Օծանելիք (վեպ)
Օծանելիք գերմ.՝ Das Parfum | |
|---|---|
 | |
| Հեղինակ | Պատրիկ Զյուսքինդ |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | երևակայական նովել, Künstlerroman? և պատմական գեղարվեստական գրականություն |
| Թեմա | 18-րդ դար, Գրենոբլ, odor?, օծանելիքագործ, թշվառություն և մոլուցք |
| Բնօրինակ լեզու | գերմաներեն |
| Կերպար(ներ) | Ժան-Բատիստ Գրենույ |
| Ստեղծման տարեթիվ | 1949 |
| Նկարագրում է | Փարիզ |
| Կազմի հեղինակ | Անտուան Վատտո |
| Հրատարակման տարեթիվ | 1985 |
| OCLC | 14130766 |
| Պարգև(ներ) | |
| Վիքիքաղվածք | Օծանելիք |
 Das Parfum Վիքիպահեստում | |
«Օծանելիք։ Մի մարդասպանի պատմություն» (գերմ.՝ Das Parfum. Die Geschichte eines Mörders), գերմանացի գրող Պատրիկ Զյուսքինդի՝ 1985 թվականին հրատարակված բազմաժանր վեպը։ Վեպի կենտրոնում հերոսի բացառիկ հոտառությունն է և այն զգայական իմաստը, որ բույրերը կրում են իրենց մեջ։ Սա մի պատմություն է մարդկային հոգու ինքնության, հաղորդակցման և բարոյականության մասին։
Գլխավոր հերոսը Ժան֊Բատիստ Գրենույն է՝ 18-֊րդ դարում Ֆրանսիայում ապրող մի որբ, ով ծնվում է բացառիկ հոտառության զգացողությամբ, աշխարհը ճանաչում է բույրերով և ի վիճակի է տարբերակել գրեթե դրանք բոլորը։ Գրենույը ցանկանում է դառնալ օծանելիքագործ այն բանից հետո, երբ հանդիպում է մի երիտասարդ գեղեցկուհու, ում բույրից արբելով՝ ի վերջո սպանում է նրան։
Թարգմանված լինելով 48 լեզուներով և ունենալով 20 միլիոնից ավելի վաճառված օրինակ՝ «Օծանելիք»֊ը 20֊րդ դարում գերմանական ամենավաճառված վեպերից է[1]։ Գիրքը բեսթսելլերների ցանկում է մնացել մոտավորապես 9 տարի և ունեցել է մեծապես դրական արձագանք թե՛ Գերմանիայում, և թե՛ միջազգային հարթակներում։ Վեպը հայերեն է թարգմանվել 2013 թվականին՝ Կարլեն Մատինյանը կողմից, Գյոթեի ինստիտուտի մասնակի հովանավորությամբ, հրատարակվել է «Անտարես» հրատարակչության կողմից[2]։
«Օծանելիք»֊ի որոշ հրատարակությունների, այդ թվում նաև առաջինի, շապիկին Անտուան Վատտոյի «Յուպիտեր և Անտիոպե» կտավն է, որտեղ պատկերված է քնած կին։
Վեպը հաճախ ընկալվում է որպես Հիտլերի և նրա՝ իշխանության գալու մասին դրամատիկ պատմության այլաբանություն[3][4][5]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գրենույը (ֆր.՝ grenouille` «գորտ») ծնվում է 1738 թվականին Փարիզում։ Մայրը, ով սպանել էր իր նախկին զավակներին, փորձում է այս մեկին ևս թողնել բախտի քմահաճույքին, սակայն երեխային գտնում են շուկայի սեղանի տակից, իսկ մորը մահապատժի ենթարկում։ Ոչ մի խնամակալ կամ հաստատություն չի կարողանում նրան երկար ժամանակ պահել, քանի որ Գրենույի արտաքինի, աուրայի և մեկուսացվածության պատճառով նրա հետ ոչ ոք չէր շփվում, նույնիսկ փորձում են քնած ժամանակ սպանել։ Ի վերջո նա սկսում է աշակերտել ոմն կաշեգործի մոտ։ Շրջապատի մարդիկ անտեղյակ են, որ նա ունի բացառիկ հոտառություն և բույրերը զանազանելու ունակություն, ինչի շնորհիվ կարողանում է բոլորին գերբնական թվացող գուշակություններ անել։
Մի օր, երբ նա արդեն քաջատեղյակ էր գարշահոտ քաղաքի բոլոր բույրերին, նրան զարմացնում է այդ կեղտից ու աղբից տարբերվող մի յուրօրինակ բույր։ Հետևելով բույրին՝ Գրենույը պարզում է, որ այն գալիս էր մի դեռատի գեղեցկուհուց։ Բույրով արբած և այն տիրելու ցանկությունից կուրացած՝ Գրենույը խեղդում է աղջկան և մնում կողքին, մինչև բույրն անհետանում է մարմնից։ Ցանկանալով խորապես տիրապետել օծանելիքագործության արվեստին՝ նա դառնում է երբեմնի հանճարեղ օծանելիքագործ Ջուզեպպե Բալդինիի աշակերտը։ Բալդինին պարզում է, որ բույրերի հարցում Գրենույն իսկական հանճար է։ Բալդինին հետագայում նրան պատմում է, որ թորելուց բացի կան նաև բույրերը ստանալու և պահելու այլ տեխնիկաներ, որոնց կարելի է ծանոթանալ օծանելիքագործության կենտրոնում՝ Ֆրանսիայի Գրասսե շրջանում։
