Jump to content

Փիթեր Լաքս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Փիթեր Լաքս
անգլ.՝ Peter Lax
Ծնվել էմայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3]
Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն
Մահացել էմայիսի 16, 2025(2025-05-16)[4] (99 տարեկան)
Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[5]
բնական մահով[5]
Քաղաքացիություն Հունգարիա և  ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Նյու Յորքի համալսարան, Մանհեթթենյան նախագիծ[1] և Մանհեթթենյան նախագիծ[1]
Գործունեության ոլորտմաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումներ, կիրառական մաթեմատիկա[6] և մաթեմատիկա[7]
Պաշտոն(ներ)Director of the Courant Institute of Mathematical Sciences?
ԱնդամակցությունՖրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[8], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Արդյունաբերական և կիրառական մաթեմատիկայի ընկերություն[9], Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերություն[10][11] և The Martians?
Ալմա մատերՍթայվեսանթի անվան ավագ դպրոց (1943)[12] և Նյու Յորքի համալսարան (1949)[13]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[14] և հունգարերեն
Գիտական ղեկավարԿուրտ Ֆրիդրիխս
Եղել է գիտական ղեկավարAlexandre Chorin?[13], Ami Harten?[13], Burton Wendroff?[13], Charles Epstein?[13], Steve Alpern?[13], Mac Hyman?[13], Lucien W. Neustadt?, Michael Ghil?[15][16], Gui-Qiang Chen?[13], Reuben Hersh?[13], Barbara Keyfitz?[13], Jeffrey Rauch?[13], George Logemann?[13], Gregory Beylkin?[13], Milton Halem?[13], Charles David Levermore?[13], Homer Franklin Walker?[13], Donald Aubrey Quarles, Jr.?[13], Stephanos Venakides?[13], Shlomo Engelberg?[13], Spyridon Kamvissis?[13], Susan Hahn?[13], James Moeller?[13], Peter Treuenfels?[13], Hector O. Fattorini?[13], Kennard Reed?[13], Norman Rushfield?[13], Charles I. Goldstein?[13], Julian Prince?[13], Arnold Lapidus?[13], James La Vita?[13], Melvyn Ciment?[13], Li-an Laurence Chen?[13], Gary Spencer Deem?[13], Porter Gerber?[13], Gray Jennings?[13], Donald Isaac?[13], Blair K. Swartz?[13], Carlos A. de Moura?[13], Satish Anjilvel?[13], William Goodhue?[13], Andrew Winkler?[13], Sebastian Noelle?[13], Kayyunnapara Joseph?[13], Fei-Ran Tian?[13], Brian Hayes?[13], Yahan Yang?[13], Milton Edward Rose?[13], George Pimbley?[13], Min Chen?[13], Mikhail Teytel?[13], Gideon Peyser?[13], Robert E. Kalaba?[13], Linus Foy?[13] և Yiorgos Smyrlis?[13]
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Աննելի Կան Լաքս[1]
 Peter Lax Վիքիպահեստում

Փիթեր Դևիդ Լաքս (հունգ.՝ Lax Péter Dávid, անգլ.՝ Peter David Lax, մայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3], Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն - մայիսի 16, 2025(2025-05-16)[4], Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[5]), ամերիկացի մաթեմատիկոս, 1987 թվականի Վոլֆի մրցանակի դափնեկիր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիթեր Լաքսը ծնվել է 1926 թվականին Բուդապեշտում հրեաների ընտանիքում։ Ծնողները՝ Հենրի Լաքսն ու Կլարա Քորնֆելդը, եղել են բժիշկներ։ 1941 թվականին ամբողջ ընտանիքը երկրից փախել է Նյու Յորք։ 19 տարեկանից մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին՝ միջուկային զենքի մշակման ծրագրին։ 1949 թվականին ստացել է Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։ Լաքսը եղել է Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիայի աշխատակից, ինչպես նաև աշխատել է Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտում։

