Տնտեսական ճգնաժամ

Ստեղծել հղումը
Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից

Տնտեսագիտության մեջ ճգնաժամը մեկ կամ մի քանի տնտեսություններում տնտեսական գործունեության կայուն, երկարատև անկումն է։ Դա ավելի կտրուկ տնտեսական անկում է քան պարզապես անկումը, ինչը դանդաղեցնում է տնտեսական գործունեությունը բնականոն աշխատանքը։

Ճգնաժամը բնութագրվում է իր երկարատևությամբ, գործազրկության բարձր մակարդակով, վարկային մատչելիության անկումով (որը հաճախ պայմանավորված է բանկային կամ ֆինանսական ճգնաժամի պատճառով), արտադրանքի ծավալի կրճատումով։ Մատակարարները սկսում են կրճատել արտադրությունն ու ներդրումները, տեղի են ունենում ավելի մեծ սնանկություններ, էապես նվազում են առևտրի (հատկապես միջազգային առևտրի) ծավալները, ինչպես նաև խիստ անկայուն արժույթի արժեքի տատանումները (հաճախ արժույթի արժեզրկման պատճառով)։ Գների գնանկումը, ֆինանսական ճգնաժամերը, ֆոնդային բորսայի անկումը և բանկային խափանումները նույնպես ճգնաժամի ընդհանուր տարրեր են որոնք սովորաբար չեն հայտնվում անկման ընթացքում։

Սահմանումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Միացյալ Նահանգներում Տնտեսական հետազոտությունների ազգային բյուրոն որոշում է բիզնեսի ցիկլի կրճատումներն ու ընդլայնումները, բայց ճգնաժամ չի հայտարարում[1]։ Ընդհանրապես, ճգնաժամային ժամանակաշրջանը նշվում է ապրանքի գնման էական և կայուն թերության համեմատ այն քանակի հետ, որը կարող է արտադրվել ընթացիկ ռեսուրսների և տեխնոլոգիայի միջոցով(հնարավոր ներուժ)[2]։ Կա ճգնաժամի մեկ այլ սահմանում, որը իր մեջ ներառում է հետևյալը[3][4]`

  1. Իրական ՀՆԱ-ի անկում, որը գերազանցում է 10%-ը
  2. Անկում, որը տևում է 2 կամ ավել տարի

Տարբերություններ կան նաև ճգնաժամերի տևողության սահմանումների մասին։ Որոշ տնտեսագետներ քննարկում են միայն այն ժամանակահատվածը, երբ տնտեսական ակտիվությունը անկում է ապրում։ Այնուամենայնիվ, ավելի մանրամասն կիրառումը ներառում է ժամանակ, քանի դեռ տնտեսական ակտիվությունը նորմալ մակարդակով չի վերադարձել[5]։

Անկումը համարվում է որպես տնտեսության մեջ տարածված տնտեսական գործունեության անկման ժամանակաշրջան (ըստ NBER-ի)։ Առաջին բնորոշմամբ` յուրաքանչյուր ճգնաժամ միշտ համընկնում է անկման հետ, քանի որ ճգնաժամի և անկման միջև ընկած տարբերությունը տնտեսական գործունեության անկման ծանրությունն է։ Այլ կերպ ասած, յուրաքանչյուր ճգնաժամ միշտ անկում է, որը կիսում է մեկնարկային և ավարտի նույն ժամկետը, նույն տևողությամբ։

Երկրորդ բնորոշմամբ ճգնաժամը և անկումը տարբեր իրադարձություններ են, սակայն ունեն մեկնարկային նույն ամսաթվերը, բայց ավարտման տարբեր ժամկետներ և ոչ հստակ տևողություններ։ Ըստ այս սահմանման, ճգնաժամի տևողությունը ավելի երկար է քան անկմանը։

