Jump to content

Օդակաթիլային ուղի

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Օդակաթիլային ուղի
 Airborne diseases Վիքիպահեստում

Օդակաթիլային ուղի, կամ վարակի տարածման աերոզոլային ուղի, որի ժամանակ վարակման պրոցեսը տեղի է ունենում շնչառական համակարգում: Վարակիչ հիվանդությունների շարքին են պատկանում` գրիպ, սուր շնչառական հիվանդություն, դիֆթերիա, տուբերկուլյոզ, այսպես կոչված «մանկական» վարակները (կարմրուկ,կարմրախտ, ջրծաղիկ, քութեշ, կապույտ հազ, համաճարակային պարօտիտ) և այլն[1]: Վարակի աղբյուր կարող են լինել` վիրուսներ, բակտերիաներ կամ սնկեր, և որոնք կարող են տարածվել` շնչառության, խոսելու, հազի, փռշտոցի, փոշու, ֆիզիոլոգիական հեղուկների, զուգարաններ լվանալու կամ աերոզոլային մասնիկների առաջացնող ցանկացած գործողությունների միջոցով:

Վարակիչ հիվանդություններ (տերմինաբանություն)

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վարակված մարդիկ արտազատում են ավելի մեծ կաթիլներ և աերոզոլներ, որոնք վիրուլենտ են անգամ մեծ հեռավորության վրա
Տեսանյութ, որը նկարագրում է վիրուսային պաթոգենների տարածումը փակ տարածքներում նվազեցնելու միջոցառումները

Կարծիք կա, որ վարակի տարածման աերոզոլային ուղին տարբերվում է վարակի օդակաթիլային փոխանցումից, սակայն այս տարբերակումն այլևս չի կիրառվում[2][3]: Քթի հարակից խոռոչներում արտադրվում են աերոզոլներ կամ տարբեր չափերի և կոնցենտրացիաների կաթիլներ, և արտադրվող քանակությունը մեծապես տարբերվում է՝ կախված անհատի տարիքից, սեռից, ֆիզիկական նաև ֆիզիոլոգիական գործունեությունից[4][3][5][6]: 100 մկմ-ից ավելի մեծ կաթիլները սովորաբար տեղակայվում են միչև 2 մ հեռավորության վրա[7]: Ավելի փոքր մասնիկները կարող են երկար ժամանակ կրել օդային պաթոգեններ[7][4]: Թեև օդակաթիլային պաթոգենները կենտրոնացած են 2 մ-ի սահմաններում, նրանք կարող են անցնել ավելի երկար տարածություններ և կենտրոնանալ փակ տարածքում[3]:

Մինչև 5 մկմ չափի օդակաթիլների և շնչառական կաթիլների միջև տարածություն է, քանի որ արտաշնչված մասնիկները կազմում են արտանետման խումբ, որոնց ճակատագիրը կախված է շրջակա միջավայրի պայմաններից՝ ի լրումն իրենց սկզբնական չափսերի[7]: Մարդու շնչառական համակարգի արտազատումների փոխադրման տվյալները ցույց են տալիս, որ 20 մկմ չափի կաթիլները/աերոզոլները սկզբնապես տեղափոխվում են օդային հոսքով հազի ժամանակ, որպես աերոզոլներ[8], բայց գրավիտացիոն ճանապարհով ընկնում են ավելի մեծ հեռավորության վրա՝ որպես «ռեակտիվ բջիջ»[8]: Քանի որ այս չափսերի միջակայքն առավել արդյունավետ կերպով արտադրվում է քթի խոռոչի լորձաթաղանթում, COVID-19 վարակի առաջնային տեղամասում, այս չափերի միջակայքի աերոզոլները/կաթիլները կարող են նպաստել COVID-19 համաճարակի առաջացմանը[9][10]:

Ընդհանուր ակնարկ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
A red poster with illustrations and the text: "AIRBORNE PRECAUTIONS. EVERYONE MUST: Clean their hands, including before entering and when leaving the room. Put on a fit-tested N-95 or higher level respirator before room entry. Remove respirator after exiting the room and closing the door. Door to room must remain closed."
Առողջապահական հաստատություններում օդակաթիլային փոխանցման նախազգուշական միջոցները նկարագրող պաստառ: Այն նախատեսվում է տեղադրել օդակաթիլային ճանապարհով վարակված հիվանդների սենյակներից դուրս[11]

