Քթահոսություն
| Քթահոսություն | |
|---|---|
| Տեսակ | ախտանիշ և ախտանիշ կամ նշան |
| Պատճառ | cold?, Մրսածություն, գրիպ, deviated septum? և ալերգիա |
| Բժշկական մասնագիտություն | թոքաբանություն |
| ՀՄԴ-9 | 478.19 |
| ՀՄԴ-10 | J34.8 |
Քթահոսություն, ռինորեա կամ ոչ ֆորմալ հարբուխ, դա քթից լորձային հեղուկի ազատ արտահոսքն է[1]։ Դա ալերգիայի (ալերգիկ ռինիտ) կամ որոշ վիրուսային վարակների, օրինակ՝ սովորական մրսածության կամ ԿՈՎԻԴ-19-ի ընդհանուր ախտանիշ է։ Դա կարող է լինել լացի, ցուրտ ջերմաստիճանի ազդեցության, կոկաինի չարաշահման[2] կամ թմրամիջոցներից հանման համախտանիշի օրինակ՝ մեթադոնից կամ այլ օփիոիդներից, հետևանք[3]։ Ռինորեայի բուժումը սովորաբար չի իրականացվում, սակայն կան մի շարք բուժիչ և կանխարգելիչ մեթոդներ։
Տերմինը ստեղծվել է 1866 թվականին հունարեն rhino- («քիթ») և -rhoia («արտահոսք» կամ «հոսում») բառերից[4]։
Նշաններ և ախտանիշներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը բնութագրվում է քթի խոռոչների լորձաթաղանթների կողմից լորձի ավելցուկային արտադրությամբ։ Թաղանթները լորձ են ստեղծում ավելի արագ, քան այն կարելի է մշակել՝ առաջացնելով լորձի կուտակում քթի խոռոչներում։ Երբ խոռոչը լցվում է, այն փակում է օդի անցումը, ինչը դժվարացնում է քթով շնչելը։ Քթի խոռոչներում, մասնավորապես, սինուսային խոռոչներում հայտնված օդը չի կարող ազատվել, և արդյունքում առաջացող ճնշումը կարող է գլխացավ կամ դեմքի ցավ առաջացնել։ Եթե սինուսային խոռոչներ անցուղին մնում է արգելափակված, ինչը կարող է հանգեցնել սինուսիտի առաջացման[5]։ Եթե լորձը անցնում է եվստախյան թողի միջոցով, դա կարող է հանգեցնել ականջի ցավի կամ ականջի վարակի։ Ավելորդ լորձը, որը կուտակվում է կոկորդում կամ քթի հետևի հատվածում, կարող է առաջացնել հետքթային կաթոց՝ կոկորդի ցավի կամ հազի պատճառ[5]։ Լրացուցիչ ախտանիշները ներառում են փռշտոց, քթից արյունահոսություն և քթից արտահոսք[6]։
Պատճառագիտություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մայո կլինիկայում ասվում է, որ հարբուխի պատճառ կարող է լինել այն ամենը, ինչը գրգռում կամ բորբոքում է քթի հյուսվածքները, ներառյալ վարակները, ինչպիսիք են սովորական մրսածությունը և գրիպը, ալերգիաները և տարբեր գրգռիչները։ Որոշ մարդկանց մոտ առկա է քրոնիկ հարբուխ առանց որևէ ակնհայտ պատճառի (ոչ ալերգիկ ռինիտ կամ վազոմոտոր ռինիտ)։ Ավելի քիչ տարածված պատճառները ներառում են պոլիպներ, օտար մարմին, ուռուցք կամ միգրենի նման գլխացավեր։ Թվարկված (այբբենական կարգով) և քննարկված պատճառներն են՝ սուր սինուսիտ (քթային և սինուսային վարակ), ալերգիա, քրոնիկ սինուսիտ, սովորական մրսածություն, կորոնավիրուսային հիվանդություն 2019 (COVID-19), քթի հակաալերգիկ սփրեյի չափից ավելի օգտագործում, քթի միջնապատի ծռություն, չոր օդ, էոզինոֆիլային գրանուլոմատոզ՝ պոլիանգիիտով, գրանուլոմատոզ պոլիանգիիտով, հորմոնալ փոփոխություններ, գրիպ, խցանված առարկա, դեղամիջոցներ (օրինակ՝ հակագերճնշումային, էրեկտիլ դիսֆունկցիայի, հակադեպրեսանտների, նոպաների և այլ հիվանդությունների բուժման համար), քթի պոլիպներ, ոչ ալերգիկ ռինիտ (փռշտոցը, որը կապված չէ ալերգիայի հետ, մասնագիտական ասթմա, հղիություն, շնչառական սինցիցիալ վիրուս (RSV), ողնուղեղային հեղուկի արտահոսք և ծխախոտի ծուխ[7]։