Գրասսե մեկնելու ճանապարհին Գրենույը հասկանում է, որ տանել չի կարողանում մարդկության հոտը։ Մարդկանցից խուսափելու համար նա մի քանի տարի ապրում է լեռնային քարանձավում, սակայն մի օր հասկանում է, որ նա ինքը բույր չունի։ Որոշում է մեկնել Մոնպելիե, տեսքն արդարացնելու համար հորինում է մի պատմություն, իբր իրեն առևանգել և պահել են քարանձավում։ Առօրյա նյութերից ինքն իր համար բույր է պատրաստում, ինչի միջոցով կարողանում է մարդկանց խաբել՝ ստիպելով մտածել, որ բույր ունի։ Այժմ նրանից խուսափելու և քարկոծելու փոխարեն հասարակությունն ընդունում է Գրենույին։ Գիտակցելով, որ ընդունակ է ստեղծել «գերմարդկային»,«հրեշտակային» բույրեր, որոնցով հաջողվում է հիմարեցնել մարդկանց, Գրենույի ատելությունը փոխվում է արհամարհանքի։
Գրասսեում հմտությունները կատարելագործելիս Գրենույը հանդիպում է երկրորդ բույրին, որն էլ ավելի գայթակղիչ էր, քան սկզբնական զոհինը։ Բույրի աղբյուրը Լաուրա Ռիշի անունով երիտասարդ աղջիկն էր։ Այս անգամ նա որոշում է բույրը պահել նյութապես, ոչ թե առաջինի նման միայն հիշողության մեջ։ Քաղաքում սկսվում են սերիական մարդասպանություններ։ Գրենույը սպանում է երիտասարդ գեղեցիկ աղջիկների և նրանցից յուղի միջոցով հավաքում է բույրը։ Լաուրայի հայրը գլխի է ընկնում, որ մարդասպանի հաջորդ զոհն իր աղջիկն է, և առանց որևէ մեկի որևէ բան ասելու աղջկան թաքցնում է գաղտնի վայրում։ Աղջկա բույրին հետևելով՝ Գրենույը գիշերով հասնում է նրանց, աղջկան սպանում և վերցնում նրա բույրը։
Որոշ ժամանակ անց Գրենույին ձերբակալում են և դատապարտում մահապատժի։ Մահապատժի իրականացման վայր գնալիս Գրենույն իր վրա է լցնում աղջիկների բույրերից պատրաստած օծանելիքը, որի կատարելությունը կախարդում է մարդկանց, և չնայած որ նրա մեղքն ակնհայտ էր, բոլորը, նույնիսկ Լաուրայի հայրը, համաձայնում են նրան ազատ արձակել։ Մարդասպանի փոխարեն մահապատժի է ենթարկվում անմեղ մեկը։ Գրենույի ատելությունը դեպի մարդկությունն էլ ավելի է աճում, և նա հասկանում է, որ նույնիսկ ներգործության այս աստիճանը նրան չի կարող երջանկացնել։
Գրենույը որոշում է վերադառնալ Փարիզ՝ գողերի ու ավազակների գարշահոտ քաղաք։ Օծանելիքը վրան լցնելով և փողոց դուրս գալով՝ բոլոր ժամանակների մեծագույն օծանելիքագործը հոշոտվում է բույրից արբած ամբոխի կողմից։ Վեպն ավարտվում է ամբոխի մարդանց խորհրդածություններով, ովքեր և՛ ապշած են իրենց արածից, և՛ անասելիորեն հպարտ, քանի որ առաջին անգամ «սիրուց դրդված բան են արել»։
Կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Գրենույի մայրը – Ժան֊Բատիստ Գրենույը նրա հիգերորդ երեխան էր։ Կինը պնդում էր, որ մյուս չորս զավակները մեռած են ծնվել։ Ատամների մեծ մասը դեռ պահպանված, գլխին մի փոքր մազ մնացած և «սիֆիլիսից, հոդատապից և թոքախտից բացի այլ հիվանդություններ չունեցող» կինը դեռևս մնում էր բավականին գեղեցիկ։
- Ժան֊Բատիստ Գրենույ – Գլխավոր կերպար։ Ծնվել է 1738 թվականի հուլիսի 17֊ին՝ բացառիկ հոտառությամբ և բույրից զուրկ մարմնով։ Բույրերի և դրանց տիրելու մոլուցքը նրան դարձնում է մարդասպան, իսկ վերջում նա ինքն է դառնում իր ստեղծած օծանելիքի զոհը։
