Տուզլայի հակամարտություն
Տուզլայի հակամարտություն, 2003 թվականի վերջին ռուս-ուկրաինական հարաբերություններում ճգնաժամ, որն առաջացել էր Տուզլա կղզու պատկանելության շուրջ վեճերից և Ռուսաստանի կողմից Կերչի նեղուցում Տուզլա կղզու ամբարտակի կառուցումից հետո։ Որոշ վերլուծաբանների կարծիքով՝ ամբարտակի կառուցումը նպատակ ուներ ճնշում գործադրել Ուկրաինայի վրա՝ Կերչի նեղուցի և Ազովի ծովի կարգավիճակի կարգավորման նպատակով[1]։
1941 թվականի հունվարի 7-ին ՌԽՖՍՀ Գերագույն խորհրդի նախագահության հրամանագրով կղզին ընդգրկվեց Ղրիմի կազմում, որն արդեն Ղրիմի մարզի անվան տակ 1954 թվականի փետրվարի 19-ին հանձնվեց Ուկրաինական ԽՍՀ-ի կազմ[2]։ Դրանից հետո խորհրդային ժամանակներում հրատարակված քարտեզներում կղզին նշվում էր, որպես ՈւԽՍՀ տարածք։ Ղրիմի թերակղզուց առանձնացվում է նավագնացության ջրանցքով, իսկ Թամանայից՝ ձկնորսական նավակներ անցնելու համար ստեղծված ծանծաղ ջրերով։
Հյուսքի պատկանելության խնդիրը հանգում էր նրան, որ չնայած Ուկրաինան տիրապետում էր Արևմտյան, իսկ Ռուսաստանը՝ Կերչի նեղուցի արևելյան ափերին, Ուկրաինայի թեք Տուզլի տիրապետումը հանգեցնում էր նրան, որ ծովային նավագնացային ալիքի միակ հատվածում, որը տեղակայված էր Տուզլայի և Ղրիմի թերակղզու միջև Կերչի նեղուցի հատակով, այդ ալիքի երկու ափերն Ուկրաինայի սեփականությունն էին, ինչը թույլ էր տալիս Ուկրաինային միակողմանիորեն գանձել վճար՝ նավագնացության ուղիով այդ թվում նաև ռուսական։
Հակամարտության ընթացք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Կրասնոդարի երկրամասի կղզու պատկանելության հարցը դրվել է դեռևս 1997 թվականին Ալեքսանդր Տրավնիկովի կողմից «Տուզլա. թվարկված տարածք» գրքում։ 2003 թվականի սեպտեմբերի 29-ին Կրասնոդարի երկրամասի իշխանությունները (նահանգապետ Ալեքսանդր Տկաչև) սկսել են տամանի թերակղզուց Կերչի ուղղությամբ պատնեշի շինարարությունը մինչև Տուզլա սահմանային կղզի, որը պատճառաբանված էր Տամանի թերակղզու և հյուսքի առափնյա շերտի քայքայման կանխմամբ։
2003 թվականի հոկտեմբերի 23-ին պետական սահմանի գծից 102 մետր հեռավորության վրա կանգնեցվել է պատնեշի շինարարությունը (միակողմանի հռչակված Ուկրաինայի կողմից[3]) նախագահներ Պուտինի և Կուչմայի հանդիպումից հետո, որոնք 2003 թվականի դեկտեմբերին ստորագրել էին «Ազովի ծովի և Կերչի նեղուցի օգտագործման բնագավառում համագործակցության մասին պայմանագիրը»։ Այնուամենայնիվ, ռուս-ուկրաինական սահմանի և Ազովի ծովի ռեժիմի մասին հարցն այդպես էլ չկարգավորված մնաց[4]։
2005 թվականի հուլիսի 12-13-ը Ուկրաինայի և Ռուսաստանի Դաշնության միջև կայացած հերթական խորհրդակցությունների արդյունքում Ուկրաինայի ԱԳՆ-ի մամուլի ծառայությունը հայտարարել է, որ Ռուսաստանը ճանաչել Է Կերչի նեղուցում Կոսա Տուզլա կղզու և «դրա շուրջ ջրերի» պատկանելությունը Ուկրաինային[5]։ Սակայն ՌԴ ԱԳՆ Տեղեկատվության և մամուլի դեպարտամենտում, ի պատասխան նման տեղեկատվության, հայտարարել են, որ «Տուզլա կղզու իրավական կարգավիճակը մնում է անորոշ»[6]։
Հակամարտության լայն լուսաբանման շնորհիվ Ուկրաինան նոր բրենդ է ստացել։ Վիննիցայում արտադրվում է «Տուզլա» լվացքի փոշի, իսկ Կիևում դրվել է Դմիտրի Կիսելյովի համանուն մյուզիքլը ռուս էքսկավատորավար տղայի և գեղեցիկ կղզիաբնակի սիրո մասին[7]։
2003 թվականի հակամարտությունից հետո Ղրիմի Ինքնավար Հանրապետության Գերագույն Խորհուրդը որոշեց Տուզլա կղզում ստեղծել նոր բնակավայր, սակայն 2006 թվականի սեպտեմբերի 6-ին Կերչի քաղաքային խորհուրդը, որի տարածքի մի մասը կղզին է, որոշեց կղզում նոր բնակավայր չստեղծել[8]։ Կերչի քաղաքային ղեկավարի տեղակալ Ալեքսեյ Միլովանովը հայտնել է, որ բնակավայրի ստեղծման դեպքում կղզին կդառնա քաղաքի սահմանագծում գտնվող միակ բնակավայրը. «տեղի կունենա քաղաքի վարչատարածքային կառուցվածքի խախտում, ինչը Սովմինն իրավունք չունի անել»,-ասել է Միլովանովը[8]․ «որոշում ընդունելով կղզում բնակավայր ստեղծելու մասին՝ նախարարների խորհուրդը մի փոքր գերազանցել է իր լիազորությունները, քանի որ, գործող օրենսդրության համաձայն, այդ կապակցությամբ պետք է լինի Կերչի քաղաքային խորհրդի որոշումը, Ղրիմի Գերագույն խորհրդի եզրակացությունը և Ուկրաինայի Գերագույն ռադայի որոշումը։ Իսկ առայժմ, մեր կարծիքով, այստեղ ավելի շատ են Ղրիմի մակարդակի որոշ քաղաքական գործիչների հավակնությունները, որոնք ցանկանում են երևալ համաուկրաինական մասշտաբով և նայել Ուկրաինայի ամենամեծ հայրենասերներին»[8]։
