Փախստականներն Ադրբեջանում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Փախստականներն Ադրբեջանում, Ադրբեջանում բնակվում են մեծ թվով ներքին տեղահանման ենթարկված անձինք և փախստականներ, որոնք տեղահանվել են հիմնականում Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության արդյունքում։ Առաջին պատերազմը Լեռնային Ղարաբաղում հանգեցրեց 750 000 ադրբեջանցիների տեղաշարժին, որոնցից 600 000-ը Լեռնային Ղարաբաղից և հարակից շրջաններից էին, իսկ 150 000-ը՝ Հայաստանից[1]։

Փախստականներ Հայաստանից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Հայաստանի հայ, ադրբեջանցի և քուրդ բնակչության համեմատական աղյուսակ

Ըստ 1979 թվականի մարդահամարի՝ Հայաստամում բնակվող ադրբեջանցիների թիվը կազմել է 160 841 մարդ և կազմել են Հայաստանի բնակչության 5,3 տոկոսը[2]։ 1987 թվականին Լեռնային Ղարաբաղում տեղի ունեցած իրադարձությունները հանգեցրել են այն բանին, որ ադրբեջանցիներին հաճախ հետապնդել և ստիպել են լքել Հայաստանը[3]։ 1988 թվականի հունվարի 25-ին Հայաստանից ադրբեջանցի փախստականների առաջին ալիքը հաստատվել է Սումգայիթ քաղաքում[3][4]։ Եվս մեկ խոշոր ալիք տեղի է ունեցել 1988 թվականի նոյեմբերին[4], երբ ադրբեջանցիները կամ վտարվեցին ազգայնականների ու տեղական կամ պետական իշխանությունների կողմից[5], կամ փախան՝ վախենալով իրենց կյանքի համար[6]։ Բռնությունը տեղի է ունեցել էթնիկ հակամարտությունների արդյունքում։ 1988 թվականի նոյեմբերին[7], ըստ հայկական աղբյուրների, սպանվել է 25 ադրբեջանցի (նրանցից 20-ը Գուգարք գյուղում)[8], իսկ ըստ ադրբեջանական աղբյուրների՝ 217 մարդ[9]։

Այսպիսով, 1988-91 թվականներին մնացած ադրբեջանցիները ստիպված են եղել փախչել հիմնականում Ադրբեջան[5][10][11]։ 1989 թվականի մարդահամարից ի վեր անհնար է որոշել Հայաստանում ադրբեջանցիների բնակչության ճշգրիտ թիվը հակամարտության սրման պահին, քանի որ արդեն սկվել էր Հայաստանից ադրբեջանցիների արտագաղթը։ Ըստ ՄԱԿ-ի Փախստականների հարցերով գերագույն հանձնակատարի գրասենյակի (ՄԱՓԳՀ) գնահատականների՝ այդ թիվը կազմում է 200 000 մարդ[6]։

Ադրբեջանի կառավարության տվյալներով՝ 1994 թվականին՝ հրադադարի հաստատման ժամանակ, Հայաստանից փախստականների թիվը կազմել է մոտ 250 000 ադրբեջանցի[12]։ Համաձայն քաղաքացիության մասին օրենքի՝ նրանք բոլորն ունեին Ադրբեջանի քաղաքացիություն ստանալու իրավունք։ Ըստ ՄԱՓԳՀ-ի գնահատականների՝ մինչև 2001 թվականի վերջը նրանց մեծ մասը, ինչպես ենթադրվում է, նատուրալիզացվել է կամ գտնվել է հպատակագրման գործընթացում[13]։

Ներքին տեղահանված անձինք ԼՂԻՄ-ից և հարակից տարածքներից[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադրեբջանցի փախստական

Արցախյան առաջին պատերազմի ժամանակ Ադրբեջանի նախկին ԼՂԻՄ մարզը կազմող տարածքները և հարակից յոթ շրջանները (դրանցից մի քանիսը մասնակի) ազատագրվել են հայկական զորքերի կողմից։ Արդյունքում մնացած ժողովուրդները՝ ադրբեջանցիներ, քրդեր, ստիպված են եղել լքել իրենց տները։ Ներկայումս Ադրբեջանում բնակվում է բնակչության մեկ շնչի հաշվով ներքին տեղահանվածների ամենաբարձր թիվը աշխարհում[14]։ Հարկադրաբար վերաբնակվողները ներկայացված են Ադրբեջանի բոլոր 76 վարչական շրջաններում։ Սկզբում նրանց մեծ մասը ապրում էին վրանային ճամբարներում և հասարակական շենքերում, ինչպիսիք են դպրոցները և հանրակացարանները։ 2001 թվականից կառավարությունն ակտիվացրել է իր ջանքերը ներքին տեղահանվածների խնդիրների լուծման ուղղությամբ։ 2002 թվականին սկսվել է նոր բնակավայրերի շինարարությունը, իսկ 2007 թվականի վերջին բոլոր վրանային ճամբարները վերացվել են[12]։

Ադրբեջանի կառավարությունը միջազգային հանրության օգնությամբ ձեռնամուխ է եղել Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորումից հետո բռնազավթված շրջաններ հարկադրաբար վերաբնակվածների վերադարձի շրջանակային ծրագրի մշակմանը («Մեծ վերադարձ» ծրագիր)[12]։

