Քյոչախ Մաութեն
| Տոնավաճառային համայնք | |||
|---|---|---|---|
| Քյոչախ Մաութեն | |||
| Kötschach-Mauthen | |||
| |||
 Քյոչախ Մաութենի կենտրոնական պողոտան | |||
| Երկիր |  Ավստրիա | ||
| Դաշնային հող | Կարինթիա նահանգ | ||
| Շրջան (Ավստրիա) | Հերմագոր | ||
| Ղեկավար | Վալթեր Հարթլիբ | ||
| Մակերես | 154.14 կմ² | ||
| ԲԾՄ | 705 մ | ||
| Բնակչություն | 3359 մարդ (2019) | ||
| Ժամային գոտի | UTC+1, ամառը UTC+2 | ||
| Հեռախոսային կոդ | 04715 | ||
| Փոստային ինդեքս | 9640 | ||
| Փոստային դասիչ | 9640 | ||
| Ավտոմոբիլային կոդ | HE | ||
| Պաշտոնական կայք | koetschach-mauthen.gv.at | ||
| |||
Քյոչախ Մաութեն (գերմ.՝ Kötschach-Mauthen, Կոչա Մուտա (սլովեն.՝ Koča-Muta)), տոնավաճառային համայնք Ավստրիայի Կարինթիա նահանգի Հերմագոր շրջանում։ Բնակավայրում ապրում է մոտ 3400 մարդ։
Քյոչախ Մաութենը կլիմայաբուժական առողջարան է[1]։
Աշխարհագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյոչախ Մաութենը գտնվում է Հերմագոր շրջանում, Հերմագոր Փրեսեգեր Զեե քաղաքից 34 կմ արևմուտք, մայրաքաղաք Վիեննայից` մոտ 410 կմ հարավ-արևմուտք։ Համայնքը գտնվում է Գայլիթալ հովտի վերին հատվածում, որտեղ այն միանում է Լեզախթալ հովտին։ Քյոչախ Մաութենը կարևոր ճանապարհային հանգույց է, որտեղից սկիզբ են առնում մեծ թվով ճանապարհներ. հյուսիսում՝ դեպի Գայլբերգի թամբակ, հարավում՝ դեպի Փլյոքենի լեռնանցք, արևմուտքում՝ դեպի Լեզախթալ, իսկ արևելքում` Հերմագոր։
Վարչական բաժանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյոչախ Մաութենը բաժանված է չորս կադաստրային շրջանների` Քյոչախ (Կոչե), Մաութեն (Մուտա), Շթրայախ (Ստրեյախ) և Վյուրմլախ (Բումլյե)։ Կադաստրային շրջանը Ավստրիայի, Բոսնիայի, Խորվաթիայի, Չեխիայի, Սլովակիայի, Նիդերլանդների և իտալական մի քանի մարզերի քաղաքներում գործող վարչական բաժանման ձև է[2]։
Համայնքը կազմված է 31 գյուղերից և 3 գյուղակներից[3]։
Գյուղերն են.
- Այգեն
- Բուխախ
- Գայլբերգ
- Գենչախ
- Գրաթցհոֆ
- Դոբրա
- Դոլինգ
- Զիթմոոս
- Լաաս
- Լանց
- Լեզախթալի Սբ. Հակոբ
- Հյոֆլինգ
- Մալբախ
- Մանդորֆ
- Մաութեն
- Նիշլվիթց
- Շթրայախ
- Վայդենբուրգ
- Վեթցման
- Վյուրդա
- Վյուրմլախ
- Փասաու
- Փլյոքեն
- Փլոն
- Փոդլանիք
- Քյոչախ
- Քոսթա
- Քրիքհոֆ
- Քրոյթ
- Քրոյցբերգ
- Քրոնհոֆ
Երեք գյուղակներն են. Մայերլե, Վորհեգ, Քինցլ։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյոչախ Մաութենի տարածքում առաջին բնակավայրը հայտնի է Ք.ա 2-րդ դարից։ Վյուրմլախի քոչավայրում հայտնաբերվել է վենետերեն ժայռափոր արձանագրություն, որն Ավստրիայի հնագույն գրավոր հուշարձաններից է։ Փլյոքենի լեռնանցքով անցնում էր հռոմեական ճանապարհ, որը տանում էր դեպի Նորիկում գավառում գտնվող Լոնցիում օթանոց, որը գտնվում էր ժամանակակից Մաութենի տարածքում[4]։
1886 թվականին կատարված պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են միայն հռոմեական դիտարանի մնացորդները։ Հարակից բլուրների և թեմական եկեղեցու մոտ կատարված հետագա պեղումների ընթացքում հայտնաբերվել են պատի հիմքի մնացորդներ, որոնք ևս կարող էին պատկանել Լոնցիումին։ Մաութեն անվանումը ծագում է հին գերմաներեն «վճար» (հին վերին գերմ․՝ muta) բառից, որն էլ իր հերթին ծագում է գոթերեն «մաքս» (գոթ.՝ mota) բառից[5]։
