Վրացական ինքնաթիռների ոչնչացումը Սուխումում

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վրացական ինքնաթիռների ոչնչացումը Սուխումում
Վրաց-աբխազական հակամարտություն
(1992-1993)

65001 բորտային համարն ունեցող Տու-134A այրվող ինքնաթիռը Սուխումի Բաբուշարա օդանավակայանում
Թվական 1993 թվականի սեպտեմբերի 20-23
Վայր Բաբուշարա օդանավակայան, Սուխում Աբխազիա/
Արդյունք 5 օդանավի ոչնչացում, 100-ավոր զոհեր
Հակառակորդներ
Աբխազիա Աբխազիա Վրաստան
Սուխումի Բաբուշարա օդանավակայան

Վրացական ինքնաթիռների ոչնչացումը Սուխումում, ռազմական գործողություն, որը տեղի է ունեցել 1993 թվականի սեպտեմբերի 20-ից 23-ը Սուխում քաղաքում Վրաստանի և Աբխազիայի զինված ուժերի միջև։ Այն հանդիսանում է 1992-1993 թվականներին տեղի ունեցած վրաց-աբխազական հակամարտության ընթացքում՝ այսպես կոչված Սուխումի համար երրորդ ճակատամարտի շրջանակներում։ Աբխազական զինված ուժերին հաջողվեց փակել ցամաքային բոլոր ուղիները, որոնցով Սուխումում շրջափակման մեջ գտնվող վրացական զորքերին մատակարարվում էր անհրաժեշտ միջոցներ՝ զենք-զինամթերք, սնունդ, այլ բեռներ[1]։

Ստեղծված իրավիճակում Վրաստանի կառավարությունը շրջափակման մեջ գտնվող իր զորքերին աջակցելու նպատակով սկսեց օգտագործել Սուխումի դեռևս իր վերահսկողության տակ գտնվող Բաբուշարա օդանավակայանը՝ ներգրավելով նաև քաղաքացիական ինքնաթիռներ։ Ի պատասխան այդ քայլի՝ աբխազական զինված ստորաբաժանումները սկսեցին գրոհել վրացական ինքնաթիռները։ Հիմնականում հարվածները լինում էին ծովի կողմից, երբ ինքնաթիռները վայրէջք էին կատարում։ Հայտնի է, որ նշված ժամանակահատվածում ոչնչացվել է վրացական «Transair Georgia» և «ORBI Georgian Airways» ընկերությունների 5 ինքնաթիռ[1][2][3]։

Իրադարձությունների ժամանակագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սեպտեմբերի 20[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Աբխազական հրետանու կրակոցից ոչնչացվում է «ORBI Georgian Airways» ընկերության պատկանող գործարանային 3352110 և CCCP-65809 բորտային համարներն ունեցող Տու-134А ինքնաթիռը, որը շահագործման էր հանձնվել 1974 թվականի հունվարի 21-ին։ Ոչնչացման ժամանակ փաստաթղթերով ինքնաթիռն արդեն դուրս էր գրվել շահագործումից։ Հարձակման ընթացքում ոչ ոք չի զոհվել[4][5]։

Սեպտեմբերի 21[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

65893 բորտային համարն ունեցող Տու-134А-3 ինքնաթիռը (առջևում) աղետից 1 տարի առաջ

Վրացական «Transair Georgia» ընկերությանը պատկանող գործարանային 5340120 և CCCP-65893 բորտային համարներն ունեցող Տու-134А-3 ինքնաթիռը, որը շահագործման էր հանձնվել 1975 թվականի սեպտեմբերի 25-ին[6], չվերթ իրականացնում էր Սոչի օդանավակայանից։ Ինքնաթիռը ղեկավարվում էր օդաչու Գ. Գ. Տաբուև, երկրորդ օդաչու Օ. Գ. Շենգելի, նավիգատոր Ս. Ա. Շախի կողմից։ Օդանավի սրահում էին գտնվում բորտուղեկցորդներ Գ. Կ. Կվարցխելիան և Օ. Ի. Մորգունովան։ Ինքնաթիռում գտնվում էին նաև 22 ուղևորներ, որոնց գերակշիռ մասը լրագրողներ էին, այդ թվում՝ ռուսական։ Ինքնաթիռը վայրէջք էր կատարում, երբ 16:25-ին հրթիռային հարձակման է ենթարկվում։ Զենիթահրթիռային Ստրելա-2 հրթիռը արձակվել էր ծովում գտնվող աբխազական մոտորանավակից, որի հրամանատարն էր Տորիա Աչբան։ Կորցնելով կառավարումը՝ ինքնաթիռը 300 մետր բարձրությունից ընկնում է ծովը։ Օդանավում գտնվող բոլոր 27 ուղևորները զոհվում են[7](ռուս.): Որոշ աղբյուրներում նշվում է 28 զոհերի մասին (անձնակազմի 6 անդամ և 22 ուղևոր)[1][2][8][9]։

Սեպտեմբերի 22[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վրացական Տու-154Б-2 ինքնաթիռը, որը, համաձայն որոշ տվյալների, իրականացնում էր վերջին չվերթը՝ Սուխումից Թբիլիսի տեղափոխելով 542 մարդ[10]

Վրացական «Transair Georgia» ընկերությանը պատկանող գործարանային 76А-163 և 85163 բորտային համարներն ունեցող Տու-154Б ինքնաթիռը, որը շահագործման էր հանձնվել 1976 թվականի օգոստոսի 25-ին[11], չվերթ էր իրականացնում Թբիլիսիի օդանավակայանից։ Օդանավում գտնվում էին անձնակազմի 12 անդամ և 120 ուղևոր, որոնք հանդիսանում էին վրացական ոստիկանության աշխատակիցներ։ Վայրէջքի ժամանակ ինքնաթիռը հարձակման է ենթարկվում աբխազական մոտորանավակից։ Հրթիռը դիպչում է ինքնաթիռի շարժիչին, ինչի հետևանքով օդանավը թեքվում է։ Օդաչուները կարողանում են ուղղել ինքնաթիռը և փորձել վայրէջք կատարել։ Սակայն ժամը 18:36-ին, հարվածելով թռիչքուղուն, Տու-154-ը դուրս է գալիս թռիչքուղուց։ Օդանավում գտնվող մեծ քանակությամբ վառելիքը թափվում է, և խոշոր հրդեհ է բռնկվում։ Զոհվում են 108 մարդ՝ անձնակազմի 8 անդամ և 100 ուղևոր[8][12][13][14]։ Այս աղետը մինչ օրս համարվում է Վրաստանի և Աբխազիայի ամենախոշոր օդային աղետը[15]։ Որոշ աղբյուրներում նշված է, որ ինքնաթիռը ոչ թե ժամանում էր Թբիլիսիից, այլ մեկնում էր Սուխումից, և որի մեջ գտնվում էին փախստականներ[16]։

Նույն օրը երեկոյան հարձակման է ենթարկվում վայրէջք կատարող մեկ այլ Տու-154 ինքնաթիռ, որը այս անգամ չի տուժում[17]։

Սեպտեմբերի 23[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վրացական «Transair Georgia» ընկերությանը պատկանող գործարանային 42235 և CCCP-65001 բորտային համարներն ունեցող Տու-134А ինքնաթիռը, որը շահագործման էր հանձնվել 1975 թվականի դեկտեմբերի 8-ին[18], գտնվում էր № 2 թռիչքուղու մոտ։ Անձնակազմը օդանավը նախապատրաստում էր թռիչքի։ Ինքնաթիռում գտնվում էին անձնակազմի 6 անդամ և 24 ուղևոր, երբ աբխազները ԲՄ-21 Գրադ հրթիռային կայանքից սկսում են հրթիռակոծել օդանավակայանը։ Հրթիռներից մեկը դիպչում է օդանավին և հրդեհ է առաջացնում։ Շնորհիվ անձնակազմի գործողությունների՝ մինչև օդանավի պայթելը բոլոր ուղևորները տարհանվում են։ Այնուամենայնիվ անձնակազմի 1 անդամ զոհվում է[17][19]։

Հրթիռնով գնդակոծվել է նաև վրացական «ORBI Georgian Airways» ընկերությանը պատկանող գործարանային 79A-359 և 85359 բորտային համարներն ունեցող Տու-154Б-2 ինքնաթիռը (շահագործման հանձնված 1979 թվականի սեպտեմբերի 3-ին)[20], որը կայանված էր։ Օդանավում ոչ ոք չկար։ Այն ամբողջությամբ ոչնչացվել է[21]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 Жирохов, Михаил (2005 թ․ հունվարի 21). «Авиация в абхазском конфликте» (ռուսերեն). Уголок неба. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  2. ↑ 2,0 2,1 «VIOLATIONS OF THE LAWS OF WAR AND RUSSIA'S ROLE IN THE CONFLICT» (անգլերեն). Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  3. ↑ «Georgia air safety profile» (անգլերեն). Aviation Safety Network. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(անգլ.)
  4. ↑ «Aircraft accident Tupolev 134A 65809 Sukhumi-Babusheri Airport (SUI)» (անգլերեն). Aviation Safety Network. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(անգլ.)
  5. ↑ «Туполев Ту-134А Бортовой №: 65809». Russianplanes.net. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  6. ↑ «Туполев Ту-134А-3 Бортовой №: 65893». Russianplanes.net. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  7. ↑ «Уничтожение трёх самолётов а/к Transair Georgia в ходе вооружённого конфликта в Абхазии (борт 4L-65893), 21 сентября 1993 года». AirDisaster.ru. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  8. ↑ 8,0 8,1 «Ад в раю. Часть 4. Последний штурм Сухуми. Хроника». ArtOfWar. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  9. ↑ Катастрофа Ту-134 под Сухуми. Грузины и абхазы выдвинули взаимоисключающие версии.(ռուս.)
  10. ↑ «Легенда за последний рейс из Сухумского аэропорта или сказ за запас прочности советских самолетов Ту-154» (ռուսերեն). Байки из командировок. 2014 թ․ հունիսի 28. Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.(ռուս.)
  11. ↑ «Туполев Ту-154Б Бортовой №: 85163». Russianplanes.net. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.
  12. ↑ «Уничтожение трёх самолётов а/к Transair Georgia в ходе вооружённого конфликта в Абхазии (борт 4L-85163), 22 сентября 1993 года». AirDisaster.ru. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  13. ↑ «Последний день Сухуми». Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  14. ↑ Катастрофа Ту-154 в Сухуми. На счету у катера-убийцы уже три пассажирских самолета // Газета «Коммерсантъ» № 183 от 24.09.1993.(ռուս.)
  15. ↑ «Aircraft accident Tupolev 154B 85163 Sukhumi-Babusheri Airport (SUI)» (անգլերեն). Aviation Safety Network. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(անգլ.)
  16. ↑ «Абхазы сбивают самолёт с грузинскими беженцами» (ռուսերեն). YouTube. 2012 թ․ փետրվարի 26. Վերցված է 2014 թ․ սեպտեմբերի 16-ին.(ռուս.)
  17. ↑ 17,0 17,1 «Катастрофа Ту-154 в Сухуми. Ракетные атаки на Сухумский аэропорт продолжаются» (ռուսերեն). Коммерсантъ. 1993 թ․ սեպտեմբերի 24. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  18. ↑ «Туполев Ту-134А Бортовой №: CCCP-65001». Russianplanes.net. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  19. ↑ «Уничтожение трёх самолётов а/к Transair Georgia в ходе вооружённого конфликта в Абхазии (борт 4L-65001), 23 сентября 1993 года». AirDisaster.ru. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  20. ↑ «Туполев Ту-154Б-2 Бортовой №: 85359». Russianplanes.net. Վերցված է 2013 թ․ հոկտեմբերի 27-ին.(ռուս.)
  21. ↑ {{cite web|url=http://aviation-safety.net/database/record.php?id=19930923-0%7Ctitle=Aircraft accident Tupolev 154B-2 85359 Sukhumi-Babusheri Airport (SUI)|publisher=Aviation Safety Network|lang=en|accessdate=2013-10-27}(անգլ.)}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վրացական_ինքնաթիռների_ոչնչացումը_Սուխումում&oldid=9524666» էջից