Jump to content

Փիթեր Լաքս

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
 Սա հոդված է վերջերս մահացած մարդու մասին:
Որոշակի տեղեկությունները, ինչպիսիք են՝ մահվան կամ դրան նախորդող իրադարձությունների հանգամանքները, կարող են հաճախակի փոփոխվել՝ կախված այդ հանգամանքների ի հայտ գալուց: Այն դեպքում, երբ ապակառուցողական խմբագրումներ են եղել, դիմե՛ք ադմինիստրատորներին:
Փիթեր Լաքս
անգլ.՝ Peter Lax
Ծնվել էմայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3]
Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն
Մահացել էմայիսի 16, 2025(2025-05-16)[4] (99 տարեկան)
Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[5]
բնական մահով[5]
Քաղաքացիություն Հունգարիա և  ԱՄՆ
Մասնագիտությունմաթեմատիկոս և համալսարանի դասախոս
Հաստատություն(ներ)Նյու Յորքի համալսարան, Մանհեթթենյան նախագիծ[1] և Մանհեթթենյան նախագիծ[1]
Գործունեության ոլորտմաթեմատիկական ֆիզիկայի հավասարումներ, կիրառական մաթեմատիկա[6] և մաթեմատիկա[7]
Պաշտոն(ներ)Director of the Courant Institute of Mathematical Sciences?
ԱնդամակցությունՖրանսիական գիտությունների ակադեմիա, Նորվեգիայի գիտությունների ակադեմիա, ԱՄՆ-ի Գիտությունների ազգային ակադեմիա, ԽՍՀՄ գիտությունների ակադեմիա[8], Հունգարիայի գիտությունների ակադեմիա, Ռուսաստանի գիտությունների ակադեմիա, Արվեստների և գիտությունների ամերիկյան ակադեմիա, Արդյունաբերական և կիրառական մաթեմատիկայի ընկերություն[9], Ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերություն[10][11] և The Martians?
Ալմա մատերՍթայվեսանթի անվան ավագ դպրոց (1943)[12] և Նյու Յորքի համալսարան (1949)[13]
Տիրապետում է լեզուներինանգլերեն[14] և հունգարերեն
Գիտական ղեկավարԿուրտ Ֆրիդրիխս
Եղել է գիտական ղեկավարAlexandre Chorin?[13], Ami Harten?[13], Burton Wendroff?[13], Charles Epstein?[13], Steve Alpern?[13], Mac Hyman?[13], Lucien W. Neustadt?, Michael Ghil?[15][16], Gui-Qiang Chen?[13], Reuben Hersh?[13], Barbara Keyfitz?[13], Jeffrey Rauch?[13], George Logemann?[13], Gregory Beylkin?[13], Milton Halem?[13], Charles David Levermore?[13], Homer Franklin Walker?[13], Donald Aubrey Quarles, Jr.?[13], Stephanos Venakides?[13], Shlomo Engelberg?[13], Spyridon Kamvissis?[13], Susan Hahn?[13], James Moeller?[13], Peter Treuenfels?[13], Hector O. Fattorini?[13], Kennard Reed?[13], Norman Rushfield?[13], Charles I. Goldstein?[13], Julian Prince?[13], Arnold Lapidus?[13], James La Vita?[13], Melvyn Ciment?[13], Li-an Laurence Chen?[13], Gary Spencer Deem?[13], Porter Gerber?[13], Gray Jennings?[13], Donald Isaac?[13], Blair K. Swartz?[13], Carlos A. de Moura?[13], Satish Anjilvel?[13], William Goodhue?[13], Andrew Winkler?[13], Sebastian Noelle?[13], Kayyunnapara Joseph?[13], Fei-Ran Tian?[13], Brian Hayes?[13], Yahan Yang?[13], Milton Edward Rose?[13], George Pimbley?[13], Min Chen?[13], Mikhail Teytel?[13], Gideon Peyser?[13], Robert E. Kalaba?[13], Linus Foy?[13] և Yiorgos Smyrlis?[13]
Պարգևներ
Ամուսին(ներ)Աննելի Կան Լաքս[1]
 Peter Lax Վիքիպահեստում

