Օլեգ Գորդիևսկի
Օլեգ Գորդիևսկի | |
---|---|
![]() | |
Ծնվել է | հոկտեմբերի 10, 1938 (86 տարեկան) |
Ծննդավայր | Մոսկվա, ԽՍՀՄ |
Քաղաքացիություն | ![]() |
Կրթություն | Միջազգային հարաբերությունների Մոսկվայի պետական ինստիտուտ |
Մասնագիտություն | դիվանագետ, լրագրող և հետախույզ |
Պարգևներ և մրցանակներ | |
![]() |
Օլեգ Գորդիևսկի (հոկտեմբերի 10, 1938, Մոսկվա, ԽՍՀՄ), ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի առաջին գլխավոր տնօրինության (արտաքին հետախուզություն) գնդապետ, հեռակա դատապարտվել է մահապատժի պետական դավաճանության համար։ 1974 - 1985 թվականներին նա գաղտնի աշխատել է բրիտանական հետախուզությունում (կեղծանունը՝ Ovation)։ Բրիտանական հետախուզության պատմաբան և Քեմբրիջի պրոֆեսոր Քրիստոֆեր Էնդրյուն Գորդիևսկուն անվանում է «Օլեգ Պենկովսկուց հետո խորհրդային հետախուզական ծառայությունների շարքերում բրիտանական հետախուզության ամենամեծ գործակալը»[1]։
Կյանք և գործունեություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գորդիևսկին Ծնվել է ԽՍՀՄ ՆԳԺԿ-ի (ռուս.՝ НКВД СССР) աշխատակցի[2]՝ փոխգնդապետ Անտոն Լավրենտիևիչ Գորդիևսկու (1896-?) ընտանիքում, հայրը ծնունդով Էրալ հանգույցից, Չելյաբինսկի ուսուցչական սեմինարիայի շրջանավարտ էր[3],իսկ մայրը՝ Օլգա Նիկոլաևնա Գորնովան, ծագումով Շիմքենդից, ավարտել է Մոսկվայի Պլեխանովի անվան տնտեսագիտկան ինստիտուտը։
Գորդիևսկին նշել է, որ հակախորհրդային դիրքերին իր անցման խթանը «... Ստալինի և ընդհանրապես խորհրդային հանցագործությունների գիտակցումն էր, որը սկսվեց 1956 թվականին Խրուշչովի ելույթով: Սա շատ ուժեղ տպավորություն թողեց ինձ վրա, ուղղակի զարմանալի»[1]։
1962 թվականին ավարտել է Մոսկվայի միջազգային հարաբերությունների պետական ինստիտուտը և ծառայության է անցել ՊԱԿ-ի առաջին գլխավոր տնօրինության «Ս» (ապօրինի հետախուզություն) բաժնում[2]։ Նա միացել է ՊԱԿ-ին, քանի որ այդ ժամանակ այնտեղ արտերկրում ապրելու հազվագյուտ հնարավորություն էր տրվում[4]։
1966 - 1970 թվականներին (առաջին արտասահմանյան գործուղումը[2]), Դանիայում ԽՍՀՄ դեսպանության հյուպատոսական բաժնի աշխատակցի քողի տակ ծառայել է որպես ՊԱԿ-ի հետախույզ։ Նրա խոսքով՝ լիովին հիասթափվել է ԽՍՀՄ-ի դերից աշխարհում 1968 թվականի Պրահայի գարնան ռազմական ճնշումից հետո, որից անմիջապես հետո գրավել է Դանիայի բրիտանական հետախուզության ուշադրությունը[5]։
1970 թվականին գործուղումից վերադառնալուց հետո աշխատել է ՊԱԿ-ի առաջին գլխավոր տնօրինության 3-րդ (անգլո-սկանդինավյան) բաժնի դանիական բաժնում[2]։ 1972 թվականին նա կրկին ուղարկվել է Կոպենհագեն՝ որպես ԿԳԲ-ի ռեզիդենտի տեղակալ՝ ՔՀ (քաղաքական հետախուզություն) միջոցով, իսկ 1976 թվականին ծառայել է որպես ռեզիդենտի պաշտոնակատար։ 1978-1982 թվականներին Օլեգ Գորդիևսկին կրկին աշխատել է ՊԱԿ-ի առաջին գլխավոր տնօրինության անգլո-սկանդինավյան բաժնում։
Գորդևսկին տիրապետում է դանիերեն, գերմաներեն, նորվեգերեն և շվեդերեն լեզուներին[6]։ Առաջին ամուսնությունից երեխաներ չի ունեցել։ Երկրորդ ամուսնությունից ծնվել են դուստրերը՝ Մարիան և Աննան[7]։
