Տեֆ
| Տեֆ | |
 Տեֆ | |
| Դասակարգում | |
| Թագավորություն | Բույսեր (Plantae) |
| Ենթատիպ | Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes) |
| Կարգ | Հացածաղկավորներ (Poales) |
| Ընտանիք | Հացազգիներ (Poaceae) |
| Ենթաընտանիք | Քլորիդոիդայիններ (Chloridoideae) |
| Տրիբա | Eragrostideae |
| Ցեղ | Eragrostis |
| Տեսակ | Տեֆ (E. tef) |
| Միջազգային անվանում | |
| Eragrostis tef | |
Տեֆ (լատ.՝ Eragrostis tef), հացահատիկային մշակաբույս։
Տարածում և էկոլոգիա[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեֆի հայրենիքը Եթովպիան[1] է, որտեղ այն շարունակում է մնալ հացահատիկի հիմնական բերքը և զբաղեցնում է ընդհանուր վարելահողի մոտ 30% -ը։ Տեֆը հիմնականում բարձրադիր մշակաբույս է, հատկապես կարմիր տեֆը, որը մշակվում է լեռներում` ծովի մակարդակից 2500 մ բարձրությունների վրա, իսկ երբեմն էլ` ավելի բարձր։ Սպիտակ տեֆն աճեցվում է հիմնականում ծովի մակարդակից 1700-2000 մ բարձրության վրա։ 16-18 °C օդի ջերմաստիճանը բավարար է բույսերի աճի և զարգացման համար։ Տեֆի զարգացման վաղ շրջանում անհրաժեշտ է ջրի լավ ապահովում։ Անձրևները դադարելուն պես դադարեցնում են նաև բույսերի աճը։
Տեֆը մշակվում է հիմնականում Եթովպիայում և Էրիթրեայում։ Փոքր չափով այն աճեցվում է աֆրիկյան այլ երկրներում։ Բույսը տարվել է նաև Հնդկաստան, Ավստրալիա, Հարավային Աֆրիկա, Ռուսաստան, Ուկրաինա[2]։ Վերջերս փորձեր են իրականացվել ԱՄՆ-ում դրա աճեցման վերաբերյալ (Այդահո, Կանզաս)։
Կենսաբանական նկարագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Այն միամյա խոտաբույս է, որն ինքնափոշոտվում է։ Պտղունի բարձրությունը հասնում է 40-60 սմ-ի։ Պտուղը շատ փոքր, սպիտակ (սպիտակ տեֆ) կամ կարմրավուն-շագանակագույն (կարմիր տեֆ) հատիկ է։ 1000 հատիկի զանգվածը կազմում է մոտ 300 մգ։
Քիմիական բաղադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Տեֆի հացահատիկը պարունակում է `69.0-74.0% ածխաջրեր, 6.0-9.0% սպիտակուցներ, 2.2-3.5% ճարպեր և 2,4% զոլային նյութեր։ Միջուկները հարուստ են երկաթով։ Նրանց մեջ այն 2,4-4,8 անգամ ավելին է, քան ցորենում։
Օգտագործում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Եթովպիայում լոշիկները պատրաստում են տեֆի ալյուրից։ Հացը պատրաստվում է ցորենի ալյուրի և տեֆի խառնուրդից։ Աֆրիկայի այլ երկրներում մշակվում է որպես անասնակեր։ Կանաչ զանգվածը և տեֆի ծղոտը կենդանիների կեր են։
Տեֆի հացահատիկն ունի բուժական հատկություններ. այն վերականգնում է արյան կազմը, ինչը բացատրվում է երկաթի բարձր պարունակությամբ։
Տեֆը չի պարունակում գլյուտեն։ Հատկապես արժեքավոր է որպես երկաթի լրացուցիչ աղբյուր[2]։
Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Aptekar Lewis (2013)։ In the Lion's Mouth: Hope and Heartbreak in Humanitarian Assistance (2nd ed.)։ XLibris LLC։ էջ 9։ ISBN 978-1-4836-9519-8։ OCLC 922837922
- ↑ 2,0 2,1 «Gluten-Free Vitamin Guide: Food is the Best Source but Supplements May Be Needed - Gluten-Free Living» (անգլերեն)։ Gluten-Free Living։ Վերցված է 2015-12-22
| ||||||||||
|
Վիքիպահեստ նախագծում կարող եք այս նյութի վերաբերյալ հավելյալ պատկերազարդում գտնել Տեֆ կատեգորիայում։ |