Ցեֆալեքսին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Ցեֆալեքսին
Կլինիկական տվյալներ
Վաճառքային անվանումներKeflex, Ceporex, others[2]
ՀոմանիշներԿաղապար:Infobox drug/localINNvariants
AHFS/Drugs.comMonograph
MedlinePlusa682733
Թերապևտիկ ապրանքների կարգավորում
Հղիության
կատեգորիա
Օգտագործման
եղանակներ
By mouth
Դեղի կարգFirst-generation cephalosporin
ԱԹԴ կոդ
Ֆարմակոկինետիկ տվյալներ
ԿենսամատչելիությունWell absorbed
Սպիտակուցով կապում15%
Նյութափոխանակություն80% excreted unchanged in urine within 6 hours of administration
Կիսատրոհման պարբերությունFor an adult with normal renal function, the serum half-life is 0.6–1.2 hours[3]
ԴուրսբերումRenal
Նույնացուցիչներ
CAS համար15686-71-2
PubChem CID2666
IUPHAR/BPS
DrugBankDB00567
ChemSpider
UNII
KEGG
ChEBI
ChEMBL
CompTox Dashboard (EPA)
ECHA InfoCard100.036.142 Խմբագրել Վիքիդատայում
Քիմիական և ֆիզիկական տվյալներ
Քիմիական բանաձևC16H17N3O4S
Մոլային զանգված34739 g·mol−1
3D մոդել (JSmol)
Հալման ջերմաստիճան326.8 °C (620.2 °F)

Ցեֆալեքսին հակաբիոտիկ է, որը կարող է բուժել մի շարք բակտերիալ վարակներ[4]։ Այն սպանում է գրամ-դրական և որոշ գրամ-բացասական բակտերիաներ՝ խաթարելով բակտերիաների բջջապատի աճը[4]։ Ցեֆալեքսինը առաջին սերնդի ցեֆալոսպորինների դասի բետա-լակտամային հակաբիոտիկ է[4]։ Այն աշխատում է այս դասի այլ դեղամիջոցների նման, ներառյալ ներերակային ցեֆազոլինը, բայց կարող է ընդունվել նաև ներքին[5]։

Ցեֆալեքսինը կարող է բուժել որոշ բակտերիալ վարակներ, այդ թվում՝ միջին ականջի, ոսկորների և հոդերի, մաշկի և միզուղիների վարակները[4]։ Այն կարող է օգտագործվել նաև թոքաբորբի և սուր ֆարինգիտների որոշ տեսակների և բակտերիալ էնդոկարդիտի կանխարգելման համար[4]։ Ցեֆալեքսինը արդյունավետ չէ մեթիցիլին-դիմացկուն Staphylococcus aureus (MRSA), Enterococcus-ի մեծ մասի կամ Pseudomonas-ով առաջացած վարակների դեմ։ Ինչպես մյուս հակաբիոտիկները, ցեֆալեքսինը չի կարող բուժել վիրուսային վարակները, ինչպիսիք են գրիպը, սովորական մրսածությունը կամ սուր բրոնխիտը։ Ցեֆալեքսինը կարող է օգտագործվել նրանց մոտ, ովքեր ունեն մեղմ կամ չափավոր ալերգիա պենիցիլինի նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, այն խորհուրդ չի տրվում պենիցիլինի ծանր ալերգիա ունեցողներին[4]։

Ընդհանուր կողմնակի ազդեցությունները ներառում են ԱՍՏ-ի խանգարումներ և դիարեա։ Հնարավոր են նաև ալերգիկ ռեակցիաներ կամ վարակներ Clostridium difficile-ով, որը փորլուծության պատճառ է հանդիսանում։ Հղիության կամ կրծքով կերակրման ընթացքում օգտագործումը, ըստ երևույթին, վնասակար չէ երեխայի համար[6][7]։ Այն կարող է օգտագործվել երեխաների և 65 տարեկանից բարձր անձանց կողմից։ Երիկամների հետ կապված խնդիրներ ունեցող հիվանդներ մոտ նպատակահարմար է նվազեցնել դեղաչափը[4]։