Օգտակար օրինակ է ԱՄՆ-ում Մեծ ճգնաժամի ժամանակագրութաւն տարբերությունը` այլընտրանքային սահմանումների դիտումով։ Օգտագործելով ճգնաժամի երկրորդ բնորոշումը տնտեսագետների մեծամասնությունը Մեծ ճգնածամին վերաբերում է որպես 1929-1942 թվականների միջև ընկած ժամակահատվածը։ Մյուս կողմից, օգտվելով առաջին սահմանումից` 1929-ի ճգնաժամը սկսեց Օգոստոսին և տևեց մինչև 1933-ի Մարտը։ Նշենք, որ NBER-ը հրապարակում է անկման (ճգնաժամի փոխարեն) ամսաթվերը ԱՄՆ-ի տնտեսության համար և այդ ժամանակահատվածում հայտնաբերել է երկու անկում։ Առաջինը` 1929-ի Օգոստոսի և 1933-ի Մարտի ընթացքում, իսկ երկրորդը սկսել է 1937-ի Մայիսին ր ավարտվել 1938-ի Մարտին[6]։

Տերմինաբանություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այսօր «ճգնաժամ» տերմինը հաճախ ասոցացվում է 1930ականների Մեծ Ճգնաժամի հետ, բայց այդ տերմինը մինչ այդ շատ երկար տարիներ օգտագործվել է։ Իսկապես, վաղ ամերիկյան տնտեսական ճգնաժամը` 1819թ-ի խուճապը ,նախագահ Ջեյմս Մոնրոն կոչել է «ճգնաժամ»[7], ինչպես նաև 1930-ականներին նախորդող տնտեսական ճգնաժամը 1920-1921թ-ի Քալվին Քուլիջը անվանել է «Ճգնաժամ»։

Այնուամենայնիվ, 19-րդ և 20-րդ դարասկզբին, ֆինանսական ճգնաժամերը կոչվում էին «խուճապներ», օրինակ` 1907-ի «գլխավոր» խուճապը և 1910-1911 «աննշան» խուճապը, չնայած 1929թ-ի ճգնաժամը անվանել են «վթար», իսկ «խուճապ» տերմինը դուրս է եկել գործածությունից։ «Մեծ ճգնաժամի» (1930ական թվականների) ժամանակ «Մեծ Ճգնաժամ» արտահայտությունը 1873-96թ.թ. արդեն սկսվեց օգտագործվել (Միացյալ Թագավորությունում), որը վերանվանվել էր Երկար Ճգնաժամ անունով։

1930-ականների համար «Մեծ Ճգնաժամ» արտահայտության ընդհանուր օգտագործումը առավել հաճախ վերագրվում է բրիտանական տնտեսագետ Լիոնել Ռոբինսին, ում 1934թ-ի «Մեծ ճգնաժամ» գիրքը «պաշտոնականացնում» է արտահայտությունը[7]։ Չնայած որ Միացյալ Նահանգների նախագահ Հերբերթ Հուվերը մեծ վստահություն է առաջացրել «ժողովրդականացնել» տերմինը[7][8]` ոչ ֆորմալ կերպով այն անվանելով ճգնաժամ, այնպիսի գործածումներով ինչպիսիք են «Տնտեսական ճգնաժամերը չեն կարող լուծվել օրենսդրական գործողություններով կամ գործադիրի հայտարարությամբ» (Դեկտեմբեր 1930, ուղերձ Կոնգրեսին) և «Ես կարիք չունեմ պատմելու ձեզ, որ աշխարհն անցնում է ճգնաժամի միջով»(1931թ.):

Առաջացում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաձայնեցված սահմանումների և բացասական ասոցիացիաների պատճառով, ցանկացած ժամանակաշրջանի «ճգնաժամ» բնութագրելը վիճելի է։ Տերմինը հաճախ օգտագործվում էր տարածաշրջանային ճգնաժամերի համար` սկսած 19-րդ դարի սկզբից միչև 1930-ական թվականները և ավելի լայն տարածում գտած ճգնաժամերի համար` 1987 և 1930-ականներին։ 1945 թվականից ի վեր տնտեսական ճգնաժամերը, ընդհանուր առմամբ, անվանվել եմ «անկումներ», բայց ոչ ճգնաժամ։ Միակ երկու դարաշրջանները, որոնք կոչվում են ներկայիս ժամանակներում, որպես «ճգնաժամներ», 1870 և 1930-ական թվականներն են[9]։ Որոշ տեսանկյուններից սա պարզապես ստիլիստական փոփոխություն է, որը նման է ֆինանսական ճգնաժամերին վերաբերող «խուճապի» օգտագործման անկմանը, բայց դա նաև արտացոլում է, որ տնտեսական ցիկլը և՛ Միացյալ նահանգներում, և՛ ՏՀԶԿ-ի երկրներում 1945-ից շատ չափավոր է։