Օդակաթիլային ճանապահով տարածվող հիվանդությունները կարող են փոխանցվել մեկ մարդուց մյուսին` օդի միջոցով: Պաթոգենները կարող են լինել ցանկացած տեսակի մանրէ, և դրանք կարող են տարածվել աերոզոլների, փոշու կամ կաթիլների միջոցով: Աերոզոլները կարող են ձևավորվել վարակի աղբյուրներից, ինչպիսիք են` վարակված անձի մարմնի արտադրություն կամ կենսաբանական արտաթորանք: Վարակակիր աերոզոլները կարող են մնալ օդային հոսանքների մեջ այնքան երկար, որ կարող են զգալի տարածություններ անցնել: Օրինակ՝ փռշտոցը կարող է հեշտությամբ վարակիչ կաթիլներ տարածել տասնյակ ոտնաչափ (տասը կամ ավելի մետր) հեռավորության վրա[12]:

Օդակաթիլային պաթոգենները կամ ալերգենները սովորաբար մարդու օրգանիզմ են ներթափանցում շնչառական ուղիների միջոցով` քթի խոռոչ, կոկորդ, սինուսներ և թոքեր: Այս պաթոգենների ներշնչումը ազդում է շնչառական համակարգի վրա և այնուհետև կարող է տարածվել մարմնի մնացած մասում: Սինուսների կամ քթի հարակից խոռոչների ծանրաբեռնվածությունը, հազը և կոկորդի ցավը վերին շնչուղիների բորբոքման ախտանիշներն են: Օդի աղտոտվածությունը կարևոր դեր է կատարում օդակաթիլային հիվանդությունների դեպքում։ Պաթոգենները կարող են ազդել շնչառական համակարգի աշխատանքի վրա՝ մեծացնելով շնչուղիների բորբոքումը[13]:

Այն վարակները, որոնք տարածվում են օդակաթիլային ճանապարհով, ներառում են «SARS-CoV-2» կարմրուկ (մորբիլիվիրուս), ջրծաղիկ, տուբերկուլյոզ, գրիպ (օրթոմիքսովիրուս), էնտերովիրուս, նորովիրուսային վարակ (ստամոքսի գրիպ), COVID-19, ադենովիրուս և հնարավոր է, մարդու սինցիտիալ վիրուս[14][15][16][17]: Որոշ պաթոգեններ, որոնք ունեն փոխանցման մեկից ավելի ուղիներ, նույնպես անիզոտրոպ են, ինչը նշանակում է, որ դրանց փոխանցման տարբեր ուղիները կարող են առաջացնել տարբեր տեսակի հիվանդություններ՝ տարբեր աստիճանի ծանրության: Երկու օրինակ են բակտերիաները «Yersinia pestis» (որը առաջացնում է ժանտախտ) և «Francisella tularensis» (որը առաջացնում է տուլարեմիա), որոնք երկուսն էլ կարող են առաջացնել ծանր թոքաբորբ, եթե փոխանցվում են օդակաթիլային ճանապարհով՝ ներշնչում[18]:

Անբավարար օդափոխությունը մեծացնում է վարակի տարածման հավանականությունը, ինչը թույլ է տալիս աերոզոլներին անարգելք տարածվել ամբողջ սենյակում[19]: Մարդաշատ վայրերում ավելի հավանական է, որևէ հիվանդությամբ վարակված մարդ լինի: Որքան երկար է ենթակա անձը մնում նման սենյակում, այնքան մեծ է վարակի փոխանցման հավանականությունը: Օդակաթիլային ճանապարհով վարակների փոխանցումը բարդ գործընթաց է և դժվար է միանշանակ ցույց տալ, սակայն Ուելս-Ռայլի մոդելը կարող է օգտագործվել վարակի հավանականության պարզ գնահատականներ տրամադրելու համար[20][21]:

Որոշ օդակաթիլային հիվանդություններ կարող են ազդել ոչ միայն մարդկանց վրա: Օրինակ՝ Նյուքասլի հիվանդությունը թռչնամսի հիվանդություն է, որն ազդում է թռչնամսի շատ տեսակների վրա ամբողջ աշխարհում և փոխանցվում է օդի միջոցով: Ընտանի կենդանիները հաճախ վարակը տարածում են նաև օդակաթիլների միջոցով[22]:

Կա կարծիք, որ օդակաթիլային փոխանցման ուղին պետք է դասակարգվի որպես պարտադիր, արտոնյալ կամ պատեհապաշտ ուղի, թեև կան սահմանափակ հետազոտություններ, որոնք ցույց են տալիս այս կատեգորիաներից յուրաքանչյուրի կարևորությունը[23]: Օդակաթիլային վարակները տարածվում են միայն աերոզոլների միջոցով: Այս կատեգորիայի ամենատարածված օրինակը` տուբերկուլյոզ: Հիմնականում օդակաթիլային վարակները, ինչպիսիք են` ջրծաղիկ, կարող են փոխանցվել տարբեր ուղիներով, սակայն հիմնականում աերոզոլների միջոցով: Պատեհապաշտ ​​օդակաթիլային վարակները, ինչպիսիք են` գրիպ, սովորաբար փոխանցվում են այլ ուղիներով, սակայն բարենպաստ պայմաններում, այն տարածվում է նաև օդակաթիլային ուղիով[24]:

Տարածման արդյունավետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնապահպանական գործոնները ազդում են օդակաթիլային հիվանդությունների փոխանցման արդյունավետության վրա, քանի որ շրջակա միջավայրի առավել նշանակալի պայմաններն են` ջերմաստիճանը և հարաբերական խոնավություն[25][26]: Օդակաթիլային հիվանդությունների փոխանցման վրա ազդում են բոլոր այն գործոնները, որոնք ազդում են ջերմաստիճանի և խոնավության վրա, ինչպես օդերևութաբանական (արտաքին), այնպես էլ մարդու (ներքին) միջավայրում: Վարակիչ մասնիկներ պարունակող կաթիլների տարածման վրա ազդող հանգամանքները կարող են ներառել`pH, աղիություն, քամի, օդի աղտոտում և արևային ճառագայթում, ինչպես նաև մարդու ապրելակերպ[27]:

Վիրուսի գոյատևումը կենցաղային առարկաների վրա

Օդակաթիլային վարակները սովորաբար հայտնվում են մարդու շնչառական համակարգում՝ հարուցիչը առկա է աերոզոլներում (վարակիչ մասնիկներ՝ <5 մկմ տրամագծով)[28]: Դրանք ներառում են «չոր»մասնիկներ, հաճախ գոլորշիացված խոնավ մասնիկների մնացորդներ, որոնք կոչվում են խոնավ մասնիկներ:

  • Օդի հարաբերական խոնավությունը (RH) կարևոր դեր է խաղում գոլորշիացման և վիրուսային մասնիկների տարածման հեռավորության վրա: 30 միկրոն (մկմ) չափով կաթիլները գոլորշիանում են վայրկյանների ընթացքում[29]: (CDC)-ն խորհուրդ է տալիս պահպանել սենյակի հարաբերական խոնավությունը առնվազն 40%, աերոզոլացված վիրուսի վարակելիությունը զգալիորեն նվազեցնելու համար[30]: Սենյակային ջերմաստիճանում շնչառական վիրուսի աերոզոլային փոխանցումը կանխելու համար իդեալական խոնավությունը 40% -ից 60% RH է: Եթե ​​հարաբերական խոնավությունը իջնում ​​է 35%-ից ցածր RH-ից, ապա վարակիչ վիրուսն ավելի երկար է մնում օդում։
  • Անձրևոտ օրերի քանակը[31] (ավելի կարևոր, քան ընդհանուր տեղումներ)[32][33] օրական արևային ժամերի միջին քանակը, լայնությունը և բարձրությունը, կարևոր են օդակաթիլային հիվանդությունների տարածման հավանականությունը գնահատելու համար։ Որոշ եզակի կամ բացառիկ իրադարձություններ ազդում են օդակաթիլային հիվանդությունների տարածման վրա, ներառյալ արևադարձային փոթորիկները, փոթորիկները, թայֆունները կամ մուսոնները[34][32][35]:
  • Կլիման ազդում է ջերմաստիճանի, քամու և հարաբերական խոնավության վրա, այն հիմնական գործոններն են, որոնք ազդում են վարակիչ մասնիկներ պարունակող կաթիլների տարածման, տևողության և վիրուլենտության վրա[25]: Գրիպի վիրուսը հեշտությամբ տարածվում է հյուսիսում` ձմռանը, սառը կլիմայական պայմանների պատճառով, որոնք վիրուսն ավելի վարակիչ են դարձնում[27]:
  • Որոշ եղանակային իրադարձություններ նվազեցնում են սնկային սպորների կոնցենտրացիան օդում: Մի քանի օր անց սպորների թիվը էքսպոնենցիալ աճում է[36]:
  • Սոցիալ-տնտեսական գործոնները աննշան դեր են խաղում օդակաթիլային հիվանդությունների տարածման գործում: Մեծ քաղաքներում օդակաթիլային հիվանդություններն ավելի արագ են տարածվում, քան գյուղերում և քաղաքների ծայրամասերում։ Փոքր մարդաբնակ վայրերում, ընդհանուր առմամբ, ավելի բարձր է օդակաթիլային սնկային հիվանդությունների դեպքերը[37]:
  • Մեծ ջրային տարածքներին մոտ լինելը, ինչպիսիք են` գետ, լիճ, կարող են նպաստել օդակաթիլային հիվանդությունների տարածմանը[35]:
  • Անբավարար օդափոխության, ինչպես նաև COVID-19-ի հիվանդության տարածման միջև ուղղակի կապ է նկատվել։ Մինչ COVID-19-ը, օդափոխության համակարգերի ստանդարտներն ավելի շատ կենտրոնացած էին սենյակին բավարար թթվածին մատակարարելու վրա, այլ ոչ թե օդի որակի հիվանդությունների հետ կապված ասպեկտների վրա[3]:
  • Ուղղակի կապ է նկատվել անբավարար օդափոխության և COVID-19-ի տարածման ավելացման միջև։ Մինչ COVID-19-ը, օդափոխության համակարգի ստանդարտներն ավելի շատ կենտրոնացած էին տարածություն համապատասխան թթվածին մատակարարելու վրա, այլ ոչ թե հիվանդության հետ կապված օդի որակի ասպեկտների վրա:
  • Օդորակման համակարգերի վատ սպասարկումը հանգեցրել է «Legionella pneumophila» բռնկման[38]:
  • Ներհիվանդանոցային օդակաթիլային վարակների տարածումը կապված է առողջապահական համակարգերի վատ ֆինանսավորման և պահպանման հետ[39]:
  • Օդափոխությունը կարող է նվազեցնել վարակի տարածմանը՝ դուրս հանելով աղտոտված օդը, բայց կարող է նաև նպաստել շնչառական արտազատուկների տարածմանը սենյակի ներսում[8]:
  • Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ օդի հոսքի օրինաչափությունների ըմբռնումը նույնիսկ ավելի կարևոր է, քան մեկ ժամում օդափոխության արդյունավետությունը: COVID-19 համաճարակի ժամանակ ընդհանուր խորհուրդն է եղել հնարավորինս բարելավել օդափոխությունը, բայց դա միշտ չէ, որ ամենաարդյունավետ մոտեցումն է։ Սենյակը կարող է լավ պատրաստված լինել՝ կանխելու վարակիչ հիվանդությունների տարածումը նույնիսկ ցածր ACH-ի դեպքում: Այս ըմբռնումը կարող է հանգեցնել ավելի անվտանգ շենքերի նախագծերի և էներգիայի զգալի խնայողության ապագա համաճարակների ժամանակ[40]:

