Քվեներեն
 | |
|---|---|
| Տեսակ | լեզու, minority language? և կենդանի լեզու |
| Ենթադաս | ֆիններեն |
| Երկրներ |  Նորվեգիա |
| Խոսողների քանակ | 2000 մարդ (2005) |
| Վերահսկող կազմակերպություն | Q3422460? |
| Գրերի համակարգ | լատինական այբուբեն |
| IETF | fkv |
| ISO 639-3 | fkv |
Քվեներեն, մերձբալթյան-ֆիննական լեզուներից մեկը, որով խոսում են քվենները, մոտ է ֆիններենին, երբեմն դիտարկում են նրա բարբառ։ Հայտնի է նաև «ֆիննական քվեներեն» և «հյուսիսային ֆիններեն» անուններով[1]։
Տարածվածություն և խոսողներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Լեզվակիրների մեծ մասն ապրում է Նորվեգիայի հյուսիս-արևելքում գտնվող Բուգյոյնեսի, Նեյդենի, Վեստրե Յակոբսելվի, Բյորսելվի և Վադսյոյի բնակավայրերում։ Որոշ կրողներ, հավանաբար, ապրում են Նուռեյսի և Ստուրֆորդի կոմունաներում։
Խոսողների թիվը, գնահատման չափանիշներից կախված, տատանվում է երկու հազարից մինչև ութ հազար։ «Նորվեգական քվենների դաշնության» տեղեկատվության համաձայն լեզվակիրների թիվը 1998 թվականին կազմում էր 6,5 հազար մարդ[1]։
Ազգակցական կապեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ էության քվեներենը ֆիններենի բարբառ է։ Տիպօրինակ ֆիններենից հիմնականում տարբերվում է բառապաշարով։ Ֆիններենի կրողները շատ թե քիչ հասկանում են քվեներեն (բացառությամբ որոշ բառերի)[1]։
Եթե համեմատվեն քվեներենը և մեյանկիելերենը (տորնեդալյան ֆիններեն), ապա այս լեզուներն իրար շատ մոտ են, ավելի, քան ֆիններենին[1]։
Քվեներենում գոյություն ունեն նորվեգերենից փոխառված բավականին մեծ թվով բառեր (այն տարբերությամբ, որ մեյանկիելերենում ավելի շատ են շվեդերենից փոխառությունները)[1]։ Քվեներենում տարածված են նորվեգերեն փոխառությունները, ինչպես tyskäläinen (նորվեգերեն tysk բառից) ֆիններեն saksalainen՝ գերմանացի բառի փոխարեն։ Կիրառվում են նաև հնացած բառեր, որոնք այլևս չեն կիրառվում հիմնական ֆիններենում։
Լեզվի ուսումնասիրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քվեներենի ամենանշանակալի հետազոտական աշխատանքը պատկանում է Յենս Անդրեաս Ֆրիսին (1821—1896)՝ նորվեգացի լեզվաբան, բանահյուսության ուսումնասիրող և քարտեզագիր։
Լեզվի իրավական դրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2005 թվականին քվեներենը, համաձայն Տեղական լեզուների եվրոպական խարտիայի, ճանաչվել է փոքրամասնության լեզու։
2010 թվականի դրությամբ Նորվեգիայում գոյությունի չունի օրենսդրական ակտ, որով կանոնավորվեր քվեներենի կիրառությունը։ 2008 թվականին հրապարակված փաստաթղթում ասվում է, որ Նորվեգիայի Մշակույթի և եկեղեցական գործերի նախարարությունը հատուկ պատասխանատվություն է կրում ազգայի փոքրամասնությունների լեզուների պահպանության հարցում։ Բացի այդ, փաստաթղթում ասվում է, որ նախարարությունն զբաղվում է քվեներենի վերականգնման կոնֆերանսների կազմակերպմամբ։ Նախատեսվում է, որ այդ փաստաթղթի հիման վրա պետք է ընդունվի համապատասխան օրենսդրական ակտ[2]։
Լեզուն ունի բավականին ոչ կայուն վիճակ՝ կախված այն բանից, որ կրտսեր սերունդը գրեթե չի կիրառում այն, այդ պատճառով գնում է դեպի մահացման։
Քվեներենի ուսուցում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
1998 թվականի օգոստոսի 30-ի կրթության մասին նորվեգական օրենքով նախատեսվում է տարրական և միջնակարգ դպրոցներում ֆիններենով կրթություն ստանալու իրավունք Տրոմս և Ֆիննմարկ մարզերում այն պայմանով, որ անհրաժեշտ է երեքից ոչ պակաս աշակերտ քվենա-ֆիննական ծագմամբ[3]։ Տրոմս և Ֆիննմարկ մարզերում ֆիններեն սովորող աշակերտների թիվը 1994 թվականի 45-ից 2004 թվականին աճել է մինչև 1100-ի[4]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Finnish, Kven // Lewis, M. Paul (ed.), 2009. Ethnologue: Languages of the World, Sixteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International. Онлайн-версия(անգլ.)
- ↑ Pietikäinen et al., 2010
- ↑ http://static.iea.ras.ru/books/Pravovoy_status_FU_narodov.pdf С. 26
- ↑ http://static.iea.ras.ru/books/Pravovoy_status_FU_narodov.pdf С. 29
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Sari Pietikäinen, Leena Huss, Sirkka Laihiala-Kankainen, Ulla Aikio-Puoskari & Pia Lane Regulating Multilingualism in the North Calotte: The Case of Kven, Meänkieli and Sámi Languages («Регулирование многоязычия в Северном Калотте: саамские языки, квенский язык и язык меянкиели»)(անգլ.) // Acta Borealia : журнал. —Тромсё, 2010. — В. 1. — Т. 27. — С. 1—23. —
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- «Лидер квенов: «Представители малых народов должны говорить на родных языках между собой, а не переходить на язык большинства»»։ Сайт Информационного центра Finugor։ 2012-08-31։ Արխիվացված է օրիգինալից 2013-01-18-ին։ Վերցված է 2013-03-01
- Северное сотрудничество. Язык(չաշխատող հղում) // Информационное бюро Совета Министров Северных Стран в Санкт-Петербурге, Россия.(Ստուգված է 21 փետրվարի 2012)
- Eira Söderholm. (2009)։ «Kvensk grammatikk» (PDF) (նորվեգերեն)։ Universitetet i Tromsø։ Արխիվացված օրիգինալից 2012-06-26-ին։ Վերցված է 2012-06-05
- «Kvener» (նորվեգերեն)։ Kainun institutti — Kvensk institutt։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-07-ին։ Վերցված է 2012-06-07
- «Kainun institutti / Kvensk institutt. Nasjonalt senter for kvensk språk og kultur» (PDF) (անգլերեն)։ Kainun institutti — Kvensk institutt։ Արխիվացված է օրիգինալից 2012-06-25-ին։ Վերցված է 2012-06-05
| ||||||