Ցեֆալեքսինը մշակվել է 1967 թվականին[8][9][10]։ Այն առաջին անգամ վաճառվել է 1969 և 1970 թվականներին Keflex և Ceporex անվանումներով, ի թիվս այլոց[2][11]։ Ջեներիկ դեղերը հասանելի են այլ ֆիրմային անվանումներով և էժան են[4][12]։ Այն գտնվում է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության հիմնական դեղերի ցանկում[13][14]։ 2020 թվականին այն ԱՄՆ-ում 101-րդ ամենատարածված դեղամիջոցն էր՝ ավելի քան 7 միլիոն դեղատոմսերում[15][16]։ Կանադայում այն հինգերորդ ամենատարածված հակաբիոտիկն էր, որն օգտագործվում էր 2013 թվականին[17]։ Ավստրալիայում այն 15 ամենաշատ նշանակվող դեղամիջոցներից մեկն է[18]։

Բժշկական կիրառում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցեֆալեքսինի կապսուլաներ, որոնք սովորաբար նշանակվում են վարակների ժամանակ

Ցեֆալեքսինը կարող է բուժել մի շարք բակտերիալ վարակներ, այդ թվում՝ միջին ականջի բորբոքում, ստրեպտոկոկային ֆարինգիտ, ոսկորների և հոդերի վարակներ, թոքաբորբ, ցելյուլիտ և միզուղիների վարակներ։ Այն կարող է օգտագործվել բակտերիալ էնդոկարդիտի կանխարգելման համար։ Այն կարող է օգտագործվել նաև միզուղիների կրկնվող վարակների կանխարգելման համար[4]։

Ցեֆալեքսինը չի բուժում մեթիցիլին-կայուն Staphylococcus aureus վարակները[4]։

Ցեֆալեքսինը այլընտրանքային դեղ է պենիցիլինային անհանդուրժողականությամբ հիվանդների մոտ։ Օրինակ, պենիցիլինը նախընտրելի բուժում է շնչառական ուղիների վարակների համար, որոնք առաջանում են Streptococcus-ով, սակայն ցեֆալեքսինը կարող է օգտագործվել որպես այլընտրանք պենիցիլինի նկատմամբ անհանդուրժողականություն ունեցող հիվանդների կողմից։ Պենիցիլինի նկատմամբ զգայուն հիվանդները ցեֆալոսպորինային հակաբիոտիկներ ընդունելիս պետք է զգուշություն ցուցաբերեն, քանի որ բետա-լակտամային հակաբիոտիկների հետ խաչաձև զգայունությունը հաստատված է պենիցիլինային ալերգիա ունեցող հիվանդների մինչև 10%-ի մոտ[19]։

Հղիություն և կրծքով կերակրում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ավստրալիայում այն A խմբի դեղ է, ինչը նշանակում է, որ շատ հղի կանանց կողմից ընդունելուց հետո վնասի որևէ ապացույց չի հայտնաբերվել[4][6]։ Կրծքով կերակրման ընթացքում օգտագործումը հիմնականում անվտանգ է[7]։

Կողմնակի ազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցեֆալեքսինի ամենատարածված անբարենպաստ ազդեցությունները, ինչպես մյուս ներքին ընդունման ցեֆալոսպորիններինը, աղեստամոքսային տրակտի խանգարումներն են և գերզգայունության ռեակցիաները։ Ստամոքս-աղիքային խանգարումները ներառում են սրտխառնոց, փսխում, փորլուծություն, վերջիններս ամենատարածվածն են[20]։ Գերզգայունության ռեակցիաները ներառում են մաշկի ցան, եղնջացան, տենդ և անաֆիլաքսիա[4]։ Ցեֆալեքսինի օգտագործման ժամանակ արձանագրվել են կեղծ թաղանթային կոլիտի և Clostridium difficile-ի առաջացման դեպքեր[4]։ Ավելի քիչ տարածված և ավելի լուրջ կողմնակի ազդեցությունները ներառում են մաշկի կապտուկները և մաշկի կամ աչքերի դեղնումը[21]։

Ալերգիկ ռեակցիայի նշաններն ու ախտանիշները ներառում են ցան, քոր, այտուց, շնչառության խանգարում։ Ընդհանուր առմամբ, ցեֆալեքսինային ալերգիան հանդիպում է հիվանդների 0,1%-ի մոտ, սակայն այն նկատվում է պենիցիլինային ալերգիա ունեցող հիվանդների 1%-ից 10%-ի մոտ[22]։

Փոխազդեցություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ինչպես մյուս β-լակտամային հակաբիոտիկների, այնպես էլ ցեֆալեքսինի դեպքում երիկամային արտազատումը հետաձգվում է պրոբենեցիդի ազդեցությամբ[4]։ Խորհուրդ չի տրվում նաև ցեֆալեքսին ընդունել դոֆետիլիդի, կենդանի խոլերայի պատվաստանյութի, վարֆարինի և խոլեստիրամինի հետ[23]։ Ալկոհոլի օգտագործումը նվազեցնում է դրա ներծծման արագությունը[24]։ Ցեֆալեքսինը նաև փոխազդում է հակադիաբետիկ դեղամիջոց մետֆորմինի հետ[4], որը կարող է բերել մետոմորֆինի կոնցենտրացիայի շատացման օրգանիզմում[4][25]։ Հիստամինայի H2 ընկալիչների անտագոնիստները, ինչպիսիք են ցիմետիդինը և ռանիտիդինը, կարող են նվազեցնել ցեֆալեքսինի արդյունավետությունը՝ հետաձգելով դրա ներծծումը և փոխելով հակամանրէային ֆարմակոդինամիկան[26]։ Ցինկը և ցինկի հավելումները նույնպես փոխազդում են ցեֆալեքսինի հետ և կարող են նվազեցնել ցեֆալեքսինի քանակությունը մարմնում[21]։

Ֆարմակոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ազդեցության մեխանիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցեֆալեքսինը ցեֆալոսպորինների ընտանիքի բետա-լակտամային հակաբիոտիկ է[27]։ Այն մանրէասպան է և գործում է՝ արգելակելով բակտերիաների բջջային պատի պեպտիդոգլիկան շերտի սինթեզը[28]։ Քանի որ ցեֆալեքսինը նման է բակտերիաների բջջապատի մաս կազմող պեպտիդոգլիկանային շերտի վերջավորություն հանդիսացող d-ալանիլ-d-ալանին ամինաթթվային մնացորդին, այն կարողանում է անդարձելիորեն կապվել պենիցիլին կապող սպիտակուցի հետ և արգելակել բջջապատի սինթեզը[28]։ Այն առավել ակտիվ է գրամ-դրական կոկերի դեմ և ունի չափավոր ակտիվություն որոշ գրամ-բացասական կոկերի նկատմամբ։ Այնուամենայնիվ, որոշ բակտերիաների բջիջներ ունեն β-լակտամազ ֆերմենտը, որը հիդրոլիզացնում է բետա-լակտամային օղակը՝ դարձնելով դեղը ոչ ակտիվ։ Սա նպաստում է ցեֆալեքսինի նկատմամբ հակաբակտերիալ դիմակայունությանը[29]։

Ֆարմակոկինետիկա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ցեֆալեքսինը արագ և գրեթե ամբողջությամբ ներծծվում է աղեստամոքսային տրակտից ներքին ընդունմամբ[30]։ Ներծծումը փոքր-ինչ նվազում է, երբ այն ընդունվում է սննդի հետ[30]։ Ցեֆալեքսինի առավելագույն մակարդակը դիտվում է ընդունումից մոտ 1 ժամ հետո[30]։ Ցեֆալեքսինի առավելագույն մակարդակը մոտավորապես գծային աճում է 250-ից 1000 մգ դեղաչափի միջակայքում[30]։

Ինչպես շատ այլ ցեֆալոսպորիններ, ցեֆալեքսինը չի մետաբոլիզացվում կամ այլ կերպ չի ինակտիվանում օրգանիզմւոմ[26][31]։

Ցեֆալեքսինի կիսակյանքի տևողությունը մոտավորապես 30-60 րոպե է երիկամների նորմալ ֆունկցիա ունեցող մարդկանց մոտ[30][31]։ Ցեֆալեքսինի թերապևտիկ ազդեցությունը ներքին ընդունմամբ պահպանվում է 6-ից 8 ժամ[30]։ Այս պատճառով, ցեֆալեքսինը սովորաբար կիրառվում է 6-12 ժամը մեկ անգամ՝ կախված ցուցումներից[30]։ Ցեֆալեքսինի ավելի քան 90%-ն անփոփոխ է արտազատվում մեզով 8 ժամվա ընթացքում[30]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. «Cephalexin Use During Pregnancy». Drugs.com. 2018 թ․ դեկտեմբերի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ փետրվարի 7-ին. Վերցված է 2020 թ․ փետրվարի 7-ին.
  2. 2,0 2,1 McPherson, Edwin M. (2007). Pharmaceutical Manufacturing Encyclopedia (3rd ed.). Burlington: Elsevier. էջ 915. ISBN 9780815518563. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  3. McEvoy, G.K. (ed.). American Hospital Formulary Service — Drug Information 95. Bethesda, MD: American Society of Hospital Pharmacists, Inc., 1995 (Plus Supplements 1995)., p. 166
  4. 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 4,10 4,11 4,12 4,13 4,14 4,15 «Cephalexin». The American Society of Health-System Pharmacists. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ մայիսի 1-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 21-ին.
  5. Brunton, Laurence L. (2011). «53, Penicillins, Cephalosporins, and Other β-Lactam Antibiotics». Goodman & Gilman's pharmacological basis of therapeutics (12th ed.). New York: McGraw-Hill. ISBN 978-0071624428.
  6. 6,0 6,1 «Prescribing medicines in pregnancy database». Australian Government. 2014 թ․ մարտի 3. Արխիվացված օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 8-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 22-ին.
  7. 7,0 7,1 Wendy Jones (2013). Breastfeeding and Medication. Routledge. էջ 227. ISBN 9781136178153. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  8. Hey, Edmund, ed. (2007). Neonatal formulary 5 drug use in pregnancy and the first year of life (5th ed.). Blackwell. էջ 67. ISBN 9780470750353. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.>
  9. US patent 3275626, Robert B Morin & Billy G Jackson, "Penicillin conversion via sulfoxide", published 1966-09-27, issued 1966-09-27, assigned to Eli Lilly and Co  «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  10. US patent 3507861, Robert B Morin & Billy G Jackson, "Certain 3-methyl-cephalosporin compounds", published 1970-04-21, issued 1970-04-21, assigned to Eli Lilly and Co  «Archived copy». Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 25. Վերցված է 2020 թ․ մարտի 3-ին.{{cite web}}: CS1 սպաս․ bot: original URL status unknown (link) CS1 սպաս․ արխիվը պատճենվել է որպես վերնագիր (link)
  11. Ravina, Enrique (2011). The evolution of drug discovery : from traditional medicines to modern drugs (1. Aufl. ed.). Weinheim: Wiley-VCH. էջ 267. ISBN 9783527326693. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  12. Hanlon, Geoffrey; Hodges, Norman (2012). Essential Microbiology for Pharmacy and Pharmaceutical Science. Hoboken: Wiley. էջ 140. ISBN 9781118432433. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  13. World Health Organization (2019). World Health Organization model list of essential medicines: 21st list 2019. Geneva: World Health Organization. hdl:10665/325771. WHO/MVP/EMP/IAU/2019.06. License: CC BY-NC-SA 3.0 IGO.
  14. World Health Organization (2021). World Health Organization model list of essential medicines: 22nd list (2021). Geneva: World Health Organization. hdl:10665/345533. WHO/MHP/HPS/EML/2021.02.
  15. «The Top 300 of 2020». ClinCalc. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  16. «Cephalexin - Drug Usage Statistics». ClinCalc. Վերցված է 2022 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  17. «Human Antimicrobial Drug Use Report 2012/2013» (PDF). Public Health Agency of Canada (PHAC). November 2014. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 21-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 24-ին.
  18. Australia's Health 2012: The Thirteenth Biennial Health Report of the Australian Institute of Health and Welfare. Australian Institute of Health and Welfare. 2012. էջ 408. ISBN 9781742493053. Արխիվացված օրիգինալից 2017 թ․ սեպտեմբերի 8-ին.
  19. «FDA Cephalexin drug label» (PDF). Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2014 թ․ ապրիլի 18-ին. Վերցված է 2014 թ․ ապրիլի 18-ին.
  20. «Cephalexin Side Effects». Drugs.com. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ փետրվարի 8-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 9-ին.
  21. 21,0 21,1 «Cefalexin». NHS. Crown. 2020 թ․ մարտի 31. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  22. Haberfeld, H, ed. (2009). Austria-Codex (գերմաներեն) (2009/2010 ed.). Vienna: Österreichischer Apothekerverlag. ISBN 978-3-85200-196-8.
  23. «Cephalexin (Oral Route)». Mayo Clinic. Mayo Foundation for Medical Education and Research. Վերցված է 2022 թ․ նոյեմբերի 14-ին.
  24. Barrio Lera JP, Alvarez AI, Prieto JG (Jun 1991). «Effects of ethanol on the pharmacokinetics of cephalexin and cefadroxil in the rat». Journal of Pharmaceutical Sciences. 80 (6): 511–6. doi:10.1002/jps.2600800602. PMID 1941538.
  25. Jayasagar G, Krishna Kumar M, Chandrasekhar K, Madhusudan Rao C, Madhusudan Rao Y (2002). «Effect of cephalexin on the pharmacokinetics of metformin in healthy human volunteers». Drug Metabolism and Drug Interactions. 19 (1): 41–8. doi:10.1515/dmdi.2002.19.1.41. PMID 12222753. S2CID 26919498.
  26. 26,0 26,1 M. Lindsay Grayson (2017 թ․ հոկտեմբերի 2). Kucers' The Use of Antibiotics: A Clinical Review of Antibacterial, Antifungal, Antiparasitic, and Antiviral Drugs, Seventh Edition - Three Volume Set. CRC Press. էջեր 364–. ISBN 978-1-4987-4796-7. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 13-ին.
  27. Bothara SS, Kadam KR, Mahadik KG (2006). «Antibiotics». Principles of Medicinal Chemistry. Vol. 1 (14th ed.). Pune: Nirali Prakashan. էջ 81. ISBN 8185790043. Արխիվացված օրիգինալից 2022 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հոկտեմբերի 7-ին.
  28. 28,0 28,1 Fisher JF, Meroueh SO, Mobashery S (Feb 2005). «Bacterial resistance to beta-lactam antibiotics: compelling opportunism, compelling opportunity». Chemical Reviews. 105 (2): 395–424. doi:10.1021/cr030102i. PMID 15700950.
  29. Drawz SM, Bonomo RA (Jan 2010). «Three decades of beta-lactamase inhibitors». Clinical Microbiology Reviews. 23 (1): 160–201. doi:10.1128/CMR.00037-09. PMC 2806661. PMID 20065329.
  30. 30,0 30,1 30,2 30,3 30,4 30,5 30,6 30,7 «Cefalexin 500mg Tablets - Summary of Product Characteristics (SMPC) - (Emc)». Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ ապրիլի 19-ին. Վերցված է 2021 թ․ մարտի 5-ին.
  31. 31,0 31,1 Linda Skidmore-Roth (2015 թ․ հուլիսի 16). Mosby's Drug Guide for Nursing Students, with 2016 Update. Elsevier Health Sciences. էջեր 181–. ISBN 978-0-323-17297-4. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ օգոստոսի 28-ին. Վերցված է 2018 թ․ հուլիսի 13-ին.