Ցիլինդր (գլխի ծածկոց)
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Ցիլինդր (գլխի ծածկոց)
Գլանագլխարկ (գերմ` Zylinder)` տղամարդու եվրոպական գլխի ծածկոց, հարթ վերնամասով բարձր գլխարկ։ Գլանագլխարկը, որպես ամենօրյա գլխի ծածկոց, տարածվել է 19-րդ դարի ընթացքում։
Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին գլանագլխարկը պատրաստել է գլխարկների վաճառքով զբաղվող Ջոն Գետերինգթոնը 1797 թվականին, սակայն գլանագլխարկը ճանաչում ստացավ միայն 1820 թվականին։ Տղամարդիկ գլանագլխարկը կրում էին արարողությունների և գործարար հանդիպումների ժամանակ, կային նույնիսկ որոշ զորամիավորումներ, որոնք ևս կրում էին։ Շուտով Եվրոպայում և Ամերիկայում գլանագլխարկները դարձան միջին դասի կոստյումի ամենօրյա բաղադրատարր։ Այդ տարիներին գլանագլխարկները պատրաստվում էին տարբեր նյութերից` տարբեր գույների և ձևերի։ Օրինակ, բարձր գլանագլխարկը, որը մշտապես կրում էր ԱՄՆ նախագահ Աբրահամ Լինքոլնը, թույլ էր տալիս գլխարկի ներսում տեղավորել նամակներ, ֆինանսական թղթեր, օրինագծեր և նշումներ։ 1823 թվականին Ֆրանսիայում հորինվեց շապոկլյակը` փեղկավոր գլանագլխարկը։
Սկզբում գլանագլխարկները պատրաստվում էին կուղբի նրբաթաղիքից`թանկ և բացառիկ նյութից, որը հանգեցնում էր դրանց բարձր գնին և միայն հասարակության բարձր շերտերին էր հասանելի։ Այստեղից էլ գլանագլխարկը ասոցացվում էր հարստության հետ։ Նրբաթաղիքի պատրաստման ժամանակ կիրառվում էր սնդիկի պատրաստուկներ, որը հանգեցրել է գլխարկի վարպետների մոտ թունավորման, այն ուղեկցվում էր տկարամտությամբ, որտեղից էլ առաջացել է «խենթ գլխարկագործ» հասկացությունը։
19-րդ դարի կեսերին, կապված կուղբի լիակատար ոչնչացման հետ, գլխարկագործները անցան արտադրության այլ մեթոդների։ Այդ ժամ արդեն գլանագլխարկները պատրաստվում էին շատ փափուկ մետաքսե թավիշից` կոշտ հիմքի վրա սոսնձված մի քանի շերտ շղարշով, սոսնձված շելլակով։ Գլանագլխարկի փայլը ստացվում էր հենց մետաքսե տարբերակում, նրբաթաղիքից գլխարկները չէին փայլում։ Գլանագլխարկի ավելի էժան տարբերակները, որոնք հաճախ կրում էին փոստատարները, ոստիկանները և խողովակ մաքրողները, սովորաբար պատրաստվում էին մոմլաթից կամ թաղիքից։ Գլխարկի հիմնակմախքը, նախատեսված որսորդության և ձիավարության համար, պատրաստվում էր արդեն ոչ թե շղարշից, այլ ամուր քաթանից, որը որոշ չափով պաշտպանում էր գլուխը։
19-րդ դարի վերջում գլանագլխարկները նորաձևությունից դուրս եկան, աստիճանաբար փոխարինվեցին կոտելոկներով, քաղաքային կյանքի և զանգվածային արտադրության համար ավելի հարմար (ի տարբերություն սրանց, գլանագլխարկները արհեստավարժ վարպետների ձեռքի աշխատանք էր)։ Գլանագլխարկները ամենօրյա կիրառումից դուրս եկավ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո։ 1920-1930-ական թվականներին գլանագլխարկները կրում էին բացառապես հանդիսավոր առիթների ժամանակ (հասարակական միջոցառումներ, հուղարկավորություններ, հարսանիքներ)։ Պետք է նշել, որ Արևմտյան Եվրոպայի խոշոր բուրժուազիայի և քաղաքական գործիչների միջավայրում գլանագլխարկները, մինչև 1930-ական թվականների վերջը, շարունակում էին մնալ արդուզարդի տարրեր։
Ներկայումս գլանագլխարկը կիրառվում է միայն որպես տուրք ավանդույթներին` տարբեր միջոցառումների ժամանակ (օրինակ, այն պարտադիր է անգլիական Ասկոտում արքայական օրերին ձիարաշավերին այցելելիս, ինչպես նաև ձիասպորտի տեսակներից մեկում մարզիկի հագուստի բաղկացուցիչ մասն է կազմում)։ Բացի այդ, այն հանդիսանում է աճպարարների հագուստի մաս։
Գլանագլխարկը պրոպագանդայում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
20-րդ դարի առաջին երրորդում գլանագլխարկը շարունակում էր մնալ ամենօրյա հագուստի էլեմենտ միայն բարձր դասի և խոշոր բուրժուազիայի շրջանում, սակայն ի շնորհիվ այդ առանձնահատկությանը այն դարձավ ծաղրի առարկա երգիծաբանների համար, և ծաղրանկարում` կապիտալիստի պարտադիր ատրիբուտ։ Սոցիալիստական պաստառները և ծաղրանկարները այդ կնիքը կիրառում էին ընդհուպ մինչև 1980-ական թվականները։ «Անգետիկը լուսնի վրա» (1964)` Նիկոլայ Նոսովը ծաղրում էր մեծահարուստ-մոնոպոլիստ Սկուպերֆիլդին այն բանի համար, որ նա կրում էր գլանագլխարկ։ Ռուս պոետները` իմաժինիստները, Սերգեյ Եսենինը և Անատոլի Մարիենգոֆը, 1920-ական թվականներին կրում էին գլանագլխարկներ հենց նրա սադրիչ նշանակության համար։
Գլանագլխարկը որպես կապիտալիզմի խորհրդանիշ հնարավոր է տեսնել «Մոնոպոլիա» խաղում, «Բադային պատմություններ» (Սկրուջ Մակդաք) մուլտֆիլմում և Քեռի Սեմի կերպարում։
Մասոնությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հյուսիսային Ամերիկայի մասոնական ժողովարաններում գլանագլխարկը հաճախ ասոցացվում էր ժողովարանի վարպետի հետ, ակնհայտ է, որ դա կապված է այն բանի հետ, որ ժողովարանի անդամների շրջանում միայն նա արտոնություն ուներ կրել գլխի ծածկոց (ոչ միայն ցիլինդր)։ Այլ երկրներում, հատկապես Գերմանիայի որոշ համակարգերում, գլանագլխարկներ կրում էին մասոնական ժողովարանի բոլոր անդամները[1]։
Հրեականությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Որոշ սինագոգերում նախագահը և պատվավոր սպաները Շաբաթին կամ այլ մեծ միջոցառումներին կարող էին կրել գլանագլխարկ։ Գլանագլխարկ կրելու սովորույթը Անգլիայում առաջացել է 19-րդ դարում, փոխարինելով կեղծամին և եռեզր գլխարկին, և Եվրոպայում լայն տարածում ուներ մինչև Հոլոքոստ։ Գոյություն ուներ նաև ավանդական սեֆարդյան սինագոգի շարք, որի ժողովի անդամներին, հատուկ առիթներին, թույլատրվում էր գլխի ծածկոց կրել[2]։
Գիտությունում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆինլանդիայում և Շվեդիայում դոկտորական գլխարկը` գլանագլխարկը, հանդիսանում էր ակադեմիական հագուստի բաղադրատարր և քառակուսի ակադեմիական գլխարկի նմանօրինակ։
Տես նաև[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «masonic-lodge-of-education.com»։ masonic-lodge-of-education.com։ Վերցված է 2012-06-06
- ↑ Raymond Apple, ''The Great Synagogue: A History of Sydney's Big Shule'', University of New South Wales Press 2008, ISBN 978-0-86840-927-6 (p.144). — Books.google.co.uk.
