Տոկիոյի ռմբակոծություն
Տոկիոյի ռմբակոծություն, 1945 թվականի մարտի 10-ին ԱՄՆ ռազմաօդային ուժերի կողմից Ճապոնիայի մայրաքաղաքի ռմբակոծությունը։ Ավիահարձակմանը մասնակցել է B-29 334 ռազմավարական ռմբակոծիչը, որոնցից յուրաքանչյուրը մի քանի տոննա հրկիզող ռումբ է նետել։ Փայտե շենքերով կառուցված բնակելի թաղամասերում համատարած հրդեհների հետևանքով առաջացել է հրե պտտահողմ, որը թույլ չի տվել պայքարել կրակի դեմ և հանգեցրել է մարդկանց զանգվածային մահվան։
Զոհեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Զոհվել է առնվազն 80 հազար բնակիչ, ավելի հավանական է, որ զոհերի թիվը անցել է 100 հազարը։
Նախորդող ավիահարվածներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Առաջին ավիահարձակումը (այսպես կոչված «Դուլիթլի Ռեյդ»[1], Doolittle Raid) Ճապոնիայում տեղի է ունեցել 1942 թվականի ապրիլի 18-ին, երբ USS «Hornet» ավիակիրից բարձրացած B-25 Mitchell 16 ինքնաթիռները գրոհել են Իոկոգամայի և Տոկիոյի վրա։ Հարձակումից հետո ինքնաթիռները պետք է վայրէջք կատարեին Չինաստանի օդանավակայաններում, սակայն նրանցից ոչ մեկը չի հասել վայրէջքի վայր։ Նրանք բոլորը կործանվել կամ խորտակվել են (բացառությամբ մեկի, որը վայրէջք է կատարել ԽՍՀՄ տարածքում)։
Ճապոնիայի ռմբակոծությունների համար հիմնականում կիրառվել են B-29 ինքնաթիռներ՝ շուրջ 6 000 կմ հեռահարությամբ (3 250 մղոն), այդ տիպի ինքնաթիռները բոլոր ռումբերի 90 %-ը նետել են Ճապոնիայի վրա։
1944 թվականի հունիսի 15-ին Matterhorn գործողության շրջանակներում չինական Չենդու քաղաքից թռել է 68 հատ B-29 ռմբակոծիչ, որոնք ստիպված են եղել 2 400 կմ թռչել։ Դրանցից նպատակին հասել է միայն 47 ինքնաթիռ։ 1944 թվականի նոյեմբերի 24-ին 88 ինքնաթիռ ռմբակոծել է Տոկիոն։ Ռումբերը նետվել են 10 կմ բարձրությունից (24 000 ֆուտ), և դրանց միայն տասներորդ մասն է խոցել նախանշված թիրախները։
Չինաստանի տարածքից ավիահարվածները քիչ արդյունավետ են եղել այն պատճառով, որ ինքնաթիռները ստիպված են եղել հաղթահարել մեծ տարածություն։ Մինչև Ճապոնիա հասնելու համար ռումբերի մեջ լրացուցիչ վառելիքային բաքեր են տեղադրվել՝ կրճատելով ռումբերի բեռը։ Սակայն Մարիանյան կղզիները գրավելուց և ավիաբազան Գուամ, Սայպան և Թինիան փոխադրելուց հետո ինքնաթիռները կարող էին թռչել ռումբերի մեծացված պաշարով։
Եղանակային պայմանները դժվարացրել են ցերեկային ռմբակոծությունները։ Բացի այդ, ի տարբերություն Գերմանիայի՝ իր խոշոր արդյունաբերական համալիրներով, ճապոնական արդյունաբերական ձեռնարկությունների երկու երրորդը գտնվում էր ոչ մեծ շենքերում՝ 30-ից պակաս աշխատողների թվով[2]։
Գեներալ Կուրտիս Լեմեյը որոշել է կիրառել նոր մարտավարություն, որը ճապոնական քաղաքների զանգվածային գիշերային ռմբակոծություններ էր իրականացնում ցածր բարձրությունից (1,5-2 կմ) հրկիզող ռումբերով։ Նման մարտավարության վրա հիմնված օդային արշավը սկսվել է 1945 թվականի մարտին և շարունակվել մինչև պատերազմի ավարտը։ Նրա նպատակներն են դարձել 66 ճապոնական քաղաքներ, որոնք ենթարկվել են ուժեղ ավերածությունների[3]։
Ճապոնիայում այս մարտավարությունն առաջին անգամ օգտագործվել է 1945 թվականի փետրվարի 3-ին, երբ ավիացիան կրակայրիչ ռումբեր էր նետել Քոբի վրա։ Ճապոնական քաղաքները խիստ խոցելի են նման հարձակումների համար. շինարարության մեջ առանց հակահրդեհային պատահարների մեծ թվով փայտե տները նպաստել են հրդեհների արագ տարածմանը։ Ռմբակոծիչներից ապամոնտաժվել է պաշտպանական սպառազինությունը և զրահի մի մասը, որը մարտին 2,6 տոննայից աճել է մինչև 7,3 տոննա։ Ինքնաթիռները թռչում էին երեք գծերով և նետում էին կրակայրիչ ռումբեր՝ յուրաքանչյուր 15 մետր անց։
Ռմբակոծություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաջողությունը ամրապնդելու համար մարտի 9-ի լույս 10-ի գիշերը Մարիանյան կղզիներից 334 ռմբակոծիչ է թռել։ Երկու ժամ տևած ռմբակոծությունից հետո քաղաքում կրակահերթ է առաջացել, ինչպես Դրեզդենի ռմբակոծության ժամանակ էր։ Այրվել է 330 հազար տուն։