Լաքսի գործունեության դաշտը բազմակողմանի է. մասնավորապես այն ներառում էր ինտեգրվող համակարգերի, հարվածային ալիքի, հիդրոդինամիկայի ուսումնասիրությունը։ Նա նաև զգալի ներդրում է ունեցել սոլիտոնների տեսության զարգացման գործում։ Նրա անվան հետ են կապված այնպիսի մաթեմատիկական ձեռքբերումներ և թվային մեթոդներ, ինչպիսիք են Լաքս-Միլգրամի թեորեմը, Լաքսի համարժեքության թեորեմը, Լաքս-Ֆրիդրիխսի սխեման և Լաքս-Վենդրոֆի սխեման, Լաքսի էնտրոպիայի պայմանը և Լաքս-Լևերմորի տեսությունը, Լաքսի հավասարումը[23]։

  • Առաջին կինը (1948 թվականից) մաթեմատիկոս Անելի Կան Լաքսն է (1922, 1999 Կատովիցե, Նյու Յորք)՝ Ռիխարդ Կուրանտի աշակերտը,
    • Որդիներ՝ Ջեյմս և Ջոն։
  • Երկրորդ կինը՝ ջութակահար Լեոնորա Կուրանտ (1928-2015), մաթեմատիկոս, Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիր Ռիխարդ Կուրանտի դուստրը և ֆիզիկոս, միջուկաբան Էռնեստ Կուրանտի քույրը։

Մրցանակներ և ճանաչում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր գործունեության համար Լաքսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների և պարգևների։ 1970 թվականից նա եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ 1975 թվականին նրան շնորհվել է Նորբերտ Վիների մրցանակ։ 1986 թվականին պարգևատրվել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալով, 1987 թվականին՝ Վոլֆի մրցանակով, 1992 թվականին՝ Ստիլի մրցանակով։ 2005 թվականին մաթեմատիկոսը դարձել է Աբելի մրցանակի դափնեկիր[23]։ Լաքսն աշխարհի բազմաթիվ համալսարանների պատվավոր դոկտոր է, այդ թվում՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի (1990 թվականից)[24]։ 2012 թվականից ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության իսկական անդամ է[25], 1979-1980 թվականներին եղել է նրա նախագահը։ Փիթեր Լաքսին շնորհվել է նաև 2013 թվականի Լոմոնոսովի անվան Մեծ ոսկե մեդալը[26]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  2. 2,0 2,1 Gray J. J. Encyclopædia Britannica
  3. 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. 4,0 4,1 4,2 Peter Lax, Pre-eminent Cold War Mathematician, Dies at 99The New York Times.
  5. 5,0 5,1 5,2 5,3 Peter Lax, Pre-eminent Cold War Mathematician, Dies at 99 / J. KahnManhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2025. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  6. Czech National Name Authority Database as Linked Data, Báze národních jmenných autorit v podobě propojených dat
  7. Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. Лакс Питер (Петер) Дэвид(untranslated), 2014.
  9. https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows
  10. 10,0 10,1 2013 Class of Fellows of the AMSAMS.
  11. American Mathematical Society Names Initial Class of Fellows of the AMSAMS, 2012.
  12. Chang S. Academic Genealogy Of MathematiciansWorld Scientific, 2010. — P. 451.
  13. 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 13,22 13,23 13,24 13,25 13,26 13,27 13,28 13,29 13,30 13,31 13,32 13,33 13,34 13,35 13,36 13,37 13,38 13,39 13,40 13,41 13,42 13,43 13,44 13,45 13,46 13,47 13,48 13,49 13,50 13,51 13,52 13,53 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  14. Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  15. Professor Michael GhilICL.
  16. Academia.edu — 2008.
  17. Les Docteurs honoris causa de l'UPMC - De 1975 à 2003Pierre and Marie Curie University.
  18. Leroy P. Steele Prize (1970 - 1992)AMS.
  19. 2005: Peter D. Lax
  20. Peter D. LaxCarnegie Institution for Science.
  21. Большая золотая медаль РАН имени М.В. Ломоносова(untranslated).
  22. American Mathematical Society Names Initial Class of Fellows of the AMSAMS.
  23. 23,0 23,1 «Питер Д. Лакс» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  24. «Почётный доктор СПбГУ 1990 года». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  25. «List of Fellows of the American Mathematical Society» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  26. [Пресс-релиз заседания РАН (18 февраля 2014 года) http://www.ras.ru/news/news_release.aspx?ID=4ad7f5af-d048-40fd-94dd-ca9bad74c907]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փիթեր Լաքս» հոդվածին։