Միջնադարում շրջանը տնտեսական վերելք էր ապրում երկաթաքարի, ոսկու, արծաթի և կապարի հանքարտադրության շնորհիվ։ Ժամանակակից գյուղերի մեծամասնությունն առաջին անգամ հիշատակվում է միջնադարում. Մաութեն (1276), Հյոֆլինգ (1300), Քյոչախ (1308), Փոդլանիք (1374), Վյուրմլախ (1374), Սբ. Հակոբ (1376)։ 16-րդ դարում հիշատակվում են Լաասը (1510), Մանդորֆը (1521) և Գենչախը (1590)։ 1319 թվականին գավառի դատարանը տեղափոխվել է Մաութեն, ինչը թույլ է տալիս ենթադրել, որ այն արդեն այդ ժամանակ կարևոր նշանակություն ուներ[6]։
1478 թվականի հունիսի 20-ին օսմանյան հեծելազորն Օմար իբն Բեքրի գլխավորությամբ ասպատակել է վերին Գայլթալը և հրի մատնել Քյոչախը և մերձակա քաղաքները[7]։
1485 թվականին Աքվիլեայի պատրիարքի հանձնարարությամբ Պետրոս Կաորլեացի եպիսկոպոսը Փլյոքենի լեռնանցքով ուղևորվել է դեպի Գայլթալ և Արևելյան Թիրոլ` եպիսկոպոսական գործառույթները կատարելու համար[8]։ Նրա ուղեկից Պողոս Սանտոնինոսն իր նոթերում նշել է, որ եպիսկոպոսն իջևանել է Մաութենում և Քյոչախում[9]։
1524 թվականի մարտի 25-ին Կառլոս V կայսրը Մաութեն տոնավաճառին շնորհել է զինանշանի թույլտվություն։ Զինանշանի վրա պատկերված է վիրավոր արջ կապտադեղին դաշտում[10]։
1618 թվականին մեծ հրդեհը մեծապես վնասել է քաղաքը և ոչնչացրել մեծ թվով կարևոր փաստաթղթեր։ 16-րդ դարից տարածաշրջանը պատկանել է Օրթենբուրգի կոմսությանը։ Այդտեղ կառուցվել են մեծ թվով երկաթաձուլարաններ[11]։
1800 թվականին Նապոլեոնի բանակը Փլյոքենի լեռնանցքով ներխուժել է Մաութեն և այն միացրել Իլլիրիական թագավորությանը։ Տարածաշրջանում այդ ժամանակվանից պահպանվել են ֆրանսական տեղանուններ։ 1813 թվականին ֆրանսական զորքերը դուրս են բերվել այդտեղից[12]։
Առաջին աշխարհամարտի տարիներին Մաութենը կարևոր կետ էր Փլյոքենի լեռնանցքի մերձակայքում, որտեղ գտնվում էին հիվանդանոցներ և բաղնիքներ, և անցնում էին պարենային շարասյուներ։ Իտալական հրետանին հրետակոծել է 34 անգամ։ Պատերազմից հետո իտալացիները ռազմական ճանապարհ են կառուցել դեպի Հերմագոր[13]։
1930 թվականին՝ Կարինթիայի հանրաքվեի տասնամյակի պատվին Քյոչախն ստացել է տոնավաճառի կարգավիճակ։ 1958 թվականին Քյոչախը և Մաութենը միացվել են զույգավանի մեջ։ 1973 թվականին վերին Գայլթալի և ստորին Լեզախթալի բնակավայրերը ևս միացվել են բնակավայրին[14]։
Մշակույթ և տեսարժան վայրեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Փիթերսբերգ գյուղատեղի
- Վայդենբուրգ գյուղատեղի
- Մանդորֆ ամրոց. առաջին անգամ հիշատակվում է 1521 թվականին։ Կառուցել են Օրթենբուրգ մինիստերիալները։
- Վայդենբուրգ ամրոց. կառուցվել է 1225 թվականին և պատկանել է Գորիցիայի իշխաններին։
- Քյոչախի թեմական եկեղեցի. ուշ գոթական եկեղեցի, որն առաջին անգամ հիշատակվում է 1399 թվականին։ Այն իր նոր տեսքն ստացել է 1518-1527 թվականների վերակառուցումից հետո։ Շինարարության վարպետն է եղել Բարթիմէ Ֆիրթալերը։ Այն եռանավ ուշ գոթական եկեղեցի է։ Դրա հարավային նավն ավելի նեղ է, քանի որ ներառում է հին շինությունը։ Եկեղեցու` կլասիցիզմի օրինակ խորանը 1833 թվականին կառուցել է Ֆրանց Շթաուդերը[15]։