Մեսխեթցի թուրքեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1944 թվականին մեսխեթցի թուրքերը Ստալինի հրամանով Վրաստանից զանգվածաբար արտաքսվել են Միջին Ասիա։ Այն շրջաններից մեկը, որտեղ նրանք բնակություն են հաստատել, եղել է Ուզբեկստանում գտնվող Ֆերգանի հովիտը։ 1989 թվականին այնտեղ տեղի է ունեցել միջէթնիկական բռնություն, որի արդյունքում մեսխեթցի թուրքերը տարհանվել են Ուզբեկստանից․ նրանց մի մասը հաստատվել է Ադրբեջանում։ Ադրբեջանում փախստականների այդ խումբը մոտ 50 000 մարդ էր կազմում։ Համաձայն քաղաքացիության օրենքի՝ նրանք բոլորն ունեին քաղաքացիություն ստանալու իրավունք։ Ըստ ՄԱՓԳՀ-ի գնահատականների՝ մինչև 2001 թվականի վերջը նրանց մեծ մասը, ինչպես ենթադրվում էր, նատուրալիզացվել է։

Վիճակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ադրբեջանի փախստականների և հարկադրաբար վերաբնակվածների հարցերով պետական կոմիտեի տվյալներով՝ 2009 թվականի մարտին Ադրբեջանում կար 603 251 փախստական։ Նրանց մեծ մասը բնակվում էր Բաքվում և նրա շրջակայքում, ինչպես նաև Սումգայիթում ։ Զգալի թվով փախստականներ են բնակվում նաև Ֆիզուլի-Աղդամ–Աղջաբադի–Բարդա–Մինգեչաուր–Գյանջա կենտրոնական–հարավային երթուղու, Շամախի–Իսմայիլի–Գաբալա–Շաքի հյուսիսային երթուղու և Սաբիրաբադ–Սաաթլի–Իմիշլի–Բեյլագան հարավային երթուղու երկայնքով[12]։

Խնդիրներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Չնայած փախստականների և տեղացի բնակչության միջև հարաբերությունները ընդհանուր առմամբ բարեկամական են, և տեղի բնակչության շրջանում առկա է հանդուրժողականության բարձր մակարդակ, լինում են կոնֆլիկտների դեպքեր, որոնք առաջանում են փախստականների հատուկ կարգավիճակի պատճառով (օրինակ՝ արտոնյալ հասանելիություն զբաղվածության, պետական ֆինանսական օգնություն, անվճար բժշկական ծառայություններ և սեփականության տիրապետման արտոնություններ)[12]։

Պատկերասրահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «HUMAN RIGHTS SITUATION OF INTERNALLY DISPLACED PERSONS IN AZERBAIJAN». humanrightsclub.net. 2019 թ․ հունիսի 19. Արխիվացված է օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 28-ին. «There are now about 600,000 registered Azerbaijani IDPs – roughly 40,000 from Nagorno-Karabakh and 560,000 from the surrounding seven occupied districts.»
  2. ↑ All-Soviet Population Census of 1979 - Ethnic Composition in the Republics of the USSR: Armenian SSR. Demoscope.ru
  3. ↑ 3,0 3,1 The Nagorno-Karabakh Conflict Արխիվացված 6 Հունիս 2011 Wayback Machine by Svante Cornell. Sakharov-Center.ru
  4. ↑ 4,0 4,1 Karabakh: Timeline of the Conflict. BBC Russian
  5. ↑ 5,0 5,1 After Independence by Lowell W. Barrington. University of Michigan Press, 2006; p. 231. 0-472-06898-9
  6. ↑ 6,0 6,1 «International Protection Considerations Regarding Armenian Asylum-Seekers and Refugees. United Nations High Commissioner for Refugees. Geneva: September 2003» (PDF).
  7. ↑ The Unrecognized IV. The Bitter Fruit of the 'Black Garden' Արխիվացված 20 Նոյեմբեր 2008 Wayback Machine by Yazep Abzavaty. Nashe Mnenie. 15 January 2007. Retrieved 1 August 2008
  8. ↑ Pogroms in Armenia: Opinions, Conjecture and Facts. Interview with Head of the Armenian Committee for National Security Usik Harutyunyan. Ekspress-Khronika. #16. 16 April 1991. Retrieved 1 August 2008
  9. ↑ «Əsir və itkin düşmüş, girov götürülmüş vətəndaşlarla əlaqədar Dövlət Komissiyası». www.human.gov.az.
  10. ↑ «UNHCR U.S. Department of Homeland Security, Citizenship and Immigration Services Country Reports Azerbaijan. The Status of Armenians, Russians, Jews and Other Minorities». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 27-ին.
  11. ↑ Country Reports on Human Rights Practices - 2004: Armenia. U.S. Department of State
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 Refugees, United Nations High Commissioner for. «Azerbaijan: Analysis of Gaps in the Protection of Internally Displaced Persons (IDPs)». UNHCR.
  13. ↑ Refugees, United Nations High Commissioner for. «Refworld | International Protection Considerations Regarding Azerbaijani Asylum-Seekers and Refugees». Refworld.
  14. ↑ «Global Report on Internal Displacement». Internal Displacement Monitoring Centre. Արխիվացված է օրիգինալից 2018 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2018 թ․ սեպտեմբերի 5-ին.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Փախստականներն_Ադրբեջանում&oldid=9367022» էջից