Քիլի ջրանցք

Քիլի ջրանցք
Տեսակ	ջրանցք
Երկիր	Գերմանիա
Վարչատարածքային միավոր	Շլեզվիգ-Հոլշտայն
Մասն է	Բալթիկ ծով
Կազմված է	Canal lock Kiel Holtenau? և Canal lock Brunsbüttel?
Ակունք	Kieler Förde?
Գետաբերան	Էլբա
Հոսող հոսքեր	Էլբա
Ջրահավաքի տարածք	Էլբայի ավազան
Միացնում է	Brunsbüttel? և Kieler Förde?
Երկարություն	98,26 կիլոմետր
Անվանված է	Վիլհելմ I Հոհենցոլեռն

Քիլի ջրանցք (գերմ.՝ Nord-Ostsee-Kanal, կրճատ՝ NOK), մինչև 1948 թվականը կոչվել է Վիլհելմ կայսրի անունով (գերմ. Kaiser-Wilhelm-Kanal), նավարկելի ջրանցք Գերմանիայում։ Իրար է միացնում Հյուսիսային և Բալթիկ ծովերը։ Սկսվում է Քիլիի ծովախորշից՝ Քիլի քաղաքի մոտից մինչև Էլբա գետի գետաբերանը, Բրունսբյուտել քաղաք։ Քիլ քաղաքի անունից էլ առաջացել է ջրանցքի անվանումը։ Ձգվածությունը 98 կմ է, լայնությունը 100 մ-ից ավելի, խորությունը՝ 11 մ։ Ջրանցքն ամեն կողմից ավարտվում է ջրարգելակներով, որոնցից մեկը նախատեսված է փոքր նավատորմիղի համար։ Աշխարհի ամենաբանուկ ջրանքներից մեկն է (2011 թ․՝ շուրջ 33.500 նավ)։ Համարվում է Եվրոպայի ամենածանրաբեռնված նավարկելի ուղիներից մեկը։ Ջրանցքի շնորհիվ նավերը կարող են չշրջանցել Դանիան՝ Յուտլանդիա թերակղզին և խնայել շուրջ 519 կմ։ Այդ իսկ պատճառով ջրանցքը ոչ միայն կրճատում է ճանապարհն անցնելու ժամանակը, այլև ծովային ալեբախությունից։

Ջրանցքի կառուցումը տևել է 8 տարի, շահագործման է հանձնվել 1895 թվականի հունիսի 21-ին, Գերմանիայի կանցլեր Վիլհելմ II-ի կողմից։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հյուսիսային և Բալթիկ ծովերի միջև առաջին կապը եղել է Էյդեր ջրանցքը, որը օգտագործեց Էյդեր գետի հունը։ Էյդեր ջրանցքի կառուցումը ավարտվեց 1784 թվականին։ Նրա երկարությունը կազմում է 43 կմ, արևմտյան ծովափի 175 կմ հաղորդակցության ջրային ուղին հաշված Քիլիից մինչև Էյդեր գետի հուն։ Այն ուներ 10 մ լայնություն և 3 մ խորություն։

Գերմանական ռազմածովային նավատորմի ծովերի հետաքրքրությունների մտահղացումները, ովքեր ցանկանում էին կապել Բալթիկ և Հյուսիսային ծովի սահմանները, առանց Դանիայի շուրջ նավարկության, և առևտրական նավագնացությունը խրախուսեց նոր ջրանցքի շահագործմանը։ Շինարարությունը տևեց 8 տարի։ Շինարարությանը մասնակցել է 9000 աշխատակից։ 1985 թվականի հունիսի 21-ին ջրանցքը պաշտոնապես բացվեց Գերմանիայի կանցլեր Վիլհելմ II-ի կողմից։

Ջրանցքի բացման տարում ջրանցքով անցել է 5258 նավ (0,8 մլն.ռեգիստրային տոննա ), 1900 թվականին 29045 նավ (4,3 մլն.ռեգիստրային տոննա ), իսկ արդեն 10 տարի անց, 1905 թվականին արդեն 33147 նավ (5,8 մլն. ռեգիստրային տոննա )^[1]։

Որպեսզի ջրանցքը համապատասխանի քաղաքացիական և ռազմածովային նավատորմին, 1907-ից 1914 թվականներին ջրանցքը ընդարձակվեց։ Ջրանցքի ընդարձակումը թույլատրեց անցնելու դրեդնոուտներ (մեծ զրահանավ)^[2]։ Սա նշանակում էր, որ այդ ժամանակվա ռազմական նավերը կարող էին Բալթիկայից հասնել Հյուսիսային ծով, ներգերմանական ջրային ուղով, առանց Դանիան նավարկելու անհրաժեշտության, առանց նեղ արգելափակող նեղուցների և մեկ օր ավելի շուտ։

Առաջին համաշխարհային պատերազմից և Վերսալյան պայմանագրից հետո ջրանցքը դարձավ միջազգային նշանակության, մնալով գերմանական վարչությանը։ 1936 թվականին Ադոլֆ Հիտլերը հրաժարվեց միջազգային կարգավիճակից։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո ջրանցքը նորից վերադարձավ միջազգային օգտագործման։