- Մաութենի Սուրբ Մարկոս թեմական եկեղեցի. գմբեթավոր աշտարակը կառուցվել է 1234 թվականին։ Եկեղեցին առաջին անգամ հիշատակվում է 1466 թվականին։ 1478 թվականի օսմանյան հարձակումից ավերվելուց հետո, վերականգնվել է 1485 թվականին։
- Լեզախթալի Սուրբ Հակոբ թեմական եկեղեցի
- 1915–18 թվականների թանգարան. 1992 թվականին տոնավաճառային քաղաքի քաղաքապետարանում բացվել է թանգարան, որը նվիրված է 1915–1918 թվականների Լեռնային պատերազմին, որի ճակատն անցել է քաղաքից ոչ շատ հեռու։
- Մուսեն բնապահպանական շրջան
- Մաութենի կիրճ բնության հուշարձանը
Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Բնակչության կազմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2019 թվականի տվյալներով Քյոչախ Մաութենում ապրում է մոտ 3400 մարդ։ Բնակչության 95,0%-ն ավստրիացիներ են, 1,2%-ը գերմանացիներ և 0,9%-ը` թուրքեր։ Բնակչության 89,1%-ը կաթոլիկներ են, 6,6%-ը բողոքական են, 1,3%-ը` մուսուլման, իսկ 1,8%-ը չեն պատկանում որևէ դավանանքի[16]։
Բնակչություն ըստ տարիների[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տնտեսություն և ենթակառուցվածքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյոչախ Մաութենը կարևոր քաղաք է վերին Գայլթալում։ Քաղաքը տարածաշրջանի համար նշանակալի է անտառանյութերի և ջերմափախանակիչների արտադրությամբ։ Քաղաքի տնտեսության մեջ կարևոր տեղ են զբաղեցնում զբոսաշրջությունը և հասարակական սննդի ոլորտը։ Քյոչախ Մաութենը կլիմայաբուժական առողջարան է։ Քաղաքում է գտնվում տարածաշրջանի ամենախոշոր լողավազանը։ Լաասում գործում է հիվանդանոց։
1877 թվականից քաղաքում հատուկ պահպանվում են ավանդական արհեստները, օրինակ` դարբնությունը։
2016 թվականից երկաթուղային հաղորդակցությունը դադարեցվել է, և հիմնական միջքաղաքային տրանսպորտն ավտոբուսն է։
Էներգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
2005 թվականից Քյոչախ Մաութենում գործում է կենսագազի արտադրություն, որն օգտագործվում է Քյոչախի ջերմակայանում, ինչպես նաև` խողովակաշարով փոխանցվում է Վիեննա։
Քյոչախ մաութենն Ավստրիայի 24 համայնքներից մեկն է (առ 2019 թվականը), որ արժանացել է էներգախնայողության և կանաչ էներգիայի օգտագործման համար բարձր գովասանքի[17]։
Հայտնի մարդիկ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Օսվալդ Նիշելվիթցեր (1811–1894), Մաութենի քաղաքապետ, երկրամասային և պետական խորհուրդների անդամ, Պետական խորհուրդի առաջին նախագահ
- Յոզեֆ Քլաուզ (1910–2001), ավստրիացի քաղաքական գործիչ (ԱԺԿ), Զալցբուրգի նահանգապետ (1949–1961), Ավստրիայի վարչապետ (1964–1970)
- Ֆրանց Փիխլեր Մանդորֆ (1885–1972), ավստրիացի քաղաքական գործիչ (ԱՍԴԿ), Քլագենֆուրթի քաղաքապետ
- Իգնաց Չուրչենթալեր (1890–1954), ավստրիացի քաղաքական գործիչ (ԱԺԿ)
- Հայդուլֆ Գերնգրոս (ծն. 1939), ավստրիացի ճարտարապետ, արվեստագետ և ST/A/R մշակութային ամսագրի հրատարակիչ
- Սիսի Զոնլայթներ (ծն. 1953), ավստրիուհի խոհարար, համադամագետ և հեղինակ
- Հայմո Ցոբերնիք (ծն. 1958), ավստրիացի արվեստագետ
- Ռիխարդ Քափլենիք (ծն. 1963), ավստրիացի արվեստագետ
- Գերֆրիդ Զիթար (ծն. 1968), ավստրիացի հոգևորական, աչվեստագետ և հեղինակ
Քաղաքական և հասարակական կյանք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քյոչախ Մաութենում գործում են երիտասարդական, մշակութային և կրթական տարբեր կենտրոններ[18][19][20][21]։
2015 թվականի տեղական ինքնակառավարման ընտրություններից հետո երկրամասի խորհուրդ է ընտրվել 23 անդամ.
Քյոչախ Մաութենի քաղաքապետը Վալթեր Հարթլիբն է (ԱՍԴԿ)։
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Karl Klaus: Kötschach-Mauthen, Plöcken und Umgebung. Selbstverlag des Verfassers
- H. Dolenz: Spätantiker Turm in Mauthen. Wien 1940
- F. C. Keller: Ausgrabungen bei Mauthen. Carinthia I, Jb 1886
- H. Koban: Die Veneter- und Römerstraße bei Mauthen, Bemerkungen über Loncium und den verschollenen Veneterstein. Carinthia I, Jg. 1948
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Kötschach-Mauthen
- ↑ «Susanne Fuhrmann, Bundesamt für Eich- und Vermessungswesen: Der Franziszeische Kataster. Digitale Historische Geobasisdaten im Bundesamt für Eich- und Vermessungswesen (BEV). Die Urmappe des Franziszeischen Kataster, Wien o. D., S. 7 – mit einer ausführlichen Beschreibung der Vorgehensweise» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2013 թ․ դեկտեմբերի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
- ↑ Statistik Austria: Bevölkerung am 1.1.2018 nach Ortschaften (Gebietsstand 1.1.2018)
- ↑ Geschichte des Gemeindegebietes von Kötschach-Mauthen
- ↑ Bernhard Christoph Breitkopf, Versuch eines vollständigen grammatisch-kritischen Wörterbuches der Hochdeutschen Mundart mit beständiger Vergleichung der übrigen Mundarten, 1777, Band 3, S. 421
- ↑ Die älteste Zeit
- ↑ «Unsere Heimat». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ մայիսի 30-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
- ↑ Chronik
- ↑ Das Itinerar des Paolo Santonino
- ↑ Die Geschichte des Gemeidewappen und –fahnen
- ↑ Wießner H. Literaturauszug
- ↑ Legende Plöckenpass
- ↑ «Museum 1915-1918». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
- ↑ Herzlich Willkommen in der Marktgemeinde Kötschach-Mauthen
- ↑ Heinz Held: DuMont Kunst-Reiseführer. Kärnten und Steiermark. DuMont, Köln [1981] 3. Auflage 1985, S. 252.
- ↑ «Statistik Austria, Volkszählung, Demografische Daten» (PDF). 2001-05-15. Վերցված է 2019-03-03-ին.
- ↑ e5-Gemeinden in Österreich Stand März 2019
- ↑ the Lounge interactive design
- ↑ «Hochwasserschutz Kötschach-Mauthen». Արխիվացված է օրիգինալից 2019 թ․ հունիսի 1-ին. Վերցված է 2019 թ․ հունիսի 1-ին.
- ↑ Herzlich willkommen!
- ↑ Volksschule Kötschach-Mauthen
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Քյոչախ Մաութեն» հոդվածին։ |
| ||||||