Կանխարգելում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարակիչ հիվանդության տարածումը դանդաղեցնելու ռիսկերի կառավարման բազմաշերտ մոտեցումը փորձում է նվազագույնի հասցնել ռիսկը տարբեր միջամտությունների միջոցով: Յուրաքանչյուր միջամտություն ունի ռիսկը նվազեցնելու ներուժ: Բազմաստիճան կանխարգելիչ մոտեցումը կարող է ներառել անհատական միջոցներ (օրինակ՝ դիմակ կրելը, ձեռքերի հիգիենա), հաստատություններ (օրինակ՝ մակերեսի ախտահանում, օդափոխություն և օդը ախտահանող միջոցներ՝ փակ տարածքների վերահսկման համար), բժշկական պրոֆիլակտիկա (օրինակ՝ պատվաստում) և հանրային առողջություն, բնակչության մակարդակ (օրինակ՝ թեստավորում, կարանտին և շփման հետագծում)[3]:

Covid-19 սուր վարակիչ հիվանդության տարածում

Կանխարգելիչ մեթոդները կարող են ներառել հիվանդության դեմ հատուկ իմունիզացիա, ինչպես նաև ոչ դեղորայքային միջամտություններ, ինչպիսիք են` թթվածին արտադրող սարք կրելը և վարակված անհատների ներկայությամբ անցկացրած ժամանակի սահմանափակում[41]: Դիմակ կրելը կարող է նվազեցնել օդակաթիլային ճանապարհով վարակիչ հիվանդությունների փոխանցման վտանգը այնքանով, որքանով այն սահմանափակում է օդակաթիլային մասնիկների փոխանցումը մարդկանց միջև[42]: Դիմակ կրելը, որն արդյունավետ է օդակաթիլային վարակների դեմ, կախված է մասնիկների չափերից: Թեև բժշկական դիմակները կանխում են մեծ կաթիլների ներշնչումը, ավելի փոքր մասնիկները, որոնք ձևավորում են աերոզոլներ, պահանջում են ավելի բարձր մակարդակի պաշտպանություն պահանջվող կանխարգելիչ դիմակներ, որոնք դասակարգվում են որպես N95 (ԱՄՆ) կամ FFP3 (ԵՄ)[43]: COVID-19 հիվանդներին խնամող անձնակազմի կողմից (FFP3) դիմակների օգտագործումը նվազեցնում է աշխատակազմի կողմից COVID-19-ի վարակման ռիսկը[44]:

Սուր վարակիչ հիվանդություններից խուսափելու, կամ դրանց ազդեցությունը վերահսկելու կամ չեզոքացնելու համար, ավելի բարձր են հսկողության հիերարխիայում, քան անձնական պաշտպանիչ միջոցները կամ սարքավորումները (PPE): Ֆիզիկական գործոնների վրա հիմնված ինժեներական միջամտությունների մակարդակում արդյունավետ օդափոխությունը և բարձր հաճախականությամբ օդափոխությունը կամ օդի ֆիլտրումը նվազեցնում են վիրուսի և այլ բիոաերոզոլների հայտնաբերվող մակարդակները՝ բարելավելով տարածքի բոլոր պայմանները[45][3][46]: Դյուրին օդը մաքրող/խոնավեցնող սարքեր կամ օդափոխման համակարգ, ինչպիսիք են «Conway Morris» սարք, անբավարար օդափոխության դեմ ժամանակակից միջոց է, օրինակ՝ վերափոխված COVID-19 հիվանդանոցային հաստատություններում[46]:

Վարակիչ հիվանդությունների տարածում փռշտոցի միջոցով

ԱՄՆ-ի Հիվանդությունների վերահսկման և կանխարգելման կենտրոնը (CDC) խորհուրդ է տալիս հանրությանը պատվաստվել և պահպանել բավարար հիգիենա և սանիտարական պայմաններ՝ կանխելու օդակաթիլային հիվանդությունները[47]: Հանրային առողջապահության շատ փորձագետներ խորհուրդ են տալիս պահպանել ֆիզիկական հեռավորություն (նաև հայտնի է որպես սոցիալական հեռավորություն)՝ վարակների տարածումը նվազեցնելու համար[48]:

2011 թվականին կատարված ուսումնասիրությունների արդյունքում պարզվել է, որ վուվուզելա (օրինակ՝ ֆուտբոլային խաղերի երկրպագուների շրջանում տարածված օդային շչակի տեսակ) ներկայացնում է օդակաթիլային վարակների փոխանցման բարձր ռիսկ, քանի որ շատ ավելի շատ աերոզոլային մասնիկներ են տարածվում, քան, օրինակ, բղավելիս կամ բարձր խոսելիս[49]:

Աերոզոլների առաջացումը, օդի միջոցով աերոզոլների համարժեք փոխադրումը, ընկալունակ օրգանիզմի կողմից ներշնչումը և շնչառական ուղիներում դրա տարածումը կարևոր գործոններ են, որոնք նպաստում են վարակման պրոցեսի ընդհանուր ռիսկին: Ավելին, վիրուսային մասնիկի վիրուլենտությունը (վարակիչ կարողություն) պետք է պահպանվի այս բոլոր փուլերում[50]: Բացի այդ, վարակի վտանգը կախված է նաև թիրախային օրգանիզմի իմունային համակարգից և ներշնչած վարակիչ մասնիկների քանակից[41]: Հակաբիոտիկները կարող են կիրառվել, որպես առաջնային բուժման մեթոդ օդակաթիլային բակտերիալ վարակների բուժման համար, օրինակ` թոքաբորբ[51]:

Տես նաև

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ Siegel JD, Rhinehart E, Jackson M, Chiarello L, Healthcare Infection Control Practices Advisory Committee. «2007 Guideline for Isolation Precautions: Preventing Transmission of Infectious Agents in Healthcare Settings» (PDF). CDC. էջ 19. Վերցված է 2019-02-07-ին. «Airborne transmission occurs by dissemination of either airborne droplet nuclei or small particles in the respirable size range containing infectious agents that remain infective over time and distance»
  2. ↑ Tang JW, Marr LC, Li Y, Dancer SJ (April 2021). «Covid-19 has redefined airborne transmission». BMJ. 373: n913. doi:10.1136/bmj.n913. PMID 33853842. S2CID 233235666.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 McNeill VF (June 2022). «Airborne Transmission of SARS-CoV-2: Evidence and Implications for Engineering Controls». Annual Review of Chemical and Biomolecular Engineering. 13 (1): 123–140. doi:10.1146/annurev-chembioeng-092220-111631. PMID 35300517. S2CID 247520571.
  4. ↑ 4,0 4,1 Zhang N, Chen W, Chan PT, Yen HL, Tang JW, Li Y (July 2020). «Close contact behavior in indoor environment and transmission of respiratory infection». Indoor Air. 30 (4): 645–661. Bibcode:2020InAir..30..645Z. doi:10.1111/ina.12673. PMID 32259319. S2CID 215408351.
  5. ↑ Pal A, Biswas R, Pal R, Sarkar S, Mukhopadhyay A (2023-01-01). «A novel approach to preventing SARS-CoV-2 transmission in classrooms: A numerical study». Physics of Fluids. 35 (1): 013308. doi:10.1063/5.0131672. ISSN 1070-6631. S2CID 254779734.
  6. ↑ Biswas R, Pal A, Pal R, Sarkar S, Mukhopadhyay A (January 2022). «Risk assessment of COVID infection by respiratory droplets from cough for various ventilation scenarios inside an elevator: An OpenFOAM-based computational fluid dynamics analysis». Physics of Fluids. 34 (1): 013318. arXiv:2109.12841. Bibcode:2022PhFl...34a3318B. doi:10.1063/5.0073694. PMC 8939552. PMID 35340680.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Staudt A, Saunders J, Pavlin J, Shelton-Davenport M, և այլք: (Environmental Health Matters Initiative, National Academies of Sciences, Engineering, and Medicine) (2020-10-22). Shelton-Davenport M, Pavlin J, Saunders J, Staudt A (eds.). Airborne Transmission of SARS-CoV-2: Proceedings of a Workshop in Brief. Washington, D.C.: National Academies Press. doi:10.17226/25958. ISBN 978-0-309-68408-8. PMID 33119244. S2CID 236828761.
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 Hunziker P (October 2021). «Minimising exposure to respiratory droplets, 'jet riders' and aerosols in air-conditioned hospital rooms by a 'Shield-and-Sink' strategy». BMJ Open. 11 (10): e047772. doi:10.1136/bmjopen-2020-047772. medRxiv 10.1101/2020.12.08.20233056. PMC 8520596. PMID 34642190. S2CID 229291099.
  9. ↑ Kesavanathan J, Swift DL (January 1998). «Human Nasal Passage Particle Deposition: The Effect of Particle Size, Flow Rate, and Anatomical Factors». Aerosol Science and Technology. 28 (5): 457–463. Bibcode:1998AerST..28..457K. doi:10.1080/02786829808965537. ISSN 0278-6826.
  10. ↑ Adlish JI, Neuhold P, Surrente R, Tagliapietra LJ (18 June 2021). «RNA Identification and Detection of Nucleic Acids as Aerosols in Air Samples by Means of Photon and Electron Interactions». Instruments (անգլերեն). 5 (2): 23. arXiv:2105.00340. doi:10.3390/instruments5020023.
  11. ↑ «Transmission-Based Precautions». U.S. Centers for Disease Control and Prevention (ամերիկյան անգլերեն). 2016-01-07. Վերցված է 2020-03-31-ին.
  12. ↑ «Ack! Sneeze germs carry farther than you think». Chicago Tribune. 19 April 2014.
  13. ↑ «Airborne diseases». Արխիվացված է օրիգինալից 28 June 2012-ին. Վերցված է 21 May 2013-ին.
  14. ↑ «COVID-19: epidemiology, virology and clinical features». GOV.UK (անգլերեն). Վերցված է 2020-10-24-ին.
  15. ↑ Riley EC, Murphy G, Riley RL (May 1978). «Airborne spread of measles in a suburban elementary school». American Journal of Epidemiology. 107 (5): 421–432. doi:10.1093/oxfordjournals.aje.a112560. PMID 665658.
  16. ↑ «FAQ: Methods of Disease Transmission». Mount Sinai Hospital (Toronto). Վերցված է 2020-03-31-ին.
