Քթաբորբ

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Քթաբորբ
H'Mong babygirl - mũ mèo nhỏ.jpg
Տեսակվարակիչ հիվանդություն, հիվանդության կարգ և ախտանիշ կամ նշան
Հիվանդության ախտանշաններnasal congestion?, գլխացավ[1], քթահոսություն, փռշտոց և nasal irritation?
Բժշկական մասնագիտությունrhinology? և Ալերգիաբանություն
ՀՄԴ-9472.0 և 477
ՀՄԴ-10J00, J30 և J31.0
Commons-logo.svg Rhinitis Վիքիպահեստում

Ռինիտ, քթի խոռոչի լորձաթաղանթի բորբոքում[2]։ Հաճախակի ակտանիշներն են՝ քթահոսություն, քթի լցվածություն, փռշտոց[3]։

Բորբոքման պատճառը վիրուսներն են, բակտերիաները կամ ալերգենները։ Ռինիտի ամենատարածված տեսակը ալերգիկ ռինիտն է[4], որը հրահրվում է օդային ալերգեններով, փոշով[5]։ Ալերգիկ ռինիտը կարող է դրսևորվել նաև փռշտոցով, քորով, հազով, հոգնածությոմբ, գլխացավով[6], ճանաչողական խանգարումներով[7][8]։ Ալերգենները կարող են ախտահարել նաև աչքերը, առաջացնելով արցունքահոսություն, կարմրություն, քոր[6]։ Բորբոքումը նպաստում է լորձի գերարտադրության։ Բորբոքման պատճառը պլազմատիկ բջիջների ապահատիկավորումն է։ Պլազմատիկ բջիջներն արտազատում են հիստամին և այլ միջնորդանյութեր[9]՝ նպաստելով բորբոքման զարգացմանն ու արտաքթային դրսևորումների առաջացմանը, ինչպիսիք են՝ հոգնածությունն ու անհանգստությունը[10]:Ինֆեկցիոն ռինիտը երբեմն կարող է հանգեցնել վիրուսային կամ բակտերիալ թոքաբորբի առաջացման։

Ռինիտն հաճախ հանդիպող հիվանդություն է։ Ալերգիկ ռինիտը որոշ երկրներում ավելի հաճախ է հանդիպում։ ԱՄՆ-ում տարեկան ռինիտով հիվանդանում է մեծահասակների 10-30%-ը[11]։ Խառը ռինիտը վերաբերում է ոչ ալերգիկ և ալերգիկ ռինիտով հիվանդներին։ Խառը ռինիտը ռինիտի հատուկ ենթատեսակ է։ Ընդգրկում է ալերգիկ ռինիտով հիվանդների 50-70%-ին։ Այնուամենայնիվ, խառը ռինիտի իրական տարածվածությունը դեռ հաստատված չէ[12]։

Տեսակները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռինիտը դասակարգվում է՝

Ինֆեկցիոն ռինիտ՝ ընդգրկում է քրոնիկ բակտերիալ ինֆեկցիա։

Ոչ ալերգիկ ռինիտ՝ ներառում է վազոմոտոր, իդիոպաթիկ, հորմոնալ, ատրոֆիկ, մասնագիտական ռինիտները, ինչպես նաև՝ դեղ ինդուկցված ռինիտը[13]։

Ալերգիկ ռինիտ, որը հրահրվում է փոշուց, բորբոսից, կենդանական մազերից և այլ ներշնչվող ալերգեններից[4]։

Ինֆեկցիոն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինֆեկցիոն ռինիտի հիմնական պատճառներն են վիրուսային կամ բակտերիալ ինֆեկցիաները, ներառյալ՝ ռինովիրուսը, կորոնավիրուսը, ինֆլուենզան։ Այլ պատճառներն են՝ ադենովիրուսը, մարդու պարաինֆլուենզա վիրուսը, ռեսպիրատոր սինցիտիալ վիրուսը, էնտերովիրուսները, մետապնևմովիրուսը և այլն։ Ռինիտի պատճառ կարող է հանդիսանալ նաև բակտերիալ սինուսիտը՝ հարուցված Streptococcus pneumoniae-ովHaemophilus influenzae-ով և Moraxella catarrhalis-ով։ Ախտանիշները ներառում են՝ քթահոսություն, փռշտոց, ֆարինգիտ, հազ և թույլ գլխացավ[14]։

Ոչ ալերգիկ ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Նախկինում կոչվում էր վազոմոտոր ռինիտ, քանի որ հայտնաբերված առաջին պատճառը վազոդիլացիան էր` գերակտիվ պարասիմպատիկ նյարդային համակարգի պատճառով։ Լրացուցիչ պատճառների հայտնաբերման պատճառով, ոչ-ալերգիկ ռինիտի հավելյալ տեսակներ են առանձնացվել։ Վազոմոտոր ռինիտը այժմ ներառված է ոչ ալերգիկ ռինիտի ընդհանուր դասակարգման մեջ[15]։ Ախտորոշումը կատարվում է ալերգիկ պատճառները բացառելով[16]։ Այն ռինիտի բազմաթիվ պատճառների ընդհանուր տերմինն է, որն իր մեջ ներառում է՝ մասնագիտական (քիմիական), ծխելու հետևանքով առաջացած, հորմոնալ, ծերացման (տարեցների ռինիտ), ատրոֆիկ, դեղորայքով պայմանավորված, տեղային ալերգիկ ռինիտը[17]։

Վազոմոտոր ռինիտի դեպքում [18][19] որոշակի ոչ առանձնահատուկ գործոններ, ներառյալ շրջակա միջավայրի փոփոխությունները (ջերմաստիճանը, խոնավությունը, մթնոլորտային ճնշումը կամ եղանակը), օդային գրգռիչները (հոտերը, գոլորշիները), սննդային գործոնները (կծու սնունդ, ալկոհոլը), ֆիզիկական ակտիվությունը[20] և հուզական գործոնները խթանում են ռինիտը[21]։ Վազոմոտոր ռինիտի մասին դեռ շատ ուսումնասիրելու բան կա, բայց ենթադրվում է, որ այս ոչ ալերգիկ խթանիչներն առաջացնում են քթի խոռոչի արյան անոթների լայնացում, ինչը հանգեցնում է այտուցվածության և քթահոսության։

Ոչ ալերգիկ ռինիտը կարող է զուգակցվել ալերգիկ ռինիտի հետ, կոչվելով՝ խառը ռինիտ[22]։ Վազոմոտոր ռինիտի ախտաֆիզոլոգիան ներառում է՝ նեյրոգեն բորբոքում, որը մինչ այժմ լավ պարզաբանված չէ[23]։ Վազոմոտոր ռինիտն առավել տարածված է կանանց շրջանում, որն հիմք է տալիս շատ հետազոտողների ենթադրել, որ հորմոնալ դիսբալանսը հանդիսանում է ռինիտի պատճառ[24][25]։ Ընդհանուր առմամբ, սկզբը 20 տարեկանից հետո է, ի տարբերություն ալերգիկ ռինիտի, որը կարող է զարգանալ ցանկացած տարիքում։ Վազոմոտոր ռինիտ ունեցող հիվանդների մոտ, սովորաբար ախտանիշները ձևավորվում են տարիների ընթացքում, այնուամենայիվ ախտանիշները կարող են սրվել գարնանը և աշնանը՝ եղանակային արագ փոփոխությունների հետևանքով[26]։ Միացյալ Նահանգների քաղաքացիների մոտավորապես 17 միլիոնն ունեն վազոմոտոր ռինիտ։

Ալկոհոլի օգտագործումը կարող է խթանել ռինիտի առաջացումը, ինչպես նաև վատթարացնել ասթման (ալկեհել-ինդուկցված շնչառական ռեակցիաներ)։ Բնակչության որոշ շրջանակներում, մասնավորապես Արևելյան Ասիայի երկրներում, ինչպիսիք են Ճապոնիան, այդ ռեակցիաները ունեն ոչ ալերգիկ հիմք[27]։ Այլ պոպուլյացիաներում, մասնավորապես Եվրոպական ծագում ունեցող բնակչությունում, այն գենի գենետիկական տարբերակը, որը նյութափոխանակում է էթանոլը ացետալդեհիդի, կապված է ալկոհոլի հետևանքով առաջացած ռինիտի հետ։ Ալկոհոլ-ինդուկցված ռինիտը ավելի հաճախ է հանդիպում ասպիրինով խթանված ռինիտի պատմություն ունեցող անձանց մոտ[28]։

Ասպիրինը և այլ ոչ ստերոիդային հակաբորբոքային դեղերը (ՈՍՀԲԴ), մասնավորապես, նրանք, որոնք ընկճում են ցիկլօքսիգենազա 1 ֆերմենտին (COX1), կարող են վատթարանալ ռինիտի ընթացքն ու ասթմայի ախտանիշները[29]։ Այս սրացումներն հաճախ հանդիպում են ՈՍՀԲԴ-ով պայմանավորված գերզգայունության ռեակցիաների պատճառով[30]։

Հակահիստամինային դեղամիջոցներից՝ ազելաստինը, որը կիրառվում է քթի սփրեյների ձևով, կարող է արդյունավետ լինել, որպես վազոմոտոր ռինիտի բուժման միջոց[31]։ Ֆլուտիկազոնի պրոպիոնատը կամ բուդեսոնիդը (երկուսն էլ ստերոիդներ են), նույնպես արդյունավետ են, որպես սիմպտոմատիկ բուժում։ Հակահիստամինային դեղերից ցիպրոհեպտիդինը նույնպես կիրառվում է։

Ալերգիկ ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալերգիկ ռինիտն առաջանում է, երբ ալերգենները ներշնչվում են սենսիտիզացված իմունային համակարգ ունեցող անձի կողմից՝ խթանելով հակամարմինների արտադրությունը[32]։ Հակամարմինները կապվում են պլազմատիկ բջիջների հետ, որոնք պարունակում են հիստամին։ Երբ պլազմատիկ բջիջները խթանվում են ալերգենով՝ ազատվում է հիստամին (և այլ քիմիական նյութեր)։ Այս ամենի հետևանքով առաջացում է քոր, այտուց և լորձարտադրություն։ Ախտանիշները տարբերվում են ծանրությամբ։

Ալերգիկ ռինիտով հիվանդների ախտանիշները ներառում են՝ շաղկապենու այտուց և էրիթեմա, կոպերի այտուցվածություն, ստորին կոպի երակային կանգ, քթի այտուցվածություն[33]։

Նույնիսկ մաշկային փորձի, ներմաշկային և արյան անալիզներ բացասական արդյունքների դեպքում էլ անձը կորող է ունենալ ալերգիկ ռինիտ՝ քթի խոռոչում տեղային ալերգիայի արդյունքում։ Սա կոչվում է տեղային ալերգիկ ռինիտ։ Շատ հիվանդներ, ովքեր նախկինում ախտորոշվել են ոչ ալերգիկ ռինիտով, կարող են իրականում ունենալ տեղական ալերգիկ ռինիտ[34]։ Մաշկային փորձով հնարավոր է որոշել ալերգենի տեսակը։

Դեղ ասոցացված ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դեղ ասոցացված ռինիտը ոչ ալերգիկ ռինիտի տարատեսակ է, որն առաջանում է որոշ օրալ դեղամիջոցների (հիմնականում ՝ սիմպաթոմիմետիկ ամին և 2-իմիդազոլին ածանցյալների) և տեղային դեղամիջոցների (օրինակ՝ oxymetazoline, fenylephrine, xylometazoline և naphazoline քթի ցողացիրներ) օգտագործման պատճառով, որոնք սեղմում են քրի խոռոչի անոթային ցանցը[35]։

Քրոնիկական ատրոֆիկ ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Քրոնիկական ռինիտը քթի լորձաթաղանթի և գեղձերի ատրոֆիայի ձև է։

Սիկկա ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լորձաթաղանթների քրոնիկական չորությունն է։

Պոլիպոզ ռինիտ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Կապված է քթի խոռոչի պոլիպների հետ։

Ախտաֆիզիոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ոչ ալերգիկ ռինիտի պաթոլոգիական փոփոխությունները[36]
Ոչ ալերգիկ ռինիտի մեխանիզմը: Քթի Լորձաթաղանթի սիմպատիկ և պարասիմպատիկ բաղադրիչների անհավասարակշռություն[36]

Ախտաֆիզիոլոգիական առավել ակնառու փոփոխությունը քթի խոռոչի էպիթելիալ մետապլազիան է, երբ քթի լորձաթաղանթի թարթչավոր էպիթելի բջիջները փոխարինվում են գավաթաձև բջիջներով[36]։ Սա հանգեցնում է գավաթաձև բջիջների կողմից լորձի գերարտադրության և լորձաթաղանթի մուկոցիլիար ապարատի գործունեության նվազման։ Քթային արտադրությունը լավ չի մաքրվում հանգեցնելով՝ քթի լցվածության, սինուսների ճնշման և գլխացավի դրսևորման։

Ախտորոշում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռինիտի տարբեր ձևերն ախտորոշվում են կլինիկորեն։ Վազոմոտոր ռինիտը տարբերվում է վիրուսային և բակտերիալ ռինիտներից` բորբոքային էքսուդատի բացակայությամբ[37]։

Կանխարգելում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադենովիրուսի, կարմրուկի, կարմրախտի, Streptococcus pneumoniae-ի, Haemophilus influenzae-ի, դիֆթերիայի, սիբիրյան խոցի և Bordetella pertussis-ի դեմ պատվաստումներն օգնում են կանխարգելել ալերգիկ ռինիտը։

Մենեջմենթ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ալերգիկ ռինիտի դեպքում խորհուրդ են տրվում ներքթային կորտիկոստերոիդներ[38]։ Ծանր ախտանիշների դեպքում կարող են ավելացվել ներքթային հակահիստամիններ[38]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ WikiSkripta (չեխերեն) — 2008. — ISSN 1804-6517
  2. ↑ Pfaltz CR, Becker W, Naumann HH (2009)։ Ear, nose, and throat diseases: with head and neck surgery (3rd ed.)։ Stuttgart: Thieme։ էջ 150։ ISBN 978-3-13-671203-0 
  3. ↑ «Nonallergic rhinitis»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2008-09-24-ին 
  4. ↑ 4,0 4,1 «Allergic rhinitis»։ 2018-12-26 
  5. ↑ Sullivan JB, Krieger GR (2001)։ Clinical environmental health and toxic exposures։ էջ 341 
  6. ↑ 6,0 6,1 «Allergic rhinitis» 
  7. ↑ «Diagnosing rhinitis: allergic vs. nonallergic»։ American Family Physician 73 (9): 1583–90։ May 2006։ PMID 16719251 
  8. ↑ «Effects of seasonal allergic rhinitis on selected cognitive abilities»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 84 (4): 403–10։ April 2000։ PMID 10795648։ doi:10.1016/S1081-1206(10)62273-9 
  9. ↑ «Inflammatory Nature of Allergic Rhinitis: Pathophysiology» 
  10. ↑ «Immunopathogenesis of allergic rhinitis»։ Արխիվացված է օրիգինալից 2017-08-09-ին։ Վերցված է 2020-02-18 
  11. ↑ «Economic Impact and Quality-of-Life Burden of Allergic Rhinitis: Prevalence» 
  12. ↑ Bernstein Jonathan A. (September 2010)։ «Allergic and mixed rhinitis: Epidemiology and natural history»։ Allergy and Asthma Proceedings 31 (5): 365–369։ ISSN 1539-6304։ PMID 20929601։ doi:10.2500/aap.2010.31.3380 
  13. ↑ Kaliner Michael A (2009-06-15)։ «Classification of Nonallergic Rhinitis Syndromes With a Focus on Vasomotor Rhinitis, Proposed to be Known henceforth as Nonallergic Rhinopathy»։ The World Allergy Organization Journal 2 (6): 98–101։ ISSN 1939-4551։ PMC 3650985։ PMID 24229372։ doi:10.1097/WOX.0b013e3181a9d55b 
  14. ↑ «Common cold symptoms in children: results of an Internet-based surveillance program»։ Journal of Medical Internet Research 16 (6): e144։ June 2014։ PMC 4090373։ PMID 24945090։ doi:10.2196/jmir.2868 
  15. ↑ «Vasomotor rhinitis»։ American Family Physician 72 (6): 1057–62։ September 2005։ PMID 16190503 
  16. ↑ «Clinically relevant outcome measures of novel pharmacotherapy for nonallergic rhinitis»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 15 (3): 204–12։ June 2015։ PMID 25899692։ doi:10.1097/ACI.0000000000000166 
  17. ↑ «Up-date on neuro-immune mechanisms involved in allergic and non-allergic rhinitis»։ Rhinology 50 (3): 227–35։ September 2012։ PMID 22888478։ doi:10.4193/Rhino11.152 
  18. ↑ Vasomotor rhinitis Am Fam Physician. 2005 Sep 15;72(6):1057-62.
  19. ↑ «Vasomotor rhinitis Medline Plus»։ Nlm.nih.gov։ Վերցված է 2014-04-23 
  20. ↑ «Exercise-induced rhinitis: a common disorder that adversely affects allergic and nonallergic athletes»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 96 (2): 334–40։ February 2006։ PMID 16498856։ doi:10.1016/s1081-1206(10)61244-6 
  21. ↑ Adelman D (2002)։ Manual of Allergy and Immunology: Diagnosis and Therapy։ Lippincott Williams & Wilkins։ էջ 66։ ISBN 9780781730525 
  22. ↑ (Middleton's Allergy Principles and Practice, seventh edition.)
  23. ↑ «[Ultrastructural changes in allergic rhinitis vs. idiopathic rhinitis]»։ Hno 56 (8): 799–807։ August 2008։ PMID 18651116։ doi:10.1007/s00106-008-1764-4 
  24. ↑ «What causes non-allergic rhinitis?»։ NHS։ Gov.uk։ 2018-09-07։ Վերցված է December 18, 2018 
  25. ↑ «Non-allergic rhinitis: Position paper of the European Academy of Allergy and Clinical Immunology»։ Allergy 72 (11): 1657–1665։ November 2017։ PMID 28474799։ doi:10.1111/all.13200 
  26. ↑ «Vasomotor rhinitis»։ American Family Physician 72 (6): 1057–62։ September 2005։ PMID 16190503 
  27. ↑ «Adverse reactions to alcohol and alcoholic beverages»։ Annals of Allergy, Asthma & Immunology 111 (6): 439–45։ December 2013։ PMID 24267355։ doi:10.1016/j.anai.2013.09.016 
  28. ↑ «Alcohol-induced respiratory symptoms are common in patients with aspirin exacerbated respiratory disease»։ The Journal of Allergy and Clinical Immunology. In Practice 2 (2): 208–13։ 2014։ PMC 4018190։ PMID 24607050։ doi:10.1016/j.jaip.2013.12.003 
  29. ↑ «Prevalence of aspirin-exacerbated respiratory disease among asthmatic patients: A meta-analysis of the literature»։ The Journal of Allergy and Clinical Immunology 135 (3): 676–81.e1։ March 2015։ PMID 25282015։ doi:10.1016/j.jaci.2014.08.020 
  30. ↑ «An update on the pathogenesis of the upper airways in aspirin-exacerbated respiratory disease»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 14 (1): 1–6։ February 2014։ PMID 24300420։ doi:10.1097/aci.0000000000000021 
  31. ↑ «Azelastine hydrochloride: a review of pharmacology, pharmacokinetics, clinical efficacy and tolerability»։ Current Medical Research and Opinion 23 (10): 2441–52։ October 2007։ PMID 17723160։ doi:10.1185/030079907X226302 
  32. ↑ Brooks P (2012-10-25)։ The Daily Telegraph: Complete Guide to Allergies։ ISBN 9781472103949։ Վերցված է 2014-04-23 
  33. ↑ «Allergic rhinitis: update on diagnosis»։ Consultant 49: 610–613։ 2009։ Արխիվացված է օրիգինալից 2010-01-14-ին։ Վերցված է 2020-02-18 
  34. ↑ «Local allergic rhinitis: a new entity, characterization and further studies»։ Current Opinion in Allergy and Clinical Immunology 10 (1): 1–7։ February 2010։ PMID 20010094։ doi:10.1097/ACI.0b013e328334f5fb 
  35. ↑ «Rhinitis medicamentosa»։ Journal of Investigational Allergology & Clinical Immunology 16 (3): 148–55։ 2006։ PMID 16784007 
  36. ↑ 36,0 36,1 36,2 «Neural Abnormalities in Nonallergic Rhinitis»։ Current Allergy and Asthma Reports 15 (4): 18։ April 2015։ PMID 26130469։ doi:10.1007/s11882-015-0511-7 
  37. ↑ «Nonallergic Rhinitis - Ear, Nose, and Throat Disorders»։ MSD Manual Professional Edition (en-PT)։ Վերցված է 2019-03-07 
  38. ↑ 38,0 38,1 «Pharmacologic Treatment of Seasonal Allergic Rhinitis: Synopsis of Guidance From the 2017 Joint Task Force on Practice Parameters»։ Annals of Internal Medicine 167 (12): 876–881։ December 2017։ PMID 29181536։ doi:10.7326/M17-2203 

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Քթաբորբ&oldid=8523403» էջից