Տնամերձ հողամաս

Տնամերձ հողամաս, նախկին ԽՍՀՄ միասնական պետական հողային ֆոնդի հատված, որն ըստ 1968-ի Հողային օրենսդրության հիմունքների (հոդված 25–27) հատկացվում էր կոլտնտեսականների, սովետական տնտեսությունների, գյուղում ապրող բանվոր-ծառայողների կամ այլ քաղաքացիների ընտանիքներին բնակելի շենքեր ու շինություններ կառուցելու, անձնական-օժանդակ տնտեսություն վարելու և այլ նպատակներով։

Կոլտնտեսության օրինակելի կանոնադրությամբ կոլտնտեսականի ընտանիքին հատկացվող տնամերձ հողամասի առավելագույն չափը 0,5 հա էր (ոռոգվող երկրագործության շրջանում՝ մինչև 0,2 հա):Արգելված էր տնամերձ հողամասում հատկացնել հանրային օգտագործման հողերից։ Տնամերձ հողամասից օգտվելու իրավունքը կոլտնտեսականի ընտանիքը պահպանում էին նաև այն դեպքում, եթե նրա բոլոր անդամները կորցնում էին աշխատունակությունը, կամ աշխատունակ անձը զորակոչվել էր բանակ, մեկնել սովորելու, զբաղեցրել ընտրովի պաշտոն, կոլտնտեսության համաձայնությամբ անցել այլ աշխատանքի։ Մնացած դեպքերում տնամերձ հողամասից օգտվելու իրավունքի հարցը որոշում էր կոլտնտեսականների ընդհանուր ժողովը։ Տնամերձ հողամաս մշակվում էր ընտանիքի անդամների աշխատանքով։ Արգելվում էր այն մշակել վարձու աշխատանքի կիրառմամբ կամ էլ տնամերձ հողամասից օգտվելու իրավունքը փոխանցել այլ անձանց։ Անհրաժեշտության դեպքում կոլտնտեսության վարչությունը և սովետական տնտեսության ղեկավարությունը, օրինականության սահմաններում օգնում են կարիքավոր ընտանիքներին՝ տնամերձ հողամաս մշակելու գործում։

Տնամերձ հողամասի հողագործություն կենսապահովման տնտեսություն էր, որն օգտագործվում է ԽՍՀՄ գյուղացիների կողմից 1930-ականների կեսերից որպես անձնական սննդի աղբյուր։ Հաշվի առնելով այն ժամանակվա կոլեկտիվացման համատարած քաղաքականությունը, գյուղացիների վիճակը կտրուկ վատթարացավ և հանգեցրեց սովի, ինչը ստիպեց խորհրդային իշխանություններին թույլ տալ կենցաղային հողամասերն օգտագործել անձնական հողագործության համար։

1930-1953 թվականներին մասնավոր կենցաղային հողատարածքները կոլեկտիվ ֆերմերների ապրուստի հիմնական աղբյուրն էին, քանի որ աշխատանքային օրերի համար բնեղեն վճարումները հաճախ սուղ էին։ Ապրանքների մի մասը (կարտոֆիլ, միս, կաթ) սպառում էին իրենք՝ կոլեկտիվ ֆերմերները, որոշները վաճառվում էին քաղաքների «կոլտնտեսությունների շուկաներում»։

1953 թվականի ապրիլին ընդունվեց ԽՍՀՄ Նախարարների խորհրդի թիվ 979 «Բանվորների և աշխատողների այգեգործության մասին» հրամանագիրը, որով չեղարկվեցին քաղաքներում և ավաններում մասնավոր կենցաղային հողամասերի սահմանափակումները։ Դա նպաստեց անասնաբուծության զարգացմանը. բանվորներն ու աշխատակիցները սկսեցին խոշոր բնակավայրերում պահել թռչնամիս, մանր անասուններ և կովեր՝ վաճառելով ավելցուկը շուկայական գներով՝ հագեցնելով քաղաքաբնակների հետպատերազմյան շատ խղճուկ սննդակարգը մսով և կաթով։

Բայց 1956 թվականի ամռանը Ն.Խրուշչովը լայնածավալ արշավ սկսեց մասնավոր անասնաբուծության դեմ։ Այսպիսով, 1956 թվականի օգոստոսի 27-ին ԽՍՀՄ կառավարությունը հրապարակեց երկու փաստաթուղթ, որոնց էությունը անձնական օժանդակ հողամասերի ոչնչացումն էր, ինչպես քաղաքում, այնպես էլ գյուղում։

Երկրում սկսվեց անասունների զանգվածային սպանդը։ Վճարունակ գնորդներ ունեցող քաղաքներում և ծայրամասային բնակավայրերում ավելի ձեռնտու էր միս վաճառել շուկայում և պետական տուրքը վճարելուց հետո տարբերությունը թողնել ինքներդ ձեզ։ Հեռավոր գյուղերն ու գյուղերը մորթում էին անասունները, մսով հարկեր էին վճարում, իսկ մնացածն իրենք էին սպառում։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 12, էջ 26)։