Օմար Խայամ
Օմար Խայամ عمر خیام | |
|---|---|
 | |
| Ծնվել է |
մայիսի 18, 1048[1][2][3][4] Նիշապուր, Իրան |
| Մահացել է |
դեկտեմբերի 4, 1131[1][2][3][4] (83 տարեկանում) Նիշապուր, Իրան |
| Քաղաքացիություն | Սելջուկյան սուլթանություն |
| Ազգություն | պարսիկ |
| Դավանանք | իսլամ և սուննի իսլամ |
| Մասնագիտություն | մաթեմատիկոս, աստղագետ, բանաստեղծ, երգերի հեղինակ, փիլիսոփա, երաժիշտ և աստղագուշակ |
| Գործունեության ոլորտ | պոեզիա, մաթեմատիկա և աստղագիտություն |
| Տիրապետում է լեզուներին | տաջիկերեն, արաբերեն և պարսկերեն[5] |
| Եղել է գիտական ղեկավար | Al-Khazini |
| Հայտնի աշակերտներ | Muzaffar al-Asfizari և Al-Khazini |
| Ազդվել է | Ավիցեննա[6] |
| Քաղվածքներ Վիքիքաղվածքում | |
| Omar Khayyam Վիքիպահեստում | |
Ղիյասադդին Աբու լ Ֆաթհ իբն Իբրահիմ ալ Խայամ Նիշապուրի (պարս․՝ غياث الدین ابو الفتح عمر بن ابراهیم خیام نيشابوری), մայիսի 18, 1048 Նիշապուր, Պարսկաստան - 1131, Նիշապուր, Պարսկաստան), պարսիկ գիտնական, մաթեմատիկոս, փիլիսոփա, աստղագետ, բժիշկ և բանաստեղծ։ Գրել է նաև երկեր մեխանիկայի, աշխարհագրության և երաժշտության վերաբերյալ։ Խայամը լայն հանրությանը հայտնի է առաջին հերթին իր քառյակ՝ «ռուբաիներով»։ Խայամը, որ միայն այդ ժանրում է ստեղծագործել, հասցրել է այն իր զարգացման գագաթնակետին և մտել համաշխարհային գրականության մեջ որպես քառյակի անգերազանցելի վարպետ[7]։ Հայտնի չէ, թե նրան վերագրվող 400 քառյակից որոնք են ստուգապես իրենը։ Խայամը նաև նախորդների համեմատ նոր և ճշգրիտ տոմարի հեղինակ է, որն Իրանում օգտագործվում է առ այսօր։ Խայամի քառյակները հայերեն են թարգմանել Արամ Չարըգը, Հովհաննես Մասեհյանը, Արշակ Չոպանյանը, Հովսեփ Միրզայանը, Արշակ Աթայանը, Սերգեյ Ումառյանը, Վարուժան Խաստուրը։ Խայամագիտության մեջ մեծ վաստակ ունի նաև Էդուարդ Աղայանը։
Բովանդակություն
Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծնվել է Իրանի Խորասան նահանգի Նիշապուր քաղաքում։ Համաձայն անվան Խայամ (خیام) մասնիկի, որը նշանակում է վրանագործ, կարելի է ենթադրություններ կատարել նրա հոր մասնագիտության վերաբերյալ։ Հայտնի է նաև որ ունեցել է կրտսեր քույր Աիշա անունով։ Մանկությունն անցկացրել է հյուսիսային Աֆղանստանի Բալխ գյուղում, որտեղ ուսանել է ժամանակի նշանավոր իմաստուն՝ Մուհամմադ Մանսուրու մոտ։ Հետագայում շարունակել է ուսանել Մովաֆաք ալ Նիշապուրու մոտ, ով հայտնի էր, որպես Խորասանի լավագույն դասախոս։ 8 տարեկանում գիտեր Ղուրանը, 12 տարեկանում դառնում է Նիշապուրի մադրասի աշակերտ։ Գերազանց ավատեով ուսումը՝ ստանում է բժշկի մասնագիտություն, ինչը սակայն նրան չէր հետաքրքրում, և նա սկսում է ուսումնասիրել մաթեմատիկան, մասնավորապես՝ անտիկ դարաշրջանի հույն մաթեմատիկոսների աշխատությունները։ Ծնողների մահվանից հետո 16 տարեկանում վաճառում է հորական տունն ու արհեստանոցը և տեղափոխվում է Սամարղանդ, որտեղ սկսում է աշակերտել տեղի մադրասում, սակայն որոշ ժամանակ անց փայլուն գիտելիքների շնորհիվ դառնում է ուսուցիչ։ Հետագայում տեղափոխվում է Բուհարա։ 1074-ին նրան հրավիրում են Իսպահան՝ սելջուկ սուլթան Մելիք-Շահ I-ի արքունիք, որտեղ սուլթանի վեզիր Նիզամ ալ-Մուլքի հովանու ներքո դառնում է սուլթանի հոգևոր խորհրդական, իսկ հետագայում նաև արքունական աստղադիտարանի ղեկավար, որտեղ և ստեղծում է իր նշանավոր արևային օրացույցը։ 1079 թվականին իր պաշտոնակիցների հետ նա բարեփոխել է հին պարսկական պամարը։ Մինչև 1092 թվական նա ծավալում է բավականին բեղմնավոր գործունեություն, սակայն Մելիք Շահի ու Նիզամ ալ-Մուլքի սպանությունից հետո ստիպված է լինում լքել Իսպահանը։
Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մաթեմատիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Օմար Խայամը հանդիսանում է միջնադարի մեծագույն մաթեմատիկոսներից մեկը, սակայն Եվրոպայում նրա հանրահաշվական աշխատությունները հայտնի են դառնում միայն 19-րդ դարին։ Օմար Խայամի գրչին է պատկանում « Հանրահաշվական խնդիրների լուծման տրակտատը » , որտեղ նա ներկայացնում է 1-ին,2-րդ,3-րդ աստիճանի ցուցչով հավասարումների լուծումները։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ
- ↑ 2,0 2,1 SNAC — 2010.
- ↑ 3,0 3,1 Find A Grave — 1995. — ed. size: 165000000
- ↑ 4,0 4,1 International Music Score Library Project — 2006.
- ↑ data.bnf.fr: տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
- ↑ Nasr H., AminRazavi M. Anthology of philosophy in Persia: from Zoroaster to Omar Khayyam — I.B. Tauris, 2009.
- ↑ Օմար Խայամ, Քառյակներ, Գևորգ Էմինի թարգմանությամբ, Երևան, 1993, էջ 36
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Օմար Խայամ. Քառյակներ
- Օմար Խայամի քառյակները հայերեն թարգմանությամբ
- Երեք քառյակ Օմար Խայամից
- Օմար Խայամի մասին Իսլամական մշակույթի և կապերի կազմակերպության կայքում
| ||||||||||
