Փոփոխուն ծախսեր
Փոփոխուն ծախսեր (անգլ.՝ variable cost, VC), ծախսեր, որոնց արժեքը կախված է արտադրության ծավալի վաճառահանումից։ Հակադրվում է ֆիքսված ծախսերին, որոնք գումարվում են ընդհանուր ծախսերին։ Հիմնական ցուցանիշը, որով հնարավոր է պարզել, թե արդյոք ծախսերը փոփոխական են, հանդիսանում են դրանք անհետացում, երբ արտադրությունը դադարում է։
Սահմանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ըստ Կ. Ռ. Մաքքոնելի և Ս. Լ. Բրյուի` փոփոխական ծախսերը ծախսեր են, որոնց ընդհանուր արժեքը աճում (նվազում) է, երբ ձեռնարկությունը մեծացնում (նվազեցնում) է իր արտադրության ծավալը, փոփոխական ռեսուրսների արժեքը[1]։
Ըստ Սովետական մեծ հանրագիտարանի` փոփոխական ծախսերը ծախսեր են, որոնք կախված են արտադրանքի, ապրանքների կամ ծառայությունների արտադրության և (կամ) վաճառքի ծավալից[2]։
Փոփոխուն ծախսեր և ուղղակի ծախսեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Փոփոխական ծախսերն ուղղակի ծախսեր չեն։ Ուղղակի ծախսերն այն ծախսերն են, որոնք կարող են ուղղակիորեն և անմիջականորեն վերագրվել ձեռնարկության կողմից արտադրված արտադրանքի կոնկրետ տեսակին։
Փոփոխուն ծախսերի դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կախված թողարկման ծավալի բնույթից`
- համամասնական
- դեգրեսիվ
- առաջադիմական
Ըստ վիճակագրական սկզբունքի`
- ընդհանուր (total variable cost, TVC)
- միջին (average variable cost, AVC). AVC = VC / Q; AVC = AC — AFC
Ըստ արտադրության արժեքին վերագրելու կարողության`
- ուղղակի
- անուղղակի
Ըստ արտադրության գործընթացի հետ հարաբերության`
- արտադրական
- ոչ արտադրական։
Փոփոխուն ծախսերի օրինակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆինանսական հաշվետվությունների միջազգային ստանդարտների համաձայն` գոյություն ունի արտադրության փոփոխուն ծախսերի երկու խումբ` արտադրության փոփոխուն ուղղակի ծախսեր և արտադրության փոփոխուն անուղղակի ծախսեր։ Արտադրության փոփոխուն ուղղակի ծախսերը ծախսեր են, որոնք կարող են ուղղակիորեն վերագրվել հատուկ ապրանքների ինքնարժեքին` հիմնվելով առաջնային հաշվառման տվյալների վրա։ Արտադրության փոփոխուն անուղղակի ծախսերը ծախսեր են, որոնք ուղղակիորեն կախվածության մեջ են կամ գրեթե ուղղակիորեն կախված են գործունեության ծավալի փոփոխությունից, այնուամենայնիվ, արտադրության տեխնոլոգիական բնութագրերից ելնելով, դրանք չեն կարող կամ տնտեսապես աննպատակահարմարորեն ուղղակի վերագրվել արտադրված արտադրանքներին։
Փոփոխուն ուղղակի ծախսերի օրինակներ են`
- Հումքի և հիմնական նյութերի ծախսեր,
- Էներգիայի, վառելիքի ծախսեր,
- Իրագործվող արտադրությամբ զբաղվող աշխատողների աշխատավարձի ավելագումարներ,
- Բաղադրիչ նյութերի ծախսեր։
Փոփոխուն անուղղակի ծախսերի օրինակներ են կոմպլեքսային արտադրություններում հումքի ծախսերը։
Օրինակ՝ քարածուխը (հումք) մշակելիս արտադրվում են կոքս, գազ, բենզոլ, քարածխի խեժ, ամոնիակ։ Կաթը զտելով ստացվում է յուղազերծված կաթ և սերուցք։ Այս օրինակներում հումքի ծախսերը հնարավոր է բաժանել միայն ապրանքների տեսակների դասակարգմանը անուղղակի եղանակով։
Ծախսերի տեսակների կախվածություն ծախսային օբյեկտից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ուղղակի և անուղղակի ծախսերի հայեցակարգը պայմանական է։
Օրինակ, եթե հիմնական բիզնեսը տրանսպորտային ծառայություններն են, ապա վարորդների աշխատավարձը և մեքենաների մաշվածությունը կլինեն ուղղակի ծախսեր, իսկ այլ տիպի բիզնեսների համար տրանսպորտային միջոցների պահպանումն ու վարորդների վարձատրությունն անուղղակի ծախսեր են։
Եթե ինքնարժեքի օբյեկտը պահեստն է, ապա պահեստապետի աշխատավարձը կլինի ուղղակի ծախս, և եթե ինքնարժեքն արտադրված և վաճառված ապրանքների գինն է, ապա այդ ծախսերը (պահեստի աշխատավարձերը) կլինեն անուղղակի` միանշանակ անհնարինության պատճառով և այն ծախսային օբյեկտի վերագրելու միակ միջոց` ինքնարժեք։
Կախված արտադրության ծավալից՝ արտադրության մեկ միավորի ընդհանուր ծախսերի արժեքը կփոխվի։
Փոփոխուն ծախսերի հատկություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Փոփոխուն ծախսերն ուղիղ համեմատական են արտադրության ծավալին և նկարագրվում են գծային ֆունկցիայի հավասարմամբ, որտեղ b=0: Եթե ծախսերը փոփոխուն են, ապա արտադրության բացակայության դեպքում դրանք պետք է հավասար լինեն զրո և գործառույթը պետք է սկսվի 0 կետից։ Ֆինանսական մոդելներում թույլատրվում է օգտագործել b գործակիցը` արտացոլելու համար ձեռնարկության մեղքով աշխատանքի դադարեցման պատճառով աշխատողների նվազագույն աշխատավարձը և այլն։
- Գծային հարաբերությունը գոյություն ունի միայն արժեքների որոշման տիրույթի համար։ Օրինակ, եթե գիշերային հերթափոխ է ներդրվում արտադրության ծավալների ավելացմամբ, ապա գիշերային հերթափոխի համար վճարումն ավելի բարձր է, քան ցերեկային հերթափոխի համար։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Макконнелл К. Р., Брю С.Л. Экономикс: принципы, проблемы и политика. — М.: Республика, 1992. — Т. 2. — С. 388. — 400 с. — ISBN 5-250-01486-0
- ↑ Затраты / А.С. Нешитой // Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов. — М. : Большая российская энциклопедия, 2004—2017.