  17. ↑ La Rosa G, Fratini M, Della Libera S, Iaconelli M, Muscillo M (2013-06-01). «Viral infections acquired indoors through airborne, droplet or contact transmission». Annali dell'Istituto Superiore di Sanità. 49 (2): 124–132. doi:10.4415/ANN_13_02_03. PMID 23771256.
  18. ↑ Tellier R, Li Y, Cowling BJ, Tang JW (January 2019). «Recognition of aerosol transmission of infectious agents: a commentary». BMC Infectious Diseases. 19 (1): 101. doi:10.1186/s12879-019-3707-y. PMC 6357359. PMID 30704406.
  19. ↑ Noakes CJ, Beggs CB, Sleigh PA, Kerr KG (October 2006). «Modelling the transmission of airborne infections in enclosed spaces». Epidemiology and Infection. 134 (5): 1082–1091. doi:10.1017/S0950268806005875. PMC 2870476. PMID 16476170.
  20. ↑ Tang JW, Bahnfleth WP, Bluyssen PM, Buonanno G, Jimenez JL, Kurnitski J, և այլք: (April 2021). «Dismantling myths on the airborne transmission of severe acute respiratory syndrome coronavirus-2 (SARS-CoV-2)». The Journal of Hospital Infection. 110: 89–96. doi:10.1016/j.jhin.2020.12.022. PMC 7805396. PMID 33453351.
  21. ↑ Sze To GN, Chao CY (February 2010). «Review and comparison between the Wells-Riley and dose-response approaches to risk assessment of infectious respiratory diseases». Indoor Air. 20 (1): 2–16. doi:10.1111/j.1600-0668.2009.00621.x. PMC 7202094. PMID 19874402.
  22. ↑ Mitchell BW, King DJ (October–December 1994). «Effect of negative air ionization on airborne transmission of Newcastle disease virus». Avian Diseases. 38 (4): 725–732. doi:10.2307/1592107. JSTOR 1592107. PMID 7702504.
  23. ↑ Kutter JS, Spronken MI, Fraaij PL, Fouchier RA, Herfst S (February 2018). «Transmission routes of respiratory viruses among humans». Current Opinion in Virology. 28: 142–151. doi:10.1016/j.coviro.2018.01.001. PMC 7102683. PMID 29452994.
  24. ↑ Seto WH (April 2015). «Airborne transmission and precautions: facts and myths». The Journal of Hospital Infection (English). 89 (4): 225–228. doi:10.1016/j.jhin.2014.11.005. PMC 7132528. PMID 25578684.{{cite journal}}: CS1 սպաս․ չճանաչված լեզու (link)
  25. ↑ 25,0 25,1 Ma Y, Pei S, Shaman J, Dubrow R, Chen K (June 2021). «Role of meteorological factors in the transmission of SARS-CoV-2 in the United States». Nature Communications. 12 (1): 3602. Bibcode:2021NatCo..12.3602M. doi:10.1038/s41467-021-23866-7. PMC 8203661. PMID 34127665.
  26. ↑ Božič A, Kanduč M (March 2021). «Relative humidity in droplet and airborne transmission of disease». Journal of Biological Physics. 47 (1): 1–29. doi:10.1007/s10867-020-09562-5. PMC 7872882. PMID 33564965.
  27. ↑ 27,0 27,1 Sooryanarain H, Elankumaran S (16 February 2015). «Environmental role in influenza virus outbreaks». Annual Review of Animal Biosciences. 3 (1): 347–373. doi:10.1146/annurev-animal-022114-111017. PMID 25422855.
  28. ↑ «Prevention of hospital-acquired infections» (PDF). World Health Organization (WHO).
  29. ↑ Bahl P, Doolan C, de Silva C, Chughtai AA, Bourouiba L, MacIntyre CR (May 2022). «Airborne or Droplet Precautions for Health Workers Treating Coronavirus Disease 2019?». The Journal of Infectious Diseases. 225 (9): 1561–1568. doi:10.1093/infdis/jiaa189. PMC 7184471. PMID 32301491.
  30. ↑ Noti JD, Blachere FM, McMillen CM, Lindsley WG, Kashon ML, Slaughter DR, Beezhold DH (2013). «High humidity leads to loss of infectious influenza virus from simulated coughs». PLOS ONE. 8 (2): e57485. Bibcode:2013PLoSO...857485N. doi:10.1371/journal.pone.0057485. PMC 3583861. PMID 23460865.
  31. ↑ Pica N, Bouvier NM (February 2012). «Environmental factors affecting the transmission of respiratory viruses». Current Opinion in Virology. 2 (1): 90–95. doi:10.1016/j.coviro.2011.12.003. PMC 3311988. PMID 22440971.
  32. ↑ 32,0 32,1 Rodríguez-Rajo FJ, Iglesias I, Jato V (April 2005). «Variation assessment of airborne Alternaria and Cladosporium spores at different bioclimatical conditions». Mycological Research. 109 (Pt 4): 497–507. CiteSeerX 10.1.1.487.177. doi:10.1017/s0953756204001777. PMID 15912938.
  33. ↑ Peternel R, Culig J, Hrga I (2004). «Atmospheric concentrations of Cladosporium spp. and Alternaria spp. spores in Zagreb (Croatia) and effects of some meteorological factors». Annals of Agricultural and Environmental Medicine. 11 (2): 303–307. PMID 15627341.
