարիֆություն | 266044 | 26035 | 1310 | 21259 | 1086 | - | 1733 | 10701 | 328168 |
| Հալեպի վիլայեթ | 576320 | 13772 | 35104 | 12193 | 8182 | 5739 | 8643 | 7837 | 667790 |
| Սիրիայի վիլայեթ | 791582 | 60978 | 413 | 10140 | 27662 | 247 | 1873 | 25514 | 918409 |
| Ընդհանուր | 15044846 | 1729738 | 1161169 | 187073 | 62468 | 67838 | 65844 | 201039 | 18520016 |
Այս ցուցակում չեն նշված այն ազգային ու կրոնական փոքրամասնությունները, որոնք ներկայացված չեն եղել ըստ վիլայեթների, այլ մեկ՝ ընդհանուր թվով։ Նրանք են՝
- Ասորի ուղղափառներ 54750
- Սամարացիներ 47406
- Լատիններ 24845
- Հակոբիկյաններ 13211
- Սերբեր 14908
- Դրուզներ 11169
- Եզդիներ 8091
- Կազակներ 7385
- Գնչուներ 6957
- Մարոնիներ 6932
- Քաղդեացիներ 4133
- Բուլղարներ 1006
- Նեստորականներ 164
- Ռումիններ 82
Քրիստոնյաների թիվն ըստ վիճակագրության[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այսպիսով, քրիստոնյաների ընդհանուր թիվը ներկայացված էր որպես երեք ու կես միլիոն մարդ, մուսուլմաններինը (ընդհանուր, չառանձնացնելով թուրքերին, արաբներին ու քրդերին)՝ ավելի քան 15 միլիոն։ Ընդ որում, հույների ընդհանուր թիվը ներկայացվում էր 1,792,206 մարդ, հայերինը՝ 1,229,007 մարդ, ասորիները՝ 72,258, մարոնիներինը՝ 6932 և այլն։
Հույներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիճակագրության այլ աղբյուրները բերում են միանգամայն այլ տվյալներ։ Մայրաքաղաք Կոստանդնուպոլսի բնակչությունը հասցվում էր մինչև 1,100,000-ի, այդ թվում[4][5]՝
- մուսուլմաններ՝ 390,000
- հույներ՝ 320,000
- հայեր՝ 180,000
- հրեաներ՝ 70,000
- այլ ազգեր՝ 140,000
Հունական տվյալներով, միայն Փոքր Ասիայի 9 առավել հունաշատ վիլայելթներում տվյալները տարբերվում էին օսմանյան վիճակագրությունից.
| Ըստ հունական տվյալների (1910–1912) | Ըստ Օսմանյան տվյալների (1914) | Ըստ հունական տվյալների (1918)[8] | |
|---|---|---|---|
| Այդինի վիլայեթ | 495,936 | 319,079 | 622,810 |
| Անկարայի վիլայեթ (Անգորա) | 85,242 | 77,530 | 66,194 |
| Բիգայի սանջակ (Դարդանել) | 31,165 | 8,541 | 32,830 |
| Իզմիթի սանջակ (Նիկոմեդիա) | 52,742 | 40,048 | 73,134 |
| Հյուդավենդիգյարի վիլայեթ (Պրուսա) | 262,319 | 184,424 | 278,421 |
| Սեբաստիայի վիլայեթ | 74,632 | 75,324 | 99,376 |
| Տրապիզոնի վիլայեթ (Տրեբիզոնդ) | 298,183 | 260,313 | 353,533 |
| Քասթամոնուի վիլայեթ | 24,349 | 26,104 | 24,937 |
| Քոնյայի վիլայեթ (Իկոնիո) | 74,539 | 65,054 | 66,895 |
| Ընդհանուր | 1,399,107 | 1,056,357 | 1,618,130 |
Հայեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կ․Պոլսի հայոց պատրիարքարանը ներկայացրել էր միանգամայն այլ թվեր, որոնք ցուցադրված են կից աղյուսակում։
Այսպիսով, միայն հայկական վեց վիլայեթներում ակնհայտ են հետևյալ փոփոխությունները[9]․
| Ըստ Օսմանյան տվյալների (1914) | Ըստ հայկական տվյալների (1912) | |
|---|---|---|
| Բիթլիսի վիլայեթ | 114,704 | 180,000 |
| Դիարբեքիրի վիլայեթ | 55,890 | 105,000 |
| Էրզրումի վիլայեթ | 125,657 | 215,000 |
| Խարբերդի վիլայեթ | 76,070 | 168,000 |
| Սեբաստիայի վիլայեթ | 143,406 | 165,000 |
| Վանի վիլայեթ | 67,792 | 185,000 |
| Ընդհանուր | 583,519 | 1,018,000 |
Ասորիներ և մարոնիներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Անհամապատասխանություններ կան նաև ասորիների պարագայում։ Ստորև ներկայացված են միայն Դիարբեքիրի վիլայեթի երկու սանջակների տվյալները[10]․
| Դիարբեքիրի շրջան | Մարդինի շրջան | Ընդհանուր | |
|---|---|---|---|
| Ասորի ուղղափառ | 84,725 | - | 84,725 |
| Ասորի հակոբիկյան | - | 51,725 | 51,725 |
| Քաղդեացիներ | 11,120 | 7,870 | 18,990 |