Ցածր ջերմաստիճան[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը հատկապես հաճախ հանդիպում է ցուրտ եղանակին։ Ցրտային քթահոսությունը առաջանում է թերմոդինամիկայի և ցուրտ եղանակի գրգռիչների նկատմամբ մարմնի բնական ռեակցիաների համակցության պատճառով։ Քթային լորձի նպատակներից մեկն այն է, որ ներշնչված օդը տաքացնի մարմնի ջերմաստիճանին, երբ այն մտնում է մարմին, դրա համար անհրաժեշտ է, որ քթի խոռոչները մշտապես պատված լինեն հեղուկ լորձով։ Ցուրտ եղանակին քթի խոռոչները հակված են չորանալու, ուստի լորձաթաղանթները պետք է ավելի ուժեղ աշխատեն՝ արտադրելով ավելի շատ լորձ՝ խոռոչը խոնավ պահելու համար։ Արդյունքում քթի խոռոչը լցվում է լորձով։ Միևնույն ժամանակ, երբ օդը արտաշնչվում է, ջրի գոլորշին շնչառության մեջ խտանում է, քանի որ տաք օդը հանդիպում է քթանցքների մոտ ավելի սառը դրսի ջերմաստիճանին։ Սա հանգեցնում է նրան, որ ավելորդ ջուրը կուտակվում է քթի խոռոչների ներսում՝ դուրս գալով քթանցքներից[8]։
Բորբոքում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ինֆեկցիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը կարող է լինել այլ հիվանդությունների ախտանիշ, ինչպիսիք են սովորական մրսածությունը կամ գրիպը։ Այս վարակների ժամանակ քթի լորձաթաղանթները ավելորդ լորձ են արտադրում՝ լցնելով քթի խոռոչները։ Սա թույլ է տալիս կանխել վարակի տարածումը դեպի թոքեր և շնչառական ուղիներ, որտեղ այն կարող է շատ ավելի վատ վնաս պատճառել[9]։ Ենթադրվել է նաև, որ քթահոսությունը վիրուսային էվոլյուցիայի արդյունք է, որի համար ընտրվում են վիրուսային տարբերակներ, որոնք մեծացնում են քթի լորձարտադրումը[10]։ Այս վարակների հետևանքով առաջացած քթահոսությունը սովորաբար զուգակցվում է ցիրկադային ռիթմերի հետ[11]։ Վիրուսային վարակի ընթացքում կարող է առաջանալ սինուսիտ (քթի հյուսվածքի բորբոքում), որի արդյունքում լորձաթաղանթները ավելի շատ լորձ են արտադրում։ Սուր սինուսիտը վիրուսային վարակի ժամանակ ուղեկցվում է քթի անցուղիների այտուցով։ Քրոնիկ սինուսիտը առաջանում է, երբ հայտնվում են մեկ կամ մի քանի քթի պոլիպներ[փա՞ստ]: Վերջինս կարող է առաջանալ քթի միջնապատի ծռության կամ վիրուսային ինֆեկցիաների ժամանակ[12]։
Ալերգիաներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը կարող է առաջանալ նաև ալերգիկ նյութերի հանդեպ, ինչպիսիք են ծաղկափոշին, փոշին, լատեքսը, սոյան, խեցեմորթները կամ կենդանիների բուրդը։ Գերզգայունացված իմունային համակարգ ունեցող մարդկանց մոտ այս նյութերից մեկի հետ կոնտակտը առաջացնում իմունոգլոբուլին E (IgE) հակամարմինների արտադրություն, որը կապվում է մաստոցիտների և բազոֆիլների հետ։ IgE-ն, որը կապված է մաստոցիտների հետ, խթանվում է ծաղկափոշու և փոշու միջոցով՝ առաջացնելով բորբոքային միջնորդանյութերի արտազատում, ինչպիսին է հիստամինը[13]։ Սա իր հերթին, ի թիվս այլ բաների, առաջացնում է քթի խոռոչի հյուսվածքի բորբոքում և այտուց, ինչպես նաև լորձի արտադրության ավելացում։ Աղտոտված օդի մասնիկները և քիմիական նյութերը, ինչպիսիք են քլորը և լվացող միջոցները, որոնք սովորաբար տանելի են, կարող են զգալիորեն վատթարացնել վիճակը։
