Վհուկը (պատմվածք)
| Վհուկը ռուս.՝ Ведьма | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | գրական ստեղծագործություն |
| Ժանր | պատմվածք |
| Հեղինակ | Անտոն Չեխով |
| Երկիր | Ռուսաստան |
| Բնագիր լեզու | ռուսերեն |
| Գրվել է | 1886 |
| Հրատարակչություն | «Նոր ժամանակ» |
| Հրատարակվել է | մարտի 8 (20), 1886 |
| Թարգմանիչ | Դերենիկ Դեմիրճյան |
«Վհուկը» (ռուս.՝ Ведьма), 1886 թվականի պատմվածք, հեղինակ՝ Անտոն Չեխով։
Նախապատմություն և հրատարակում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Պատմվածքի նախապատմության մասին Չեխովի եղբայր Միխայիլ Չեխովը 1923 թվականի իր հուշերում գրել է.
|
Դարագան անտառում [Բաբկինոյից ոչ շատ հեռու] կար մի միայնակ Պոլևշչինսկայա եկեղեցի, որը միշտ հրապուրում էր [Չեխովին]։ Նրանք աշխատում էին միայն տարին մեկ անգամ, և գիշերային ժամերին կարելի էր լսել ժամը նշող զանգի ձայնը։ Հենց այս փոքր եկեղեցին էր իր պահակի խրճիթով, որ, ըստ երևույթին, Չեխովին տվել է իր «Վհուկը» և «Չար արարք» պատմվածքների գաղափարը[1]։ |
|
Ըստ 1886 թվականի մարտի 28-ին Դմիտրի Գրիգորովիչին ուղարկված Չեխովի նամակներից մեկի՝ նա «Վհուկը» գրել է մեկ օրվա ընթացքում։
«Վհուկը» պատվածքը հրատարակվել է 1886 թվականի մարտի 8-ին «Նոր ժամանակ» թերթում (համար 3600)։ Այն տեղ է գտել 1887 թվականի «Մթնշաղին» («В сумерках») ժողովածուում, որտեղ անփոփոխ տպագրվել է բոլոր 13 հրատարակություններում (1888-1899)։ Դրա համար պատմվածքը վերանայելու ընթացքում Չեխովը հեռացրել է որոշ մանրամասնությունները, որոնք իր թղթակիցներից շատերը համարում էին չափազանց նատուրալիստական։ Սակայն իր աշխատանքների ժողովածուի 3-րդ հատորում տպագրվել է նախնական տարբերակը (հրատարակել է Ադոլֆ Մարքսը 1899-1901 թվականներին)[2]։
Հեղինակի կյանքի ընթացքում պատմվածքը թարգմանվել է գերմաներեն և չեխերեն[3]։
Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Գիշերվա մոտ եկեղեցու պահականոցում տիրացու Սավելի Գիկինը պառկել էր իր ահագին անկողնում և ականջ էր դնում դրսի ձնաբուքին և սպառնալի ինչ-որ աղաղակի։ Պատուհանի մոտ նստած էր նրա կինը՝ Ռաիսա Նիլովնան։ Նա կոշտ կտավից ջվալներ էր կարում։
Տիրացուն իրոք մտածում է, որ իր կինը վհուկ է, որը դիտավորյալ փոթորիկ է ստեղծում՝ երիտասարդ տղամարդկանց մոլորեցնելու և իրենց տուն բերելու համար։ Ռաիսան փորձում է հակառակը համոզել նրան, ասելով, որ երբ իր հայրը կենդանի էր «...շատ ժողովուրդ էր գալիս նրա մոտ դողէրոցքից բուժվելու. գյուղից էլ, գաղթեցրածների բնակավայրերից, հայերի գյուղերից։ Հաշվիր որ ամեն օր գալիս էին, և ոչ ոք նրանց սատանա չէր ասում։ Իսկ երբ մեզ մոտ վատ եղանակին, տարին մի անգամ մարդ է գալիս տաքանալու, դու էլ զարմանում ես, հիմար, ձեռաց տեսակ-տեսակ մտքեր են գալիս գլուխդ»։
Շուտով խրճիթ է մտնում մի երիտասարդ փոստատար իր կառապանի հետ, նրանք կորցրել էին իրենց ճանապարհը։ Փոստատարը Ռաիսայից թեյ է խնդրում։ Այդ ընթացքում Ռաիսան հյուրերին պատմում է, որ նրա հայրը ժամանակին այդտեղ տիրացու էր և մահից առաջ իրեն ամուսնացրել է