| Ասորի կաթոլիկ | 5,600 | 3,850 | 9,450 |
| Բողոքական | 720 | 525 | 1,245 |
| Ընդհանուր | 102,165 | 63,970 | 166,135 |
Ասորիների ընդհանուր թվաքանակը միայն Դիարբեքիրի վիլայեթի երկու գավառներում կազմում էր 166135 մարդ, իսկ ըստ Օսմանյան տվյալների՝ ամբողջ կայսրությունում բնակվում էր 72258 ասորի։
Նման խիստ անհամապատասխանություններ հանդիպում են նաև մարոնիների պարագայում․ դեռ 1870 թվականին Բեյրութի վիլայեթում բնակվում էր 110,000 մարոնի[11], իսկ ըստ 1914 թվականի օսմանյան տվյալների՝ 6,932 մարդ։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Ասորիները ներկայացնում են չորս եկեղեցիներ՝ նեստորականներ, հակոբիկներ, ուղղափառներ ու կաթոլիկներ։ 20-րդ դարի սկզբին ասորիները բնակվում էին հիմնականում օսմանահպատակ Միջագետքում ու Սիրիայում, ինչպես նաև Պարսկաստան հյուսիս-արևմուտքում, մասամբ՝ ռուսահպատակ Կովկասում։ Նեստորական եկեղեցու հետևորդների մի ստվար հատված բնակվում էր Վանի վիլայեթի հարավում՝ Հաքքյարի շրջանում։ Հաքքյարիի վայրի քրիստոնեական ցեղերը, որոնցում ոչ մի տիպի կառավարություն չի երկարացվել, դեռ հարգանքի տուրք են մատուցում իրենց պատրիարքին` սուլթանին փոխանցելու համար, և ոչ թե հարկերը հավաքագրողների միջոցով[2]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Karpat, K.H. (1985). Ottoman population, 1830-1914: demographic and social characteristics. Madison, Wis: University of Wisconsin Pres. pp. 189–190, 242.
- ↑ Nisan 2002, p.188: "The wild Christian tribes of Hakkari, whither no Government of any sort has ever extended, still pay tribute to their Patriarch for transmission to the Sultan; and not taxes through the tax collector."
- ↑ Shaw, Stanford J. (1978). "The Ottoman Census System and Population, 1831-1914". Nationalism and Ethnic Politics. 9 (3): 325–338. doi:10.1017/s0020743800033602.
- ↑ Darja Reuschke,Monika Salzbrunn,Korinna Schönhärl, The Economies of Urban Diversity: Ruhr Area and Istanbul, Palgrave Macmillan, 2013, ISBN 9781137338815, p. 117-122.
- ↑ Dundar Fuat, Turkiye Nufus Sayimlarinda Azinlikar. Doz, 1999, ISBN 9789756876121.
- ↑ Alexandris, Alexis (1999). "The Greek census of Anatolia and Thrace (1910–1912): a contribution to Ottoman Historical Demography". In Gondicas, Dimitri; Issawi, Charles (eds.). Ottoman Greeks in the age of nationalism: Politics, Economy and Society in the Nineteenth Century. Princeton, N.J.: Darwin. pp. 45–76.
- ↑ Κωστόπουλος, Τάσος (2007). Πόλεμος και Εθνοκάθαρση: Η ξεχασμένη πλευρά μιας δεκαετούς εθνικής εξόρμησης (1912-1922). Athens: Βιβλιόραμα.
- ↑ Alexandris 1999, էջեր. 71–2 states that the 1918 Ethnological Map Illustrating Hellenism in the Balkan Peninsula and Asia Minor, composed by Greek archaeologist Georgios Soteriades, was an instance of the usual practice of inflating the numbers of ethnic groups living in disputed territories in the Paris Peace conference.
- ↑ James Bryce Bryce (Viscount), Arnold Toynbee, The Treatment of Armenians in the Ottoman Empire, 1915-1916:
- ↑ Gaunt, David. Massacres, Resistance, Protectors: Muslim-Christian Relations in Eastern Anatolia during World War I. Piscataway, N.J.: Gorgias Press, 2006, p. 433.
- ↑ Reports by Her Majesty's secretaries of embassy and legation on the ... Great Britain. Foreign office. p. 176.
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Օսմանյան կայսրության բնակչություն (1914) կատեգորիայում։ |