2012 թվականի հուլիսի 12-ին Յալթայում Ուկրաինայի և Ռուսաստանի նախագահները համատեղ հայտարարություն են ստորագրել ՌԴ-ի և Ուկրաինայի միջև ծովային սահմանի ապագա դելիմիտացիայի մասին[9][10][11][12]։ Ռուսական պատվիրակության աղբյուրը ՌԻԱ Նովոստիին հայտնել է, որ Ռուսաստանը պատրաստ է զիջել Տուզլա կղզին Կերչի նեղուցով նավերի անցման «բանալիի իրավունքի» պահպանման դեպքում (երրորդ երկրների նավերի անցումը արգելափակելու իրավունք)[13][14]։
Ղրիմը Ռուսաստանին միանալուց հետո[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- 2014 թվականի մարտի 21-ին, Ռուսաստանին Ղրիմի փաստացի միանալու կապակցությամբ, Ռուսաստանի ԱԳ նախարար Սերգեյ Լավրովը հայտարարել էր, որ Կերչի նեղուցն այլևս չի կարող Ուկրաինայի հետ բանակցությունների առարկա լինել։ Այսպիսով, Ռուսաստանի Դաշնությունը միակողմանի կարգով հայտարարել Է Կերչի նեղուցի և Տուզլա կղզու նկատմամբ իր տարածքային իրավունքի մասին[15][16]։
- 2014 թվականի հունիսին որոշում է ընդունվել Կրասնոդարի երկրամասի և Ղրիմի միջև Կերչի նեղուցով նախատեսվող կամուրջը Տուզլա կղզու վրայով անցնելու մասին։
- 2014 թվականի հոկտեմբերի 1-ին ուկրաինական կողմը հայտարարել էր նեղուցով կամրջի շինարարության մասին պայմանագրի խզման մասին[17]։
- 2018 թվականին առաջին մեկուկես կիլոմետրանոց կամուրջը միացրել է 2003 թվականին կառուցված դամբարանը Տուզլայի հետ, երկրորդ կամուրջը Տուզլային միացրել Է Ղրիմի թերակղզու հետ[18]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Бывший советник Путина: конфликт вокруг Тузлы стал пробной войной Кремля с Украиной
- ↑ Делимитация российско-украинской границы в Керченском проливе
- ↑ «Украина: Дамба в Керченском проливе вредит экологии». Росбалт. 14.03.2005. Վերցված է 2018 թ․ փետրվարի 8-ին.
- ↑ YTPO.ru — ежедневная e-газета
- ↑ «МИД Украины: РФ признала принадлежность Украине острова Тузла». ՌԻԱ Նովոստի. 13 июля 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 13-ին.
- ↑ «МИД РФ: правовой статус острова Тузла остаётся неопределённым». ՌԻԱ Նովոստի. 13 июля 2005. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հունվարի 21-ին. Վերցված է 2010 թ․ օգոստոսի 13-ին.
- ↑ «Тузла раздора: 5 лет спустя»
- ↑ 8,0 8,1 8,2 «Крымчане не хотят остров Тузла (Украина)» — Регнум (07.09.2006)
- ↑ Совместное заявление Президентов России и Украины по вопросам делимитации морских пространств в Азовском и Чёрном морях, а также в Керченском проливе
- ↑ Совместное заявление Президентов Украины и России по вопросам делимитации морских пространств в Азовском и Чёрном морях, а также в Керченском проливе
- ↑ Россия и Украина договорились о морской границе
- ↑ «Путин и Янукович поделили море» — Рамблер (13.07.2012)
- ↑ МИД Украины объяснился после встречи Путина с Януковичем: остров Тузла никогда не был и не будет российским, NEWSru, 13 июля 2012
- ↑ Россия отдала Украине остров Тузла?, АиФ, 18 июля 2012
- ↑ Стенограмма 349 (внеочередного) заседания Совета Федерации от 21 марта 2014 года
- ↑ «Лавров: Керченский пролив больше не может являться предметом переговоров с Украиной». ТАСС. 2018 թ․ փետրվարի 8.
- ↑ «Украина разорвала договор с РФ о совместном строительстве моста через Керченский пролив». Rosbalt.ru. 2015 թ․ հոկտեմբերի 1.
- ↑ «Мост в Крым будет через Тузлу». Crimea-News.net. 2014 թ․ հունիսի 10.