  34. ↑ Sabariego S, Díaz de la Guardia C, Alba F (May 2000). «The effect of meteorological factors on the daily variation of airborne fungal spores in Granada (southern Spain)». International Journal of Biometeorology. 44 (1): 1–5. Bibcode:2000IJBm...44....1S. doi:10.1007/s004840050131. PMID 10879421. S2CID 17834418.
  35. ↑ 35,0 35,1 Hedlund C, Blomstedt Y, Schumann B (2014). «Association of climatic factors with infectious diseases in the Arctic and subarctic region--a systematic review». Global Health Action. 7: 24161. doi:10.3402/gha.v7.24161. PMC 4079933. PMID 24990685.
  36. ↑ Khan NN, Wilson BL (2003). «An environmental assessment of mold concentrations and potential mycotoxin exposures in the greater Southeast Texas area». Journal of Environmental Science and Health. Part A, Toxic/Hazardous Substances & Environmental Engineering. 38 (12): 2759–2772. Bibcode:2003JESHA..38.2759K. doi:10.1081/ESE-120025829. PMID 14672314. S2CID 6906183.
  37. ↑ Tang JW (December 2009). «The effect of environmental parameters on the survival of airborne infectious agents». Journal of the Royal Society, Interface. 6 (Suppl 6): S737–S746. doi:10.1098/rsif.2009.0227.focus. PMC 2843949. PMID 19773291.
  38. ↑ «Legionnaire disease». Վերցված է 12 April 2015-ին.
  39. ↑ «Hospital infection control: reducing airborne pathogens - Maintenance and Operations». Healthcare Facilities Today (անգլերեն). Վերցված է 13 June 2022-ին.
  40. ↑ Zabihi, Mojtaba; Li, Ri; Brinkerhoff, Joshua (1 March 2024). «Influence of indoor airflow on airborne disease transmission in a classroom». Building Simulation (անգլերեն). 17 (3): 355–370. doi:10.1007/s12273-023-1097-y. ISSN 1996-8744.
  41. ↑ 41,0 41,1 American Academy of Orthopaedic Surgeons (AAOS) (2011). Bloodborne and Airborne Pathogens. Jones & Barlett Publishers. էջ 2. ISBN 9781449668273. Վերցված է 21 May 2013-ին.
  42. ↑ Clark RP, de Calcina-Goff ML (December 2009). «Some aspects of the airborne transmission of infection». Journal of the Royal Society, Interface. 6 (suppl_6): S767–S782. doi:10.1098/rsif.2009.0236.focus. PMC 2843950. PMID 19815574.
  43. ↑ «Transmission-Based Precautions | Basics | Infection Control | CDC». www.cdc.gov (ամերիկյան անգլերեն). 2020-02-06. Վերցված է 2021-10-14-ին.
  44. ↑ Ferris M, Ferris R, Workman C, O'Connor E, Enoch DA, Goldesgeyme E, և այլք: (June 2021). «FFP3 respirators protect healthcare workers against infection with SARS-CoV-2». Authorea Preprints. doi:10.22541/au.162454911.17263721/v1.
  45. ↑ Zabihi, Mojtaba; Li, Ri; Brinkerhoff, Joshua (1 March 2024). «Influence of indoor airflow on airborne disease transmission in a classroom». Building Simulation (անգլերեն). 17 (3): 355–370. doi:10.1007/s12273-023-1097-y. ISSN 1996-8744.
  46. ↑ 46,0 46,1 Conway Morris A, Sharrocks K, Bousfield R, Kermack L, Maes M, Higginson E, և այլք: (August 2022). «The Removal of Airborne Severe Acute Respiratory Syndrome Coronavirus 2 (SARS-CoV-2) and Other Microbial Bioaerosols by Air Filtration on Coronavirus Disease 2019 (COVID-19) Surge Units». Clinical Infectious Diseases. 75 (1): e97–e101. doi:10.1093/cid/ciab933. PMC 8689842. PMID 34718446.
  47. ↑ «Redirect - Vaccines: VPD-VAC/VPD menu page». 2019-02-07.
  48. ↑ Glass RJ, Glass LM, Beyeler WE, Min HJ (November 2006). «Targeted social distancing design for pandemic influenza». Emerging Infectious Diseases. 12 (11): 1671–1681. doi:10.3201/eid1211.060255. PMC 3372334. PMID 17283616.
  49. ↑ Lai KM, Bottomley C, McNerney R (2011-05-23). «Propagation of respiratory aerosols by the vuvuzela». PLOS ONE. 6 (5): e20086. Bibcode:2011PLoSO...620086L. doi:10.1371/journal.pone.0020086. PMC 3100331. PMID 21629778.
  50. ↑ Wang CC, Prather KA, Sznitman J, Jimenez JL, Lakdawala SS, Tufekci Z, Marr LC (August 2021). «Airborne transmission of respiratory viruses». Science. 373 (6558): eabd9149. doi:10.1126/science.abd9149. PMC 8721651. PMID 34446582.
  51. ↑ Ziady LE, Small N (2006). Prevent and Control Infection: Application Made Easy. Juta and Company Ltd. էջեր 119–120. ISBN 9780702167904.


Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Օդակաթիլային ուղի» հոդվածին։
Microsoft: 2778928701
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Օդակաթիլային_ուղի&oldid=10224840» էջից