Փիթեր Դևիդ Լաքս (հունգ.՝ Lax Péter Dávid, անգլ.՝ Peter David Lax, մայիսի 1, 1926(1926-05-01)[1][2][3], Բուդապեշտ, Հունգարիայի Թագավորություն - մայիսի 16, 2025(2025-05-16)[4], Նյու Յորք շրջան, Նյու Յորք, Նյու Յորք, ԱՄՆ[5]), ամերիկացի մաթեմատիկոս, 1987 թվականի Վոլֆի մրցանակի դափնեկիր։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Փիթեր Լաքսը ծնվել է 1926 թվականին Բուդապեշտում հրեաների ընտանիքում։ Ծնողները՝ Հենրի Լաքսն ու Կլարա Քորնֆելդը, եղել են բժիշկներ։ 1941 թվականին ամբողջ ընտանիքը երկրից փախել է Նյու Յորք։ 19 տարեկանից մասնակցել է Մանհեթենյան նախագծին՝ միջուկային զենքի մշակման ծրագրին։ 1949 թվականին ստացել է Նյու Յորքի համալսարանի փիլիսոփայության դոկտորի կոչում։ Լաքսը եղել է Լոս Ալամոսի ազգային լաբորատորիայի աշխատակից, ինչպես նաև աշխատել է Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտում։

Լաքսի գործունեության դաշտը բազմակողմանի է. մասնավորապես այն ներառում էր ինտեգրվող համակարգերի, հարվածային ալիքի, հիդրոդինամիկայի ուսումնասիրությունը։ Նա նաև զգալի ներդրում է ունեցել սոլիտոնների տեսության զարգացման գործում։ Նրա անվան հետ են կապված այնպիսի մաթեմատիկական ձեռքբերումներ և թվային մեթոդներ, ինչպիսիք են Լաքս-Միլգրամի թեորեմը, Լաքսի համարժեքության թեորեմը, Լաքս-Ֆրիդրիխսի սխեման և Լաքս-Վենդրոֆի սխեման, Լաքսի էնտրոպիայի պայմանը և Լաքս-Լևերմորի տեսությունը, Լաքսի հավասարումը[23]։

Ընտանիք

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Առաջին կինը (1948 թվականից) մաթեմատիկոս Անելի Կան Լաքսն է (1922, 1999 Կատովիցե, Նյու Յորք)՝ Ռիխարդ Կուրանտի աշակերտը,
    • Որդիներ՝ Ջեյմս և Ջոն։
  • Երկրորդ կինը՝ ջութակահար Լեոնորա Կուրանտ (1928-2015), մաթեմատիկոս, Կուրանտի մաթեմատիկական գիտությունների ինստիտուտի հիմնադիր Ռիխարդ Կուրանտի դուստրը և ֆիզիկոս, միջուկաբան Էռնեստ Կուրանտի քույրը։