Լոնդոնի ռեզիդենտություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1982 թվականին Գորդիևսկին նշանակվել է Լոնդոնի ՊԱԿ-ի տեղեկատվական սպայի պաշտոնում՝ որպես Մեծ Բրիտանիայում ԽՍՀՄ դեսպանության խորհրդական։ 1984 թվականին բրիտանական կառավարությունը պերսոնա նոն գրատա հռչակեց ռեզիդենտ Ա․Վ․ Գուկին։ Ռեզիդենտի պաշտոնակատար է դարձել Լ.Նիկիտենկոն, իսկ նրա տեղակալ է նշանակվել Գորդիևսկին։
1984-ի դեկտեմբերին ԽՄԿԿ Կենտկոմի քաղբյուրոյի անդամ Միխայիլ Գորբաչովի կողմից Մեծ Բրիտանիա կատարած պաշտոնական այցի ժամանակ Գորդիևսկին անձամբ տեղեկացրեց Թետչերի կաբինետի ներքին և արտաքին քաղաքականության մասին և բարենպաստ տպավորություն թողեց նրա վրա։ Սրա հետեւանքը եղավ 1985 թվականի հունվարին Գորդիեւսկու նշանակումը ռեզիդենտի պաշտոնակատար, վտարված Նիկիտենկոյի փոխարեն՝ այս պաշտոնում հաստատվելու հեռանկարով։
Գործուղումը Լոնդոն Գորդիևսկուն հնարավորություն է տվել MI6 (էմ-այ սիքս) փոխանցել ՊԱԿ-ի կողմից ստացված գրեթե բոլոր հույժ գաղտնի փաստաթղթերը, որոնք պարբերաբար փոխանցվել են Մարգարետ Թետչերին, ԱՄՆ նախագահի աշխատակազմին և ԿՀՎ-ին։ Ըստ ԿՀՎ-ի, «Գորդիևսկու տեղեկատվությունը լուսավորեց նախագահ Ռեյգանին» խորհրդային ղեկավարության աշխատանքի ներքին մեխանիզմների բացահայտման հարցում[8]։
Վերադարձ Մոսկվա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]1985 թվականի մարտին ՊԱԿ-ը հավաքագրեց ԱՄՆ-ում ԿՀՎ բարձրաստիճան սպա Օլդրիխ Էյմսին, ով խորհրդային հետախուզությանը փոխանցեց ԽՍՀՄ-ում իրեն հայտնի ԿՀՎ գործակալների ցուցակը, ինչպես նաև ԽՍՀՄ-ում ՀՔԾ գործակալների մասին անուղղակի տեղեկություններ: Ցանկում ներառված էր նաև Գորդիևսկին։ Գորդիևսկուն Մոսկվա են կանչել ՊԱԿ-ի ղեկավարության հետ հանդիպման պատրվակով մինչև ռեզիդենտի պաշտոնում հաստատվելը։ 1985 թվականի մայիսի 19-ին Գորդիևսկին Լոնդոնից թռավ Մոսկվա, սակայն պաշտոնը ստանձնելու հրաման ստանալու փոխարեն անցավ ոչ պաշտոնական հետաքննության։ Մայիսի 27-ին նրան տեղափոխել են ՊԱԿ-ի «ՊԳՈՒ դաչա», որտեղ մոտ հինգ ժամ հարցաքննվել է (ենթադրաբար՝ հոգեմետ դեղերի օգտագործմամբ), սակայն նա կտրականապես հերքել է իր մեղքն ու իրեն առաջադրված մեղադրանքը։ Հարցաքննությունից հետո հայտնել են, որ նա կմնա Մոսկվայում՝ ՊԱԿ-ի ՊԳՈՒ-ի կադրերի բաժնի տրամադրության տակ, որից հետո նոր հանձնարարություն կստանա ԽՍՀՄ կազմում։ Մեկ ամիս ԿԳԲ-ի գերատեսչական առողջարանում անցկացնելուց հետո, որտեղ գտնվում էր գաղտնի հսկողության տակ, Գորդիևսկին վերադարձավ Մոսկվա։ Հասկանալով, որ գործակալի իր ամբողջական բացահայտումը միայն ժամանակի հարց է, որոշեց փախչել ԽՍՀՄ-ից:
Փախուստ ԽՍՀՄ-ից
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գորդիևսկու ապօրինի հետկանչման ծրագիրը նախապես մշակվել է բրիտանական հետախուզության կողմից և 1985 թվականի հուլիսի 19-ին Գորդիևսկուց պայմանական ազդանշան ստանալուց հետո այն սկսել է իրագործվել։ Հաջորդ օրը՝ 1985 թվականի հուլիսի 20-ին, Գորդիևսկին հաջող փախուստի դիմեց։ Նա Մոսկվայից մեկնեց Լենինգրադ, այնուհետև հասավ Ֆինլանդիայի սահմանային շրջան, որտեղ բրիտանացի դիվանագետները դիվանագիտական մեքենայի բեռնախցիկում խորհրդային սահմանային անցակետերով տարան[9]:
1985 թվականի սեպտեմբերին, օգտագործելով Գորդիևսկուց ստացված տեղեկատվությունը խորհրդային լրտեսության մասին, բրիտանական կառավարությունը 31 ՊԱԿ-ի արտաքին հետախուզության գործակալներին պերսոնա նոն գրատա հայտարարեց դիվանագիտական կամ լրագրողական ծածկույթի ներքո: Ի պատասխան՝ ԽՍՀՄ կառավարությունը պերսոնա նոն գրատա հայտարարեց Մեծ Բրիտանիայի դեսպանատան 25 աշխատակիցների։ Սա 1971 թվականից ի վեր ամենամեծ փոխադարձ վտարումն էր Մեծ Բրիտանիայից և ԽՍՀՄ-ից[10]։
ԽՍՀՄ-ից փախչելուց հետո Գորդիևսկու դեմ քրեական գործ է հարուցվել ՌՍՖՍՀ Քրեական օրենսգրքի 64-րդ հոդվածով (դավաճանություն), որը նախատեսում էր մահապատիժ՝ հրազենով։ 1985 թվականի նոյեմբերի 14-ին հեռակա դատապարտվել է մահապատժի՝ գույքի բռնագրավմամբ։ Պատիժը չի չեղարկվել նույնիսկ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո։ Գույքի բռնագրավումը վերացվել է 1989 թվականին Գորդիևսկու կնոջ՝ Լեյլա Ալիևայի խնդրանքով, ով փախուստից հետո մնաց Մոսկվայում իրենց երկու դուստրերի հետ։ Լեյլայի խոսքով՝ ինքը երբեք ոչինչ չի իմացել ամուսնու կրկնակի գործակալ լինելու մասին։ Մեծ Բրիտանիայում Գորդիևսկին սկսեց միջոցներ ձեռնարկել, որպեսզի իր ընտանիքն իր հետ վերամիավորվելու իրավունք ստանա, բայց խորհրդային իշխանությունները վեց տարի կտրականապես մերժել են: Գորդիևսկու կինը և դուստրերը լքեցին ԽՍՀՄ-ը 1991 թվականի սեպտեմբերին, սակայն, վերամիավորվելով նրա հետ Լոնդոնում, նրանք երկար չապրեցին միասին և ամուսնալուծության գործընթաց սկսեցին, կինը հեռացավ երեխաների հետ[11][12][13][14]։
Գորդիևսկին գրել է մի շարք գրքեր ՊԱԿ-ի գործողությունների, ներքին կառուցվածքի և մեթոդների մասին։ «Հաջորդ կանգառը մահապատիժն է» հուշերը թարգմանվել են ռուսերեն և տպագրվել Ռուսաստանում։
Գորդիևսկուն է վերագրվում 1983 թվականին Սառը պատերազմի կրիտիկական ժամանակաշրջանում հնարավոր միջուկային փոխանակումը կանխելու գործում ունեցած հիմնական ներդրումը ՆԱՏՕ-ի Able Archer 83 զորավարժությունների ընթացքում[15]: Գորդիևսկուց տեղեկանալով խորհրդային ղեկավարության մտահոգությունների մասին, քանի որ զորավարժությունների քողի տակ «Արևմուտքը» պատրաստվում էր միջուկային հարված հասցնել ԽՍՀՄ-ին, Բրիտանիան և ԱՄՆ-ը ճշգրտումներ կատարեցին վարժանքներում[16]:
ԽՍՀՄ ՊԱԿ-ի նախկին նախագահ Սեմիչաստնիի կարծիքով՝ Գորդիևսկին ավելի շատ վնաս է հասցրել ԽՍՀՄ հետախուզական ծառայություններին, քան գեներալ Կալուգինը[17]։
Գրող և հետախույզ Միխայիլ Լյուբիմովը պնդում էր, որ Գորդիևսկու մեղքն է, որ բացահայտվել է Ռուսաստանի ապագա հերոս Ալեքսեյ Կոզլովը, ով ձերբակալվել և խոշտանգվել է Հարավային Աֆրիկայում, ԽՍՀՄ-ի հետ կապ հաստատած բրիտանացի Մայքլ Բեթանին և Նորվեգիայի արտաքին գործերի նախարարության աշխատակից Առնե Տրեհոլտը [18]։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ Ալեքսեյ Կոզլովին բացահայտել է ոչ թե Օլեգ Գորդիևսկին, այլ մեկ այլ «խլուրդ»՝ Վլադիմիր Վետրովը[19]։
Գորդեևսկին Կրեմլի հայտնի քննադատ էր, հատկապես Ելցինի հրաժարականից հետո։ Նա եղել է Ալեքսանդր Լիտվինենկոյի մտերիմ ընկերը Մեծ Բրիտանիայում և ակտիվորեն մասնակցել է Մեծ Բրիտանիայի քննչական ծառայությունների խորհրդատվությանը՝ նրա սպանության հանգամանքների հետաքննության ընթացքում[20]։