- Ժաննա Բյուսի – Գրենույի բազմաթիվ ստնտուներից մեկը, ով առաջինն է հասկանում, որ Գրենույը ոչ մի բույր չունի և պնդում է, որ կաթի հետ միասին հրեշ երեխան իրենից դուրս է քաշում ողջ կյանքը։
- Հայր Տերիե – Եկեղեցու բարեգործական միջոցների տնօրինողը։ Սկզբում նա մտածում է, որ Գրենույը սովորական անուշիկ երեխա է, բայց երբ երեխան սկսում է հոտոտել նրան, հայր Տերիեն տագնապում է և երեխային ուղարկում գիշերօթիկ կացարան։
- Մադամ Գայար – Գիշերօթիկ կացարանի տերը։ Հոտառություն չունենալու պատճառով չի զգում, որ Գրենույը ոչ մի բույր չունի։ Կարծելով, թե տղան օժտված է գերբնական ունակություններով, որոշում է ազատվել նրանից և վաճառում է կաշեգործ Գրիմալին՝ որպես աշակերտ։
- Գրիմալ – Կաշեգործ։ Գրենույը նրա համար աշխատում է 8 տարեկանից մինչև վաղ պատանեկություն, մինչև որ Բալդինին վճարում է նրան ազատելու համար։
- Դեղնասալորի աղջիկը – Առաջին մոգական բույրը, որ հանդիպում է Գրենույին, և վերջինիս առաջին զոհը։
- Ջուզեպպե Բալդինի – Ծեր օծանելիքագործ, ում երբեմնի վառ հռչակը այժմ գնալով մարում էր։ Գրենույի միջոցով ձեռք բերելով հակառակորդի օծանելիքի բաղադրատոմսը, Գրենույին ծանոթացնում է օծանելիքագործության արվեստին։
- Անտուան Ռիշի – Գրասսեի երկրորդ հյուպատոսը և ամենահարուստ մարդը, Լաուրայի հայրն է։
- Լաուրա Ռիշի – Կարմրահեր գեղեցկուհի, ով Գրենույի վերջին զոհն էր։
Հնարավոր ոգեշնչումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վեպը նմանություններ ունի սերիական մարդասպան Մանուել Բլանկո Ռոմասանտայի իրական պատմության հետ, ով սպանում էր կանանց և երեխաների և զոհերի մարմնի ճարպից օճառ ստանում, իսկ հագուստը՝ վաճառում։
Վերամշակումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2006 թվականի սեպտեմբերի 14-֊ին Գերմանիայում տեղի ունեցավ ռեժիսոր Թոմ Թիքվերի «Պարֆյումեր՝ մի մարդասպանի պատմությունը» ֆիլմի պրեմիերան, որը գերմանական արտադրության ամենաթանկ ֆիլմն է։
- 2010 թվականի դեկտեմբերի 5-֊ին Մոսկվայում տեղի ունեցավ «Պարֆյումեր» մյուզիքլի պրեմիերան։ Կոմպոզիտոր և երգիչ Իգոր Դեմարինին Զյուսքինդի ներկայացուցիչներից մեկի հետ երկու տարի շարունակ կապվելուց հետո վերջապես հաջողվում է ստանալ հեղինակի համաձայնությունը[6]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Pressedossier Patrick Süskind. Diogenes Verlag Zürich, Stand November 2012
- ↑ «Օծանելիք, մի մարդասպանի պատմություն» գրքի շնորհանդեսը - Հրապարակ
- ↑ Cocks, Geoffrey (2004). The Wolf at the Door: Stanley Kubrick, History, & the Holocaust. Peter Lang. էջ 150. ISBN 9780820471150.
- ↑ Arizona State University (2008). Surviving in Post-Soviet Russia: Magical Realism in the Works of Viktor Pelevin, Ludmila Petrushevskaya, and Ludmila Ulitskaya. ProQuest. էջ 39. ISBN 9780549489054.(չաշխատող հղում)
- ↑ Shafi, Monika (2008). Approaches to Teaching Grass's The Tin Drum. Modern Language Association of America. էջ 42. ISBN 9780873528122.
- ↑ Yelena, Andrusenko (2010 թ․ դեկտեմբերի 7). «"Perfumer": Russian Version». Voice of Russia. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ դեկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2010 թ․ դեկտեմբերի 29-ին.
 | Վիքիքաղվածքն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օծանելիք (վեպ)» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օծանելիք (վեպ)» հոդվածին։ |
| ||||||||||
