Քանաքեռի կենտրոնական գերեզմանոց
| Քանաքեռի կենտրոնական գերեզմանոց | |
|---|---|
 | |
 | |
| Տեսակ | գերեզմանատուն և մշակութային արժեք |
| Տեղագրություն | Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջան |
| Վայր | Քանաքեռ |
| Երկիր |  Հայաստան |
| Կազմված է | Խաչքար, Խաչքար Գալուստի, Ջանիկի, Մկրտիչի, Խաչքար Խաչատուրի և ծնողաց, Խաչքար, Պետևանի խաչքար-մահարձան, Խաչքար Նակահ Փաշի, Խաչքար Նորջևանի, Խաչքար Ավագ Խաթունի, Ասլիզատի, Խաչքար, Խաչքար և Խաչքար |
| Հիմնման տարի | 13-րդ դար |
| Փակված է | 18-րդ դար |
| Մակերես | 21 մ² |
| Ժառանգության կարգավիճակ | մշակութային հուշարձան Հայաստանում[1] |
| Կարգավիճակ | պատմամշակութային հուշարձան |
Քանաքեռի կենտրոնական գերեզմանոց, միջնադարյան և վաղ նոր շրջանի գերեզմանոց և պատմամշակութային հուշարձան Հայաստանի մայրաքաղաք Երևանում՝ Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի Քանաքեռ թաղամասում[2]։ Ընդգրկված է Քանաքեռ-Զեյթուն վարչական շրջանի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում[3][2]։
Նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գերեզմանոցը տեղակայված է Զաքարիա Քանաքեռցու փողոցի (նախկին՝ Կամոյի փողոց)[3] ձախակողմյան եզրին և ներկայումս կազմում է մոտ 21 մ² մակերես[2]։ Գերեզմանոցի ներկայիս պահպանված տարածքը նախկին մեծ գերեզմանոցից մնացած փոքրիկ մասն է, որը ավերվել է 20-րդ դարի երկրորդ կեսին, ճանապարհաշինական և քաղաքաշինական աշխատանքների հետևանքով[2]։ 1965-1966 թվականներին գերեզմանոցի այս փոքրիկ հատվածը շրջափակվել է հենապատերով և մետաղական ցանկապատով, բարեկարգվել է և սալարկվել[3][2]։ Գերեզմանոցում պահպանվել են 11-18-րդ դարերի տապանաքարեր և խաչքարեր, որոնց մի մասը արձանագիր են[2]։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գերեզմանոցը ձևավորվել է միջնադարից[3] և երկար ժամանակ ծառայել է որպես Քանաքեռի գերեզմանոց։ Քանաքեռը եղել է հին բնակավայր, որի մասին հիշատակումներ կան դեռևս միջնադարյան աղբյուրներում։ Գերեզմանոցը գտնվում էր գյուղի հյուսիսային հատվածում՝ եկեղեցու հարևանությամբ։ Այստեղ պահպանվել է 13-18-րդ դարերում ստեղծված տապանաքարեր և խաչքարեր[3][2]։ Նրանցից մի քանսն ունեն արժեքավոր արձանագրություններ, որոնք հիշատակում են Քանաքեռի և հարակից բնակիչների, ինչպես նաև միջնադարյան իշխանական և հոգևորական անձանց անձնանունները[3][2]։ Գերեզմանոցում կա՝ 9 տապանաքար, 1 պարձրիկ տապանաքար, 14-17-րդ դարերի 9 խաչքար, որոնց մի մասը արձանագիր են, և Պետևանի 1265 թվականի արձանագիր, որմնափակ խաչարձանը[2]։ Խաչքարերի մեծ մասը դասավորված է գերեզմանոցի հյուսիսային և արևելյան պատերի տակ[2]։ Բացի դրանից, երկու խաչքար, որոնք թվագրվում են 11-12-րդ դարերով, բերվել են Ավանից կամ Առինջից[2]։
Տապանաքարերն ու խաչքարերը զարդարված են բուսական, երկրաչափական և պատկերագրական մոտիվներով, իսկ որոշների վրա պատկերված են մարդկային բարձրաքանդակ պատկերներ։
Գերեզմանոցի խաչքարերը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Պահպանված խաչքարերից առանձնանում են[2]՝
- Ավանից կամ Առինջից բերված երկու խաչքարերի բեկորները (11-րդ դար)
- Պետևանի խաչքարը (1265)
- Նակահ Փաշի խաչքարը (1543)
- Նորջևանի խաչքարը (1558)
- Ավագ Խաթունի, Ասլիզատի խաչքար (1597)
- Խաչքար (16-րդ դար)
- Հերապետ կազմողի խաչքարը (16-րդ դար)
- Խաչքար (16-րդ դար)
- Գալուստի, Ջանիկի, Մկրտիչի խաչքար (16-րդ դար)
- Խաչատուրի և ծնողաց խաչքար (16-րդ դար)
Պետևանի խաչքար-մահարձան
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գեղարվեստական և պատմական տեսանկյունից առանձնակի արժեք ունի գերեզմանոցի արևմտյան կողմում գտնվող որմնափակ խաչքարը[2]։ Ըստ դրա ընդարձակ արձանագրության՝ խաչքարը 1265 թվականին կանգնեցրել են Պետևանն ու նրա կողակիցը՝ Ավագ տիկինը, իրենց և մերձավորների հիշատակը հավերժացնելու նպատակով[2]։ Արձանագրությունը փորագրել է Մխիթարիչ գրիչը և այն տեղադրված է խորշը եզերող թեք գոտու վրա[2]: Խաչքարը, իր քանդակազարդ պատվանդանի հետ միասին, տեղադրված է երկթեք սալածածկ տանիքով պաշտպանված որմնախորշում, ինչը հուշարձանին հաղորդում է յուրահատուկ ճարտարապետական և գեղարվեստական արտահայտչություն[2]։
Նույն գրչի մեկ այլ՝ 1266 թվականի արձանագրություն, որը վերաբերվում է առք ու վաճառքի գործարքին, զետեղված է որմի հարավային ճակատին[2]։ Ըստ էության, դա առևտրական գործարքը վկաներով վավերացնող պայմանագիր է, որով սեփականատերը՝ Պարսիսն ու նրա հարազատները, իրենց հայրենի այգին վաճառել են Պետևանին[2]։ Որմի վրա պահպանվել են նաև տարբեր ժամանակներում կատարված կարճ արձանագրություններ[2]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Wiki Loves Monuments monuments database — 2017.
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 2,18 «ՔԱՆԱՔԵՌԻ ԿԵՆՏՐՈՆԱԿԱՆ ԳԵՐԵԶՄԱՆՈՑ». visityerevan.am. Վերցված է 2025 թ․ օգոստոսի 9-ին.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 «ՀՀ հուշարձանների տեղեկատվական շտեմարան». Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ հունվարի 25-ին. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 4-ին.