Միացյալ Թագավորության անվտանգությանը ծառայելու համար[21] Գորդիևսկուն շնորհվել է Սուրբ Միքայել և Սուրբ Գեորգի շքանշան՝ Մեծ Բրիտանիայի թագուհի Եղիսաբեթ II-ի կողմից 2007 թվականի հունիսին։ Պարգևատրման արարողությունը տեղի է ունեցել Բուքինգհեմյան պալատում, անձամբ թագուհին է հանձնել շքանշանը[10]։ Մրցանակի կապակցությամբ նույն օրը ճաշկերույթ է տեղի ունեցել Լոնդոնի ամենահին ջենթլմենական ակումբներից մեկում՝ Oxford & Cambridge Club-ում, նորաձեւ Pall Mall-ում[10]։
Աշխատություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Անգլերեն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- KGB: by Christopher ANDREW & Oleg GORDIEVSKY. (Hardcover — 1 Jan 1990)
- The KGB by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 31 Dec 1990)
- KGB: The Inside Story by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — Oct 1991)
- KGB.: The Inside Story by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 7 Nov 1991)
- KGB: Razvedyvatelnye operatsii ot Lenina do Gorbacheva (Sekretnaia papka) by Oleg Gordievsky (Unknown Binding — 1999)
- Instructions from the Centre: by Christopher & Oleg GORDIEVSKY. ANDREW (Hardcover — 1 Jan 1975)
- Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975-85 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 7 Nov 1991)
- Instructions from The Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations 1975—1985 (1991) (published in the USA as: Comrade Kryuchkov’s Instructions) (with Oleg Gordievsky)
- Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975-85 by Christopher M. * Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 5 Aug 1993)
- Comrade Kryuchkov’s Instructions: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975—1985 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — Oct 1993)
- Comrade Kryuchkov’s Instructions: Top Secret Files on KGB Foreign Operations, 1975—1985 by Christopher Andrew and Oleg Gordievsky (Paperback — 31 May 1994)
- More Instructions from the Centre: Top Secret Files on KGB Global Operations, 1975-85 by Christopher M. Andrew and Oleg Gordievsky (Hardcover — 30 April 1992)
- More Instructions from The Centre: Top Secret Files on KGB Global Operations 1975—1985 (1992) (with Oleg Gordievsky)
- Next Stop Execution by Oleg Gordievsky (Hardcover — 24 Mar 1995)
- Next Stop Execution by Oleg Gordievsky (Paperback — 13 Sep 1996)
- Spycraft Manual: The Insider’s Guide to Espionage Techniques by Barry Davies, Oleg Gordievsky, and Richard Tomlinson (Library Binding — Aug 2005)
- The Spycraft Manual: The Insider’s Guide to Espionage Techniques. by Barry Davies, Oleg Gordievsky, and Richard Tomlinson (Paperback — 15 Aug 2005)
Ռուսերեն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Эндрю К., Гордиевский О. А. КГБ. История внешнеполитических операций от Ленина до Горбачева. — Nota Bene. — 1992. — 768 с.