Մրցանակներ և ճանաչում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր գործունեության համար Լաքսն արժանացել է բազմաթիվ մրցանակների և պարգևների։ 1970 թվականից նա եղել է ԱՄՆ գիտությունների ազգային ակադեմիայի անդամ։ 1975 թվականին նրան շնորհվել է Նորբերտ Վիների մրցանակ։ 1986 թվականին պարգևատրվել է ԱՄՆ ազգային գիտական մեդալով, 1987 թվականին՝ Վոլֆի մրցանակով, 1992 թվականին՝ Ստիլի մրցանակով։ 2005 թվականին մաթեմատիկոսը դարձել է Աբելի մրցանակի դափնեկիր[23]։ Լաքսն աշխարհի բազմաթիվ համալսարանների պատվավոր դոկտոր է, այդ թվում՝ Սանկտ Պետերբուրգի պետական համալսարանի (1990 թվականից)[24]։ 2012 թվականից ամերիկյան մաթեմատիկական ընկերության իսկական անդամ է[25], 1979-1980 թվականներին եղել է նրա նախագահը։ Փիթեր Լաքսին շնորհվել է նաև 2013 թվականի Լոմոնոսովի անվան Մեծ ոսկե մեդալը[26]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 Մակտյուտոր մաթեմատիկայի պատմության արխիվ — 1994.
  2. ↑ 2,0 2,1 Gray J. J. Encyclopædia Britannica
  3. ↑ 3,0 3,1 Բրոքհաուզի հանրագիտարան (գերմ.)
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Peter Lax, Pre-eminent Cold War Mathematician, Dies at 99 — The New York Times.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 Peter Lax, Pre-eminent Cold War Mathematician, Dies at 99 / J. Kahn — Manhattan: New York Times Company, A. G. Sulzberger, 2025. — ISSN 0362-4331; 1553-8095; 1542-667X
  6. ↑ Czech National Name Authority Database as Linked Data, Báze národních jmenných autorit v podobě propojených dat
  7. ↑ Չեխիայի ազգային գրադարանի կատալոգ
  8. ↑ Лакс Питер (Петер) Дэвид — (untranslated), 2014.
  9. ↑ https://www.siam.org/prizes-recognition/fellows-program/all-siam-fellows
  10. ↑ 10,0 10,1 2013 Class of Fellows of the AMS — AMS.
  11. ↑ American Mathematical Society Names Initial Class of Fellows of the AMS — AMS, 2012.
  12. ↑ Chang S. Academic Genealogy Of Mathematicians — World Scientific, 2010. — P. 451.
  13. ↑ 13,00 13,01 13,02 13,03 13,04 13,05 13,06 13,07 13,08 13,09 13,10 13,11 13,12 13,13 13,14 13,15 13,16 13,17 13,18 13,19 13,20 13,21 13,22 13,23 13,24 13,25 13,26 13,27 13,28 13,29 13,30 13,31 13,32 13,33 13,34 13,35 13,36 13,37 13,38 13,39 13,40 13,41 13,42 13,43 13,44 13,45 13,46 13,47 13,48 13,49 13,50 13,51 13,52 13,53 Mathematics Genealogy Project — 1997.
  14. ↑ Bibliothèque nationale de France data.bnf.fr (ֆր.): տվյալների բաց շտեմարան — 2011.
  15. ↑ Professor Michael Ghil — ICL.
  16. ↑ Academia.edu — 2008.
  17. ↑ Les Docteurs honoris causa de l'UPMC - De 1975 à 2003 — Pierre and Marie Curie University.
  18. ↑ Leroy P. Steele Prize (1970 - 1992) — AMS.
  19. ↑ 2005: Peter D. Lax
  20. ↑ Peter D. Lax — Carnegie Institution for Science.
  21. ↑ Большая золотая медаль РАН имени М.В. Ломоносова — (untranslated).
  22. ↑ American Mathematical Society Names Initial Class of Fellows of the AMS — AMS.
  23. ↑ 23,0 23,1 «Питер Д. Лакс» (PDF). Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  24. ↑ «Почётный доктор СПбГУ 1990 года». Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2009 թ․ օգոստոսի 22-ին.
  25. ↑ «List of Fellows of the American Mathematical Society» (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ օգոստոսի 16-ին. Վերցված է 2013 թ․ օգոստոսի 7-ին.
  26. ↑ [Пресс-релиз заседания РАН (18 февраля 2014 года) http://www.ras.ru/news/news_release.aspx?ID=4ad7f5af-d048-40fd-94dd-ca9bad74c907]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Փիթեր Լաքս» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փիթեր_Լաքս&oldid=10318647» էջից