Ցիստերիական ճարտարապետություն

Սանտա Մարիա Արաբոնայի աբբայական եկեղեցի, Իտալիա .

Էյսի աբբայության «լույսի ճարտարապետությունը» ներկայացնում է ցիստերցիական ճարտարապետության մաքուր ոճը, որը նախատեսված է պատարագի տոնակատարության օգտակար նպատակների համար:

Ցիստերիական ճարտարապետություն, ճարտարապետության ոճ, որը կապված է Հռոմի կաթոլիկ ցիստերցիական կարգի եկեղեցիների, վանքերի և աբբայությունների հետ: Այն կրել է Բեռնար Կլերվոյի (մահ. 1153) մեծ ազդեցությունը, որը կարծում էր, որ եկեղեցիները պետք է խուսափեն ավելորդ զարդարանքներից, որոնք կարող են շեղել աղոթքից։ Թեև կրոնական առարկաների մի քանի պատկերներ թույլատրվում էին (օրինակ՝ խաչելությունը), այլ միջնադարյան եկեղեցիներում տարածված մշակված կերպարների պատկերները այստեղ արգելված էին: Հետագայում աբբայություններ են կառուցվել վերածննդի և բարոկկո ոճերում, որոնք իրենց բնույթով ավելի զարդարուն էին։

Հայտնի ցիստերցիական աբբայությունների մեծ մասը սկսվել է 12-րդ և 13-րդ դարերում և տեղակայված է հեռավոր հովիտներում:

Աստվածաբանական սկզբունքներ

Ցիստերցիայի ճարտարապետությունը կիրառվել է ռացիոնալ սկզբունքների հիման վրա։

12-րդ դարի կեսերին, իր օրերի առաջատար եկեղեցականներից մեկը՝ Բենեդիկտինյան վանահայր Սյուգերը Սեն Դենիից, միավորեց նորմանական ճարտարապետության տարրերը բուրգունդյան ճարտարապետության տարրերի հետ (համապատասխանաբար՝ կողափայտեր և սրածայր կամարներ), ինչը դարձավ գոթական ճարտարապետության նախատիպ։ Այս «լույսի ճարտարապետությունը» նախատեսված էր դիտորդին բարձրացնելու «նյութականից դեպի ոչ նյութական». այն, ըստ 20-րդ դարի պատմաբան Ժորժ Դյուբիի, «կիրառական աստվածաբանության հուշարձան էր»։ Նման շարժուն էֆեկտների հասնելու համար շատ կրոնական շենքերի ինտերիերներ նախագծված էին այնպես, որ տեսանելի լինեն օրվա որոշակի ժամերին, ինչպիսիք են արևածագը և մայրամուտը: Ցիստերիական վանահայրերը եկեղեցական զարդարանքների մեծ մասը տեսնում էին որպես բարեպաշտությունից շեղում և դատապարտում էին 12-րդ դարի սկզբի զարդարանքի ավելի աշխույժ ձևերը։

Բայց վանքում, ընթերցող վանականների տեսադաշտում, ի՞նչ իմաստ ունի նման ծիծաղելի հրեշավորությունը, տարօրինակ ձևավորված անձևությունը: Ինչի՞ համար են այս անհրապույր կապիկները, այս կատաղի առյուծները, հրեշավոր կենտավրոսները, կիսամարդկանցը, խայտաբղետ վագրերը, կռվող զինվորները, շեփորահարները… Մի խոսքով, ամենուր կա տարօրինակ ձևերի այնպիսի բազմազանություն, որ մենք կարող ենք նախընտրել կարդալ մարմարները, քան գրքերը

Այս մտածելակերպը տարածված էր ողջ միջնադարում: Այնուամենայնիվ, զարգացումը բնաական կերպով գնում էր գոթական սկզբունքների տեխնիկական բարելավմանը և Ցիստերիականությունը կարևոր դեր խաղաց ամբողջ Եվրոպայում գոթիկայի տարածման գործում:

Ցիստերցիական ճարտարապետությունը մարմնավորում էր կարգի իդեալները և տեսականորեն առնվազն ուտիլիտարիստական էր և առանց ավելորդ զարդարանքների: Թեև կային պատարագի և եկեղեցական երաժշտության կանոնակարգեր, սակայն ճարտարապետական հատակագծերի վերաբերյալ կանոններ չկային։ Որոշակի միատարրություն առաջացավ, երբ տարբեր շինություններ, ներառյալ՝ արևելքում գտնվող մասնաշենքը և վերևում գտնվող հանրակացարանները, խմբավորված էին վանքի շուրջը և երբեմն «գիշերային» սանդուղքով կապված էին հենց եկեղեցու միջանցքի հետ։ Սովորաբար, ցիստերցիան եկեղեցիները խաչաձև էին, մասնավոր աղոթքի համար նախատեսված փոքր մատուռներով և միջանցքով, որը մոտավորապես մեջտեղից բաժանված էր էկրանով՝ վանականներին աշխարհական եղբայրներից բաժանելու համար։

Շրջանի մայր տունը՝ Սիտո աբբայությունը, փաստորեն մշակել էր նկարչության ամենաառաջադեմ ոճը, սակայն Բեռնար Կլերվոյի ազդեցության տակ, քանի որ նա դեմ էր պատկերագրությանը, նկարչությունը դադարեց և վերջնականապես արգելվեց։ 1154 թվականին հաստատված վերանայված կանոններով, թույլատրվեցին խաչելություններ, իսկ ավելի ուշ որոշ նկարներ և դեկորացիաներ նորից ներս մտան: Կոնրադ Ռուդոլֆը պնդում է, որ Կլերվոյի I- ից հետո ցիստերցիայի ճարտարապետությունը ներկայացնում է փոխզիջում Բեռնարդինյան իդեալների և «ճարտարապետական մոնումենտալության» միջև։

Շինարարություն

Ֆոնտենայի աբբայության եկեղեցու հատակագիծը

Եկեղեցու շինարարական նախագծերը բարձր միջնադարում հակված էին վիթխարիության և պերճության և նույնը վերաբերում էր ցիստերցիական նախագծերին: Ֆոյնի աբբայությունը ուներ 98 մ երկարություն, իսկ Վոսելսի աբբայությունը՝ 132 մ: Վանական շենքերը սկսեցին կառուցվել ամբողջությամբ քարից՝ ընդհուպ մինչև ամենահամեստ շենքերը: 12-րդ և 13-րդ դարերում ցիստերցիական եկեղեցիները որոշ տարածաշրջաններում կոծկված էին որպես այլ շինություններ (գոմեր, խորթանոցներ, ախոռներ) և ունեին քարե արտաքին, մինչդեռ ներսից բաժանված էին նավերի և միջանցքների՝ կա՛մ փայտե, կա՛մ քարե սյուներով:

Ցիստերցիացիները համբավ ձեռք բերեցին աբբայությունների և տաճարների կառուցման վայրերը տնօրինելու դժվարին գործում: Հայտնի է, որ Սուրբ Բերնարդի եղբայրը՝ Աչարդը, վերահսկել է բազմաթիվ աբբայությունների կառուցումը, ինչպիսին է Հիմերոդի աբբայությունը Հռենլանդում: Այլ օրինակներ են

• Ռաուլը՝ Սեն-Ժուեն-դե-Մարնում, ով հետագայում դարձավ այնտեղի վանահայրը;
• Ջեֆրի դ'Այգնեյը, ով ուղարկվել է շատրվանների աբբայություն 1133 թվականին;
• Ռոբերտը՝, ով1142 թվականին ուղարկվել է Մելիֆոնտի աբբայություն։

Պահպանված ուշագրավ դրվագ է, երբ Վանդոմում Լա Տրինիտեի վանահայրը ժամանակավորապես ուղարկեց Ջոն անունով վանականին Լե Մանի եպիսկոպոս Հիլդեբեր դե Լավարդինի պատվերով տաճար կառուցելու համար, իսկ նախագծի ավարտից հետո Ջոնը հրաժարվեց վերադառնալ իր վանք և մնաց Լե Մանում:

Ցիստերցիականները «պատիվ դարձրին լավագույն քարահատներին հավաքագրելը», և արդեն 1133 թվականին Սուրբ Բեռնարդը աշխատողներ էր վարձում, որպեսզի նրանք օգնեին վանականներին նոր շենքեր կառուցել Կլերվոյում։ 12-րդ դարում, Յորքշիրում գտնվող Բայլենդ աբբայությունում հայտնաբերվել է ճարտարապետական հետագծման ամենահին օրինակը: Հետագծերը ճարտարապետական գծագրեր էին, որոնք փորված և ներկված էին քարի մեջ, 2–3 մմ խորության վրա, ցույց տալով ճարտարապետական մանրամասները փոքր մասշտաբով: Բայլենդում հայտաբերված առաջին այդպիսի հարթաքանդակը պատկերում է արևմտյան վարդակ պատուհանը, իսկ երկրորդը պատկերում է նույն պատուհանի կենտրոնական մասը:

Քանի որ ցիստերցիական համայնքներում հայտնաբերվել են մեծ քանակով բազմազան շինություններ, պատմաբան Մարսել Օբերտը եզրակացրել է, որ չնայած ճարտարապետության մեջ կար ցիստերցիական ոգի, երբեք չի եղել ցիստերցիական ճարտարապետական ոճ:

Ճարտարագիտություն

Ցիստերցիացիները լայնորեն օգտագործում էին ջրային անիվների տեխնոլոգիան։

Ցիստերկյան կարգը բավականին նորարարական էր հեռավոր հովիտներում հաստատված վանքերի համար հիդրոտեխնիկական տեխնիկայի մշակման հարցում: Իսպանիայում, ամենավաղ պահպանված ցիստերցիական տներից մեկը՝ Ռուեդայի Տիրամոր թագավորական վանքը Արագոնում, նման վաղ հիդրոտեխնիկայի լավ օրինակ է, որտեղ օգտագործվում էր մեծ ջրանիվ, էներգիայ ստանալու համար և մշակված էր ջրի շրջանառության համակարգ՝ կենտրոնացված ջեռուցման համար: Հայտնի է, որ ցիստերիականները եղել են հմուտ մետաղագործներ և, ինչպես գրում է պատմաբան Ալեն Էրլանդ-Բրանդենբուրգը.

Ցիստերիական ճարտարապետության որակը 1120-ական թվականներից սկսած ուղղակիորեն կապված է օրդենի տեխնոլոգիական հնարամտության հետ: Նրանք կարևորում էին մետաղը․ և՛ հանքաքարի արդյունահանումը, և՛ դրա հետագա վերամշակումը: Ֆոնտենեի աբբայությունում դարբնոցը դրսում չէր, ինչպես կարելի էր ակնկալել, այլ վանական պարսպի ներսում։ Մետաղագործությունը, հետևաբար, վանականների գործունեության մի մասն էր, այլ ոչ թե աշխարհական եղբայրների: … Հավանական է, որ այս փորձը արագորեն տարածում է գտել և այլ ոճերում, օրինակ՝ գոթական ճարտարապետությունը դժվար թե կարելի է պատկերացնել առանց ցիստերիական ազդեցության։

Ճարտարապետության առաջընթացի մեծ մասը կախված էր մետաղագործների վարպետությունից՝ սկսած քար կտրելուց, հատկապես շինարարության մեջ օգտագործվող մետաղական գործիքների որակի բարելավումը։ Մետաղը լայնորեն օգտագործվել է նաև գոթական ճարտարապետների կողմից 12-րդ դարից սկսած՝ կամարների վրայով կապող ձողերի տեսքով, իսկ ավելի ուշ՝ փայլող գոթիկայի ոճի շինությունների ամրացման կցակառույցներում։ Մյուս շինանյութը՝ փայտը, պակասեց 10-րդ և 11-րդ դարերի անտառների կտրուկ ոչնչացումից հետո։ Ցիստերցիացիները հատուկ խնամքով էին գործում իրենց անտառների մանրակրկիտ կառավարման և պահպանման հարցում։

Ժառանգություն

Շատրվանների աբբայություն ՝ ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ

Ֆրանսիայում Ֆոնտենեի ցիստերցիական աբբայությունները, Շատրվանների աբբայությունը Անգլիայում, Ալկոբասա վանքը Պորտուգալիայում, Պոբլետի վանքը Իսպանիայում և Մաուլբրոնի աբբայությունը Գերմանիայում այսօր ճանաչված են ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտներ։

Ֆրանսիայի և Անգլիայի աբբայությունները ռոմանական և գոթական ճարտարապետության հիանալի օրինակներ են: Ֆոնտենեի աբբայություն ճարտարապետությունը նկարագրվել է որպես «ինքնաբավության իդեալի հիանալի նկարազարդում», որը կիրառվում էր ամենավաղ ցիստերցիական համայնքների կողմից: 12-րդ դարի Անգլիայի աբբայությունները խիստ ոճով էին, առանց զարդարանքների, ինչը կտրուկ հակադրվում էր ավելի հարուստ բենեդիկտյան տների կառուցած եկեղեցիներին, սակայն, ըստ ամերիկացի գրող, պատմաբան Ուորեն Հոլիսթերի, «նույնիսկ այժմ ցիստերցիայի ավերակների պարզ գեղեցկությունը, ինչպիսիք են Շատրվանները և Ռիվոլքսը, տեղադրված անապատում, հուզական են ամբողջ Յորքշիրի համար»:

Պորտուգալիայում կառուցված Ալկոբասա վանքը իր ճարտարապետական ոճի մաքրությամբ, և նյութերի գեղեցկությամբ, վաղ գոթական ոճի ամենանշանավոր և լավագույն պահպանված օրինակներից մեկն է։ Պոբլետի վանքը, որը Իսպանիայի ամենամեծերից մեկն է, համարվում է նույնքան տպավորիչ իր խստությամբ, վեհությամբ և ներսում ամրացված թագավորական նստավայրով:

Գերմանիայումգտնվող Մաուլբրոնի աբբայությունը համարվում է «Ալպերից հյուսիս գտնվող ամենաամբողջական և ամենալավ պահպանված միջնադարյան վանական համալիրը»: Դրա եկեղեցու անցումային գոթական ոճը մեծ ազդեցություն է ունեցել գոթական ճարտարապետության տարածման վրա հյուսիսային և կենտրոնական Եվրոպայի մեծ մասում, և աբբայության ջրահեռացման, ոռոգման ջրանցքների և ջրամբարների մշակված ցանցն այդ ժամանակվանից ճանաչվել է որպես «բացառիկ մշակութային հետաքրքրություն»:

Մուլբորնի աբբայությու - ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ

Լեհաստանում Պելպլինի տաճարի նախկին ցիստերիական վանքը աղյուսային գոթիկայի կարևոր օրինակ է։ Վաչոք աբբայությունը լեհական ռոմանական ճարտարապետության ամենաարժեքավոր նմուշներից մեկն է: Ցիստերցիայի ամենամեծ համալիրը՝ Լյուբիխի աբբայությունը Լեհաստանում, բարոկկո ճարտարապետության գլուխգործոց է և աշխարհի երկրորդ ամենամեծ քրիստոնեական ճարտարապետական ​​համալիրը։

Տես նաև

• Միջնադարյան ճարտարապետություն

Գրականություն

• Dodwell, C.R. (1993); The Pictorial Arts of the West, 800-1200, Yale UP, 0-300-06493-4.
• Erlande-Brandenburg, Alain (1995). The Cathedral Builders of the Middle Ages. ‘New Horizons’ series. London: Thames & Hudson Ltd. ISBN 978-0-500-30052-7.
• Hollister, C. Warren (1966). The Making of England, 55 BC to 1399. Volume I of A History of England, edited by Lacey Baldwin Smith (Sixth Edition, 1992 ed.). Lexington, MA. ISBN 0-669-24457-0.{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
• Lalor, Brian, ed. (2003). The Encyclopedia of Ireland. Gill and Macmillan. ISBN 978-0-7171-3000-9..
• Toman, Rolf, ed. (2007). The Art of Gothic: Architecture, Sculpture, Painting. photography by Achim Bednorz. Tandem Verlag GmbH. ISBN 978-3-8331-4676-3.
• Woods, Thomas (2005), How the Catholic Church Built Western Civilization, 0-89526-038-7.

Մատենագրություն

• Coomans, Th. (2013); 'Cistercian Architecture or Architecture of the Cistercians?' in: The Cambridge Companion to the Cistercian Order ed. by M. Birkedal Bruun, Cambridge University Press, p. 151-169, 978-1-107-00131-2.
• Kinder, T.N. (2002), Cistercian Europe: Architecture of Contemplation, Cistercian Publications, 978-0-8790-7391-6.
• Schöneweis, Tobias (2020). Die Architektur zisterziensischer Wirtschaftsbauten [The architecture of Cistercian economic buildings]. Vita regularis, vol. 65. Münster: Lit, 978-3-643-13140-9.
• Untermann, Matthias (2001). Forma Ordinis. Die mittelalterliche Baukunst der Zisterzienser [Forma Ordinis. The medieval architecture of the Cistercians]. Kunstwissenschaftliche Studien, vol. 89. Munich: Deutscher Kunstverlag, 3-422-06309-9.

Արտաքին հղումներ

• Իսպանիայում ցիստերիական վանքերի նկարներ
• Ցիստերիական արվեստը եվրոպայում (fr)

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ցիստերիական ճարտարապետություն» հոդվածին։