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Давид Оманд Прицельное мышление. Принятие решений по методикам британских спецслужб = David Omand. How Spies Think Ten Lessons in Intelligence. — М.: Альпина Паблишер , 2022. — 376 с. — ISBN 978-5-9614-4172-7
- Гордиевский О. Следующая остановка — расстрел. — М.: Центрполиграф, 1999.
- Бен Макинтайр Шпион и предатель. Самая громкая шпионская история времен холодной войны. — Corpus. — 2021. — 494 с.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 К столетию британских спецслужб. О книге Кристофера Эндрю «Защита государства» Արխիվացված 2009-11-16 Wayback Machine //Радио «Свобода
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 «Шпионский призыв». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-09-24-ին. Վերցված է 2013-04-25-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Указ Президиума ВС СССР от 03.11.1944 № 219/204». Արխիվացված է օրիգինալից 2021-09-07-ին. Վերցված է 2021-09-07-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Luke Harding Gordievsky: Russia has as many spies in Britain now as the USSR ever did Արխիվացված 2016-08-09 Wayback Machine // The Guardian, 11.03.2013 русский перевод Արխիվացված 2014-09-12 Wayback Machine на Inopressa.ru
- ↑ Оманд, 2022, էջ 219—220
- ↑ Macintyre, 2018
- ↑ Гордиевский О. Следующая остановка — расстрел
- ↑ Оманд, 2022, էջ 221
- ↑ Голицына, Наталья (2015-07-09). «Операция Pimlico» (ռուսերեն). Радио «Свобода». Արխիվացված է օրիգինալից 2015-08-04-ին. Վերցված է 2015-08-04-ին.
{{cite web}}
: Cite has empty unknown parameter:|deadurl=
(օգնություն); Unknown parameter|subtitle=
ignored (օգնություն) - ↑ 10,0 10,1 10,2 «Шпион её величества». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-10-19-ին. Վերցված է 2013-04-25-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Олег Гордиевский — шпион, приговорённый к смерти Արխիվացված 2016-06-16 Wayback Machine. — Newsru.com, 26.10.2004
- ↑ Катя Прянник. Высшая мера. — Московский комсомолец, 01.09.2003
- ↑ Сева Новгородцев. Беседа с гостем (Олег Гордиевский) Արխիվացված 2016-06-30 Wayback Machine. — Севаоборот, 03.06.2000. — № 657
- ↑ Вячеслав Третьяков. Двойной агент. — Киевский регион, 04.10.2006
- ↑ Jones, Nate. «The Able Archer 83 Sourcebook». The National Security Archive. Արխիվացված է օրիգինալից 2016-05-15-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Gordon Corera. "How vital were Cold War spies? Արխիվացված 2016-03-04 Wayback Machine BBC News, 5 August 2009. (Retrieved 5 August 2009)
- ↑ «Владимир Семичастный: монстра сделали беззубым». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-12-03-ին. Վերցված է 2013-04-08-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ «Если бы малышка не обкакалась…». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-05-01-ին. Վերցված է 2023-05-01-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն) - ↑ Сергей Евгеньев (2023-01-18). «Приоткрыта тайна разведчика Козлова» (ռուսերեն). Санкт-Петербург: Газета «Вести». Արխիվացված օրիգինալից 2023-11-16-ին. Վերցված է 2023-11-16-ին.
- ↑ «Обсуждение событий недели с историком разведки Борисом Володарским». Радио «Свобода». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-04-28-ին. Վերցված է 2013-04-25-ին.
- ↑ ««за службу по обеспечению безопасности Соединённого Королевства»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014-10-19-ին. Վերցված է 2013-04-21-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Прохоров Д. П., Лемехов О. И. Перебежчики. Заочно расстреляны. — С. 287—300.
- Бен Макинтайр The Spy and the Traitor: The Greatest Espionage Story of the Cold War.. — Viking, 2018. — 352 с. — ISBN 978-0241186657
- Time Out magazine: Oleg Gordievsky: Interview (2006)
- Biographer Ben Macintyre summarizes Gordievsky's life, career, and escape from the USSR (one-hour talk, 2018)
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օլեգ Գորդիևսկի» հոդվածին։ |
|