Լաց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը կապված է նաև արցունքահոսության հետ, լինի դա զգացմունքային իրադարձությունների կամ աչքի գրգռվածության հետևանքով։ Երբ ավելցուկային արցունքներ են առաջանում, հեղուկը արտահոսում է կոպերի ներքին անկյունով, քթի խոռոչի միջով և քթի խոռոչներ։ Քանի որ ավելի շատ արցունքներ են թափվում, ավելի շատ հեղուկ է հոսում քթի խոռոչներ՝ ինչպես խթանելով լորձի արտադրությունը, այնպես էլ խոնավացնելով չորացած լորձը, որն արդեն առկա է քթի խոռոչում։ Հեղուկի կուտակումը սովորաբար լուծվում է քթանցքների միջոցով լորձի դուրս բերման միջոցով[9]։
Ոչ բորբոքային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գլխի վնասվածք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը կարող է առաջանալ գլխի վնասվածքից՝ լուրջ հիվանդությունից։ Գանգի հիմի կոտրվածքը կարող է հանգեցնել սինուսային խոռոչի և առաջային գանգուղեղային փոսերի կամ միջին գանգուղեղային փոսերի միջև սահմանի փոփոխության։ Վերջինս կարող է բերել քթային խոռոչում ողնուղեղային հեղուկի լցման (ուղեղ-ողնուղեղային հեղուկի քթահոսություն), վիճակ, որը կարող է հանգեցնել մի շարք լուրջ բարդությունների, այդ թվում՝ մահվան, եթե պատշաճ կերպով չլուծվի[14]։
Այլ պատճառներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քթահոսությունը կարող է առաջանալ օփիոիդների հանման համախտանիշի հետևանքով, որն ուղեկցվում է արցունքաբերությամբ[15]։ Երբ այն առաջանում է ֆիզիկական վարժությունների պատճառով, այն նկարագրվում է որպես ֆիզիկական ծանրաբեռնվածության ռինիտ[16][17][18]։ Այլ պատճառներից են ցիստիկ ֆիբրոզը, կապույտ հազը, քթի ուռուցքները, հորմոնալ փոփոխությունները և կլաստերային գլխացավերը։ Կլինիկական պրակտիկայում տեղի ունեցած փոփոխությունների պատճառով քթահոսությունը այժմ նշվում է որպես կոլոնոսկոպիայի պրոցեդուրաների ընթացքում թթվածնային ինտուբացիայի հաճախակի կողմնակի ազդեցություն[19]։ Քթահոսություն կարող է լինել նաև որպես մի քանի գենետիկ խանգարումների կողմնակի ազդեցություն, ինչպիսին է առաջնային ցիլիար դիսկինեզիան[12]։
Բուժում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շատ դեպքերում քթահությունը բուժում չի պահանջում, քանի որ այն ինքնուրույն կբուժվի, հատկապես, եթե դա վարակի ախտանիշ է։ Ընդհանուր դեպքերում փռշտալը կարող է ազատել լորձի կուտակումից։ Թեև փռշտալը կարող է արագ շտկվող լուծում լինել, այն հավանաբար կբազմացնի լորձի արտադրությունը սինուսներում՝ հանգեցնելով հաճախակի և ավելի մեծ քանակի լորձի կուտակումների քթի խոռոչում։ Որպես այլընտրանք, կարող են օգտագործվել աղային լուծույթ կամ անոթասեղմիչ քթի սփրեյներ, որոնք կարող են ոչ արդյունավետ դառնալ մի քանի օր օգտագործելուց հետո՝ առաջացնելով դեղորայքային ռինիտ[20]։
Կրկնվող դեպքերում, ինչպիսիք են ալերգիայի հետևանքով առաջացած դեպքերը, կան դեղորայքային բուժումներ։ Մի քանի տեսակի հակահիստամինային դեղորայքներ կարելի է ձեռք բերել համեմատաբար էժան՝ հիստամինի կուտակման հետևանքով առաջացած դեպքերը բուժելու համար։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Dorland's pocket medical dictionary։ Elsevier։ 10 November 2013։ էջ 660։ ISBN 978-81-312-3501-0
- ↑ «[Palatal necrosis due to cocaine abuse]»։ Rev Stomatol Chir Maxillofac (ֆրանսերեն) 111 (1): 32–5։ February 2010։ PMID 20060991։ doi:10.1016/j.stomax.2009.01.009
