Քրիսիպոս
Քրիսիպոս Χρύσιππος ὁ Σολεύς | |
---|---|
![]() Հին հունական Քրիսիպոսի կիսանդրու հռոմեական կրկնօրինակը | |
Ծնվել է | Մ. թ. ա. 279 |
Ծննդավայր | Սոլ |
Մահացել է | Մ. թ. ա. 206 |
Մահվան վայր | Աթենք |
Քաղաքացիություն | Հունաստան |
Ազգություն | հույն |
Ազդվել է | Կլեանթես |
Մասնագիտություն | փիլիսոփա, գրող և մաթեմատիկոս |
Ծնողներ | հայր՝ Apollonius of Tarsus?[1] |
Զբաղեցրած պաշտոններ | Աթենքի Ստոիկյան Դպրոց |
![]() |
Քրիսիպոս Սոլից (հին հունարեն՝ Χρύσιππος ὁ Σολεύς; 281/278 մ․թ․ա․, Սոլեր (կամ Տարսոս) Կիլիկիայում — 208/205 մ․թ․ա․, Աթենք), փիլիսոփա, վաղ ստոիկների ներկայացուցիչ։ Ղեկավարել է ստոիկյան դպրոցը, ինչպես նաև համարվել է նրա երկրորդ հիմնադիրը (համակարգողը[2]), նրա արժանիքներից են ստոիցիզմի վերջնական ձևավորումը։ Եղել է Կլեանթեսի աշակերտն ու իրավահաջորդը:
Կենսագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ոմն Ապոլոնիոսի որդին։ Զբաղվել է վազքով։ Սովորել է Աթենքում ստոիկ Կլեանթեսի, ինչպես նաև ակադեմիկոսներ Արկեսիլաոսի և Լակիդի մոտ։ Կլեանթեսի մահից հետո նա գլխավորել է դպրոցը։ Նա ապրել է 73 տարի և մահացել 143 օլիմպիական խաղերում:
Ըստ Դիոգենես Լայերտացու[3], գոյություն ունի Քրիսիպոսի մահվան երկու վարկած։ Նրանցից մեկի համաձայն, երբ Քրիսիպոսը «դասեր էր անցկացնում Օդեոնում […] աշակերտներից մեկը նրան կանչել է զոհաբերության խնջույքի։ Այստեղ նա խմում է չմշակված գինի, գլխապտույտ զգում և հինգերորդ օրը բաժանվում կյանքից»։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ նա մահացել է ծիծաղի նոպայից. «տեսնելով, թե ինչպես է էշը խժռել իր թզենին, նա բղավել է պառավին, որ հիմա պետք է էշին մաքուր գինի տալ, որ կոկորդը լվանա, ծիծաղելով գլորվել է և ոգի է տվել»։
Վարդապետություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նա հայտնի էր իր դիալեկտիկայով։ Քրիսիպոսը ստեղծել է Աստծո կողմից աշխարհի պարբերական այրման և վերածննդի վարդապետությունը: Էթիկայի մեջ Քրիսիպոսը պնդում էր հոգու միասնությունը և, ի տարբերություն Զենոն Կիտիոնացու, կրքերի մեջ տեսնում էր ոչ թե սխալ դատողությունների հետևանք, այլ հենց սխալ դատողություններ։ Զենոնի հետ հռչակել է առաքինի կյանքի Իդեալ՝ «կյանքը բնության հետ ներդաշնակ[4]»։
Քրիսիպոսը կարծում էր, որ ընդամենը երկու իմաստուններ են եղել՝ Սոկրատեսը և Ստոյական դպրոցի հիմնադիր Զենոնը[5]։
Ստեղծագործություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քրիսիպոսը գրել է հսկայական քանակությամբ գրություններ (705 գիրք Դիոգենես Լայերտացու հաղորդման համաձայն), բայց դրանցից ոչ մեկը չի հասել մեր ժամանակններ։ Այնուամենայնիվ, ֆոն Արնիմայի հրատարակության մեջ 1216 կտորներ վերագրվում են Քրիսիպոսին՝ ավելին, քան վաղ ստոիկներից որևէ մեկը: Նրա աշակերտներն էին Դիոգենես Բաբելոնացին և Արիստոկրեոնը։
Առաջին անգամ օգտագործեց «բնազդ» տերմինը ՝ թռչունների և այլ կենդանիների վարքը բնութագրելու ցանկության կամ մղման իմաստով[6]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ 1,0 1,1 Smith W. Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology / W. Smith — 1849. — P. 700. — 1219 p.
- ↑ «Энциклопедический словарь 1953г». Արխիվացված օրիգինալից 2014-01-09-ին. Վերցված է 2014-01-09-ին.
- ↑ «Диоген Лаэртский. О жизни, учениях и изречениях знаменитых философов. / Перевод с древнегреческого М. Л. Гаспарова. — М.: Мысль, 1986». Արխիվացված օրիգինալից 2016-11-07-ին. Վերցված է 2016-11-03-ին.
{{cite web}}
: no-break space character in|title=
at position 102 (օգնություն) - ↑ «Энциклопедия». Արխիվացված օրիգինալից 2014-01-07-ին. Վերցված է 2014-01-07-ին.
- ↑ «Гусейнов А. А. Мораль». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-17-ին. Վերցված է 2014-01-07-ին.
{{cite web}}
: Unknown parameter|deadurl=
ignored (|url-status=
suggested) (օգնություն); no-break space character in|title=
at position 12 (օգնություն) - ↑ «Энциклопедия». Արխիվացված օրիգինալից 2012-10-13-ին. Վերցված է 2014-01-07-ին.
Գրականության ցանկ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Վաղ ստոիկների կտորներ: / Պեր. և Կոմ. Ա. Ա. Ստոլյարով. - Մ.: հունա-լատինական կաբինետ. - Հ.2(1): Քրիսիպոս Սոլից, Տրամաբանական և ֆիզիկական կտորներ (1999). Հ. 2 (2): Քրիսիպոս Սոլից. Ֆիզիկական կտորներ. (2002).
- Դիոգենես Լայերտացի. Փիլիսոփաների կյանքի մասին: — ԿՆ. 7.
- Ա. Ա. Ստոլյարով. Քրիսիպոս / / նոր փիլիսոփայական հանրագիտարան. գիտական- խմբ. խորհուրդ Վ. Ս. Ստեպին. — 2-րդ հր., հայտն. - Մ.: Միսլ, 2010. -- — 2816 էջ:
- Քրիսիպոս / / «Կրուգոսվետ» Հանրագիտարան. (Մարիա Սոլոպովա):
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քրիսիպոս» հոդվածին։ |
|