1945 թվականից ի վեր որոշ երկրներում/շրջաններում եղել են երկարատև տնտեսական թերակատարման բազմաթիվ ժամանակաշրջաններ, որոնք մանրամասն նորկայացված են ստորև, բայց դրանց «ճգնաժամեր» անվանելը հակասական է։ 2008-2009 թվականների տնտեսական ցիկլը, որը իր մեջ ներառում է Մեծ ճգնաժամերից ամենագլխավոր, գլոբալ ճգնաժամը, ժամանակ առ ժամանակ ճգնաժամ[9], բայց այդ տերմինաբանությունը լայնորեն տարածված չէ և օգտագործվում է «Մեծ անկում» արտահայտությունը։

Ուշագրավ ճգնաժամեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1640 թվականի ընդհանուր ճգնաժամը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բոլոր ժամանակների ամենամեծ ճգնաժամը տեղի է ունեցել Ընդհանուր ճգնաժամի ժամանակ։ Չինաստանի Մինգ նահանգը սնանկացավ, Ստյուարտի միապետությունը քաղաքացիական պատերազմի մեջ էր Իռլանդիայի, Շոտլանդիայի և Անգլիայի երեք ճակատներում։ Թոմաս Հոբսը, անգլիացի փիլիսոփա, ստեղծեց առաջին գրանցված բացատրությունը համընդհանուր սոցիալական պայմանագրի անհրաժեշտության մասին իր «Լևիաթան» 1652 գրքում, որը հիմնված է այս ժամանակահատվածում հասարակության մեջ տիրող ընդհանուր աղքատության վրա։

1837 թվականի Մեծ Ճգնաժամը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Այս ճգնաժամը ընդունվում է որպես ավելի մեծ ճգնաժամ քան 1930-ականների ոմեծ Ճգնաժամը[10]։ Այս Մեծ Ճգնաժամը ավարտվեց Միացյալ Նահանգներում, շնորհիվ Կալիֆորինիայի և իր տասն անգամ ավելացումը Միացյալ Նահանգների ոսկու պաշարներին։ Ճգնաժամին հետևեց ԱՄՆ-ում զարգացող տնտեսության երեսունամյա ժամանակահատվածը, որն այժմ կոչվում է Երկրորդ Արդյունաբերական հեղափոխություն (1850-ականներին)։

1837 թվականի խուճապը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1837թվականի խուճապը Ամերիկյան ֆինանսական ճգնաժամ էր, որը կառուցված էր անծարժ գույքի սպեկուլյատիվ շուկայում[11]։ Պղպջակը պայթել էր 1837-ի Մայիսի 10ին, Նյու Յորքում, երբ բոլոր բանկերը դադարեցրել էին վճարումը `ոսկու և արծաթի։ Խուճապին հաջորդեց հինգ տարվա ճգնածամը[12]` բանկերի ձախողմամբ և գործազրկության բարձր մակարդակով[13]։

Երկար Ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բրիտանիայում և ԱՄՆ-ում ոսկու ստանդարտի ընդունումից սկսած` երկար ճգնաժամը (1873-1896) իսկապես ավելի երկար էր, քան այն ինչ այժմ կոչվում է Մեծ Ճգնաժամ։ Շատերը, ովքեր անցնում էին դրա միջով համարում էին ավելի վատը քան 1930-ի ճգնաժամը։ Այն հայտնի էր, որպես «Մեծ Ճգնաժամ» մինչև 1930-ականները։

Մեծ ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1930-ականների մեծ ճգնաժամը ազդեց աշխարհի ազգային տնտեսությունների մեծ մասի վրա։ Այս ճգնաժամը սկսել է 1929-ի «Wall Street Crash»-ից և ճգնաժամը արագորեն տարածվել է ազգային այլ տնտեսությունների վրա[14]։ 1929-1933 թվականների ընթացքում Միացյալ Նահանգների համախառն ազգային արտադրանքը նվազել է 33%-ով, մինչդեռ գործազրկության մակարդակն աճել է մինչև 25% (միայն արդյունաբերական գործազրկությունը բարձրացել է մոտավորապես 35%, ԱՄՆ-ի զբաղվածությունը դեռ ավելին էր`25% և ավելի գյուղատնտեսական)։

Մեծ ճգնաժամի երկարաժամկետ էֆեկտը հիմնական արժույթի`ոսկու ստանդարտից դուրս գալը, չնայած որ դրա համար նախնական խթան էր հանդիսանում Երկրորդ աշխարհամարտը։

Հունական ճգնաժամ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2009-ից սկզբում, Հունաստանը անկում ապրեց, որը երկու տարի անց ճգնաժամի վերածվեց։ Երկիրը տնտեսական արդյունքի գրեթե 20% անկում է ապրել, իսկ գործազրկությունն աճել էր մոտ 25% -ով[15]։ Հունաստանի մեծ քանակության պարտքը բարելավեց ճգնաժամը և իր տնտեսության անբավարար կատարողականը խիստ դանդաղեցրել էր եվրագոտու վերականգնումը։ Հունաստանի շարունակական անախորժությունները հանգեցրեցին քննարկումների եվրագոտուց հեռանալու մասին։

Այլ ճգնաժամեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Համաշխարհային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1910-ականների վերջը և 1920-ականների սկիզբը նշանավորվեցին տնտեսական դեպրեսիայի հետևանքով, որն առանձնացվեց հատկապես աղետալի հանգամանքներում։ Մեծ պատերազմը և դրա հետևանքները հանգեցրին համաշխարհային խնդիրների այն ապրանքների, որոնք ավերեցին զարգացող շատ երկրներ, մինչդեռ խրամատներից վերադառնալով զինծառայողները հայտնվեցին բարձր գործազրկության մեջ, ինչպես բիզնեսները ձախողվեցին ՝ չկարողանալով անցում կատարել խաղաղության տնտեսության։ Բացի այդ, 1918-20 թվականների իսպանական գրիպի համաճարակը դադարեցրեց տնտեսական ակտիվությունը, քանի որ ավելի շատ մարդիկ անաշխատունակ դարձան։ Զարգացած երկրներից շատերը հիմնականում վերականգնվել էին մինչև 1921-22 թվականները, սակայն Գերմանիան տեսավ, որ իր տնտեսությունը քայքայվել է մինչև 1923-24 թվականները `հիպերֆլյացիայի ճգնաժամի պատճառով։

1973 թ.-ի նավթային ճգնաժամը, զուգորդվում է շատ երկրների բարեկեցության պետության պահպանման բարձրացման հետ, որը հանգեցրել է անկման 1973- 1975 թվականների միջև, որին հաջորդել է գրեթե նվազագույն աճի և աճող գնաճի և գործազրկության շրջանը։ 1980-82 թվականների անկումը նշում էր ժամանակաշրջանի ավարտը։

Խնայողությունների և վարկերի և գնագոյացման լծակնային ճգնաժամերը հանգեցրեցին խիստ ճգնաժամի 1989-ի կեսից մինչև ուշ, ինչը հանգեցրեց անկման 1990-91 թվականներին (նաև վառելիքի գների ճգնաժամի հետևանքով), որի հետևանքները տևեցին մինչև 1994 թվականը։ Այս անկումը։ ավելի շատ հիշում էին իր քաղաքական հետևանքների համար։ Մեծ Բրիտանիայի վարչապետ Մարգարետ Թետչերը ստիպված էր եղել հրաժարական տալ 1990-ի նոյեմբերին ՝ իր հետագա քաղաքականության արդյունքում առաջացած սոցիալ-տնտեսական դեբյուտի հետևանքով. և մինչ նրա հաստատման վարկանիշները գերազանցում էին 60% -ը, ԱՄՆ նախագահ Ջորջ Բուշը կորցրեց 1992 թ. ընտրությունները Բիլ Քլինթոնում`ներքին հիվանդության պատճառով, որը նշանավորվեց ճգնաժամով և աճեց քաղաքային քայքայումը։

2005 թ.-ին նավթի կայուն գների բարձրացումը և անկանխատեսմամբ պայմանավորված տնտեսական գերտաքացումը հանգեցրին համաշխարհային տնտեսության աստիճանական վատթարացման, որի արդյունքում աճը դանդաղում էր գնաճով և գործազրկությամբ`աճի դանդաղեցմամբ։ Աճը դանդաղեցրեց ԱՄՆ-ում բնակարանային պղպջակը, և ամերիկյան տնտեսությունը ընկավ անկման մեջ:Սա, իր հերթին, հրահրեց ֆինանսական շատ նշանավոր հաստատությունների ձախողմանը 2008 թ., Մասնավորապես Լեհման եղբայրներ, ինչը հանգեցրեց միլիոնավոր աշխատատեղերի կորստին։

Ազգային[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Լատինական Ամերիկայի մի շարք երկրներ 1980-ական թվականների կտրուկ անկումներ են ունեցել։ Կեոեի և Պրեսկոտի կողմից մեծ դեպրեսիայի սահմանում, քանի որ առնվազն մեկ տարի`արտադրանքի 20% ցածր գնով, Արգենտինան, Բրազիլիան, Չիլիը և Մեքսիկան 1980-ականներին մեծ ճնշումներ են ապրել, իսկ Արգենտինան՝ 1998–2002 թվականներին։ Հարավային Ամերիկայի երկրները ևս մեկ անգամ ընկան այս ամենի մեջ 2010-ի սկզբից կեսին։

Այս բնորոշումը ներառում է նաև Նոր Զելանդիայի 1974-1992 թվականների և 1973 թվականից մինչ օրս Շվեյցարիայի տնտեսական ցուցանիշները, չնայած Շվեյցարիայի համար այդ նշանակումը հակասական էր[16][17]։

1980–2000 թվականների ընթացքում Սուբ-Սահարա Աֆրիկան լայնորեն կրել է եկամտի բացարձակ մակարդակի անկում[18]։

Հետկոմունիզմ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1990-ականների տնտեսական ճգնաժամը, որը հարվածեց Խորհրդային Միության նախկին անդամներին, գրեթե կրկնակի ուժեղ էր, քան Մեծ ճգնաժամը Արևմտյան Եվրոպայի և Միացյալ Նահանգների երկրներում ՝ 1930-ական թվականներին[19][20]։ Կյանքի միջին ստանդարտները գրանցեցին աղետալի անկում 1990-ականների սկզբին նախկին Արևելյան դաշինքի շատ մասերում, մասնավորապես ՝ հետխորհրդային երկրներում։ Նույնիսկ նախքան 1998-ի Ռուսաստանի ֆինանսական ճգնաժամը, Ռուսաստանի ՀՆԱ-ն կիսում էր 90-ականների սկզբին ունեցածը[21]։ Որոշ բնակչություններ այսօր ավելի աղքատ են, քան 1989-ին էին (օրինակ ՝ Ուկրաինա, Մոլդովա, Սերբիա, Կենտրոնական Ասիա, Կովկաս)։ Խորհրդային պլանավորված տնտեսության փլուզումը և շուկայական տնտեսությանը անցումը հանգեցրին ՀՆԱ-ի աղետալի անկմանը։ 1990-1996թթ. շուրջ 45% -ը[22], և տարածաշրջանում աղքատությունն աճել է տասնապատիկից ավելին[23]։

Ֆինլանդացի տնտեսագետները երկրի տնտեսական անկումը Խորհրդային Միության փլուզման շուրջ (1989–1994) անվանում են որպես մեծ ճգնաժամ (սուուրի լամա)։ Այնուամենայնիվ, ճգնաժամը բազմանույթ էր, որի ծանրությունը բարդանում էր բազմաթիվ հանկարծակի արտաքին ցնցումների զուգադիպությամբ, ներառյալ սովետական առևտրի կորուստը, խնայողությունների և վարկերի ճգնաժամը և 90-ականների սկզբին Արևմուտքում ընկած անկումը, այն ներքին գերտաքացումով, որը բորբոքում էր ամբողջ 1980-ականներին։ . Ազատականացումը հանգեցրեց այսպես կոչված «կազինոյի տնտեսությանը»։ Կառուցվածքային և դրամավարկային քաղաքականության կայուն խնդիրները չեն լուծվել ՝ տնտեսությունը խոցելի թողնելով նույնիսկ մեղմ արտաքին ցնցումներին։ Դեպրեսիան տևական հետևանքներ ունեցավ. Ֆիննական մարկան 1999-ին փոխարինվեց եվրոյով ՝ վերջ տալով տնտեսության կառավարության վերահսկողության տասնամյակների, բայց նաև բարձր, կայուն գործազրկությանը։ Զբաղվածությունը երբեք չի վերադարձել նույնիսկ նախաճգնաժամային մակարդակին մոտ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ «The NBER's Business Cycle Dating Procedure: Frequently Asked Questions». web.archive.org. 2012 թ․ հոկտեմբերի 8. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ հոկտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  2. ↑ «Great Depression — Infoplease.com». web.archive.org. 2012 թ․ սեպտեմբերի 13. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 13-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  3. ↑ «The definition of depression | Diagnosing depression | The Economist». web.archive.org. 2009 թ․ փետրվարի 15. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 15-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  4. ↑ «What is a recession? Recession definition. - Business Cycles.info». web.archive.org. 2009 թ․ փետրվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ փետրվարի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  5. ↑ «The NBER's Business Cycle Dating Procedure: Frequently Asked Questions». www.nber.org. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  6. ↑ «Business Cycle Expansions and Contractions». web.archive.org. 2009 թ․ մարտի 10. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ մարտի 10-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 «History News Network». web.archive.org. 2013 թ․ սեպտեմբերի 1. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  8. ↑ Kevles, Daniel J.; Manchester, William (1975). «The Glory and the Dream: A Narrative History of America, 1932-1972». Political Science Quarterly. 90 (4): 752. doi:10.2307/2148760. ISSN 0032-3195.
  9. ↑ 9,0 9,1 «Eric Cantor answers Paul Krugman in the New York Times». Physics Today. 2013 թ․ փետրվարի 15. doi:10.1063/pt.4.0123. ISSN 1945-0699.
  10. ↑ Rezneck, Samuel (1935-07). «The Social History of an American Depression, 1837-1843». The American Historical Review. 40 (4): 662. doi:10.2307/1842418. ISSN 0002-8762.
  11. ↑ «Panic of 1837 (1837 - 1842) — History of Economic Recessions». web.archive.org. 2009 թ․ ապրիլի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  12. ↑ «Panic of 1837 (1837 - 1842) — History of Economic Recessions». web.archive.org. 2009 թ․ ապրիլի 6. Արխիվացված է օրիգինալից 2009 թ․ ապրիլի 6-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  13. ↑ Glasner, David; Cooley, Thomas F. (1997). Business cycles and depressions : an encyclopedia. Internet Archive. New York : Garland Pub.
  14. ↑ «About the Great Depression». web.archive.org. 2008 թ․ դեկտեմբերի 20. Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ դեկտեմբերի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  15. ↑ «UPDATE 1-Greece sinks deeper into depression in third quarter | Reuters». web.archive.org. 2012 թ․ նոյեմբերի 14. Արխիվացված է օրիգինալից 2015 թ․ սեպտեմբերի 24-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  16. ↑ Kehoe, Timothy Jerome; Prescott, Edward C. (2008 թ․ դեկտեմբերի 17). «Using the General Equilibrium Growth Model to Study Great Depressions: A Reply to Temin». dx.doi.org. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  17. ↑ «Review of Economic Dynamics» (անգլերեն). 2020 թ․ ապրիլի 13. {{cite journal}}: Cite journal requires |journal= (օգնություն)
  18. ↑ «Ha-Joon Chang, "Kicking Away the Ladder"». www.paecon.net. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  19. ↑ «Error page». www.worldbank.org. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  20. ↑ «Wikiwix's cache». archive.wikiwix.com. Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 20-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին. {{cite web}}: Cite uses generic title (օգնություն)
  21. ↑ https://www.nytimes.com/2000/10/08/books/who-lost-russia.html. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  22. ↑ «City Mayors: Cities in Eastern Europe». web.archive.org. 2010 թ․ հունվարի 2. Արխիվացված է օրիգինալից 2010 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
  23. ↑ «Study Finds Poverty Deepening in Former Communist Countries - The New York Times». web.archive.org. 2017 թ․ փետրվարի 5. Արխիվացված է օրիգինալից 2017 թ․ փետրվարի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունիսի 10-ին.
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Տնտեսական_ճգնաժամ&oldid=9804319» էջից