- ↑ Eileen Trigoboff, Kneisl, Carol Ren, Wilson, Holly Skodol (2004)։ Contemporary psychiatric-mental health nursing։ Upper Saddle River, N.J: Pearson/Prentice Hall։ էջ 274։ ISBN 978-0-13-041582-0
- ↑ «Rhinorrhea»։ Online Etymology Dictionary։ Վերցված է 21 September 2011
- ↑ 5,0 5,1 «Nasal discharge»։ Medline Plus։ United States National Library of Medicine, National Institutes of Health։ Վերցված է 1 November 2007
- ↑ «Rhinorrhea Overview»։ FreeMd։ Վերցված է 21 September 2011
- ↑ «Runny nose: causes»։ Mayo Clinic։ 2021-03-16
- ↑ «Why Does Cold Weather Cause Runny Noses?»։ NPR.org։ NPR։ Վերցված է 22 September 2011
- ↑ 9,0 9,1 «Why Does My Nose Run?»։ Kids Health։ Վերցված է 22 September 2011
- ↑ «The airway epithelium: soldier in the fight against respiratory viruses»։ Clin. Microbiol. Rev. 24 (1): 210–29։ January 2011։ PMC 3021210։ PMID 21233513։ doi:10.1128/CMR.00014-10
- ↑ «Twenty-four Hour Pattern in Symptom Intensity of Viral and Allergic Rhinitis: Treatment Implications»։ The Journal of Allergy and Clinical Immunology 95 (5 Pt 2): 1084–96։ May 1995։ PMC 7126948 ։ PMID 7751526։ doi:10.1016/s0091-6749(95)70212-1
- ↑ 12,0 12,1 «Rhinorrhea – Definition, Symptoms, Causes, Diagnosis and Treatment»։ Prime Health Channel։ 30 August 2011։ Վերցված է 24 September 2011
- ↑ Dipiro J.T., Talbert R.L., Yee G.C. (2008)։ Pharmacotherapy: A Pathophysiologic Approach (7th ed.)։ New York, NY: The McGraw-Hill Companies, Inc։ էջեր 1565–1575։ ISBN 978-0-07-147899-1
- ↑ Welch (22 July 2011)։ «CSF Rhinorrhea»։ Medscape։ Վերցված է 22 September 2011
- ↑ «Opioid Withdrawal Protocol»։ Mental Health and Addiction Services։ Արխիվացված է օրիգինալից 15 September 2011-ին։ Վերցված է 24 September 2011
- ↑ Silvers William S, Poole Jill A (February 2006)։ «Exercise-induced rhinitis: a common disorder that adversely affects allergic and nonallergic athletes»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 96 (2): 334–40։ PMID 16498856։ doi:10.1016/S1081-1206(10)61244-6։ Վերցված է August 21, 2020
- ↑ Hope M. ten, Yao L. (November 1, 2018)։ «Exercise Induced Rhinitis: A Prevalent But Elusive Disease»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 121 (5): S128։ doi:10.1016/j.anai.2018.09.424։ Վերցված է August 21, 2020
- ↑ Groves Michael։ «Non-Allergic Perennial Rhinitis: A Family of Disorders»։ bcm.edu։ Baylor College of Medicine։ Վերցված է August 21, 2020
- ↑ Li Nai-Liang, Tseng Shiang-Chung, Hsu Che-Chang, Lai Wei-Ju, Su Hung-Chang, Cheng Tsun-I, Chen Wei-Chun, Peng Wen-Ling (2011)։ «A Simple, Innovative Way to Reduce Rhinitis Symptoms After Sedation during Endoscopy»։ Canadian Journal of Gastroenterology 25 (2): 68–72։ ISSN 0835-7900։ PMC 3043006։ PMID 21321676։ doi:10.1155/2011/986130
- ↑ «Rhinitis medicamentosa»։ Journal of Investigational Allergology and Clinical Immunology 16 (3): 148–155։ 2006։ PMID 16784007։ Վերցված է 29 April 2015
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Coping with colds and flu (NHS Direct)
| Դասակարգում | |
|---|---|
| Արտաքին աղբյուրներ |