Հետագա ռմբակոծություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մայիսի 26-ին տեղի է ունեցել երրորդ հարձակումը։ Ամերիկյան ավիացիան ռեկորդային կորուստներ է կրել՝ 26 ռմբակոծիչ։
Գնահատական[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տոկիոյի ռմբակոծության անհրաժեշտությունը միանշանակ չի գնահատվել և բանավեճեր է առաջացրել պատմաբանների շրջանում։ Գեներալ Քերթիս Լեմեյը ավելի ուշ հայտարարել է. «Կարծում եմ, եթե մենք տանուլ տայինք պատերազմը, ապա ինձ կդատեին որպես ռազմական հանցագործ»[4]։ Սակայն նա կարծում է, որ ռմբակոծությունները շատ կյանքեր են փրկել՝ Ճապոնիային դրդելով կապիտուլյացիայի։ Նա նաև կարծում է, որ ռմբակոծությունների շարունակման դեպքում ցամաքային ներխուժումն այլևս չէր պահանջվի, քանի որ այդ ժամանակ Ճապոնիային հսկայական վնաս կհասցվեր։ Պատմաբան Ցուեսի Հասեգավան աշխատանքում պնդում էր, որ կապիտուլյացիայի գլխավոր պատճառը ոչ թե ատոմային հարվածներն էին և ոչ թե ճապոնական քաղաքների հրկիզող արկերի ռմբակոծումը, այլ ԽՍՀՄ-ի հարձակումը, որը խզեց ԽՍՀՄ-ի և Ճապոնիայի միջև չեզոքության մասին պակտը և ավարտվեց Մանչուրիայում Քվանտունի բանակի, հարավային Սախալինում ճապոնական զորքերի և Կուրիլյան կղզիների վրա ճապոնական զորքերի հաղթանակով և Ճապոնիայի կապիտուլյացիայի ակտի ստորագրմամբ[5][6][7][8][9]։
Հիշատակ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տոկիոյում Կանտոյի ռմբակոծությանն ու մեծ երկրաշարժին նվիրված հուշահամալիր կա։ Համալիրը գտնվում է Իոկոամիտեի այգում (yok, yokoamich K Kenen) և ներառում է բուդդայական հիշատակի տաճար, թանգարան (երկուսն էլ ի սկզբանե կառուցվել է ի հիշատակ 1923 թվականի երկրաշարժի), ինչպես նաև մի քանի հուշարձաններ[10]։ Ամեն տարի ցուցասրահներում անցկացվում են ֆոտոցուցահանդեսներ։ 2005 թվականին տեղի է ունեցել զոհերի հիշատակին նվիրված արարողություն, որտեղ ներկա է եղել ռմբակոծության ականատես երկու հազար մարդ, և արքայազն Ակիսինոն՝ Հիրոհիտո կայսեր թոռը[11]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ «Г. Роберт Бессет. Рейд Дулиттла // Вестник, № 11(192). 26 мая 1998». Արխիվացված է օրիգինալից 2007 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.
- ↑ John Toland, The Rising Sun: The Decline and Fall of the Japanese Empire 1936—1945, Random House, 1970, p. 671.
- ↑ «The B-29 Strategic Air Campaign against Japan, by Col. Henry C. Huglin, 9th BG. 9th Bomb Group» (PDF). Արխիվացված է օրիգինալից (PDF) 2007 թ․ օգոստոսի 10-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունվարի 6-ին.
- ↑ Victor Davis Hanson. The Soul Of Battle
- ↑ Journal of Strategic Studies, т. 29, № 1 (February 2006), стр. 169-71
- ↑ Journal of Strategic Studies, т. 29, № 3 (June 2006), стр. 565-9
- ↑ Sadao Asada, «Culture shock and Japanese-American relations: historical essays», University of Missouri Press, 2007, стр. 203—206.
- ↑ Michael Kort, «Racing the Enemy: A Critical Look» // ed. R.J. Maddox, «Hiroshima in History: The Myths of Revisionism», University of Missouri Press, 2007, стр. 190—197.
- ↑ Ellis Krauss, Benjamin Nyblade, «Japan and North America: Routledge-Curzon Library of Modern Japan», Taylor and Francis/Routledge-Curzon, 2004, т. 1 («First Contacts to the Pacific War»)
- ↑ Karacas, Car Place, Public Memory and the Tokyo Air Raids (eng) // The Geographical Review. — 2010. — Т. 100. — № 4. — С. 521-537. — ISSN 1931-0846.
- ↑ Токио отмечает 60-летие бомбардировки // Русская служба Би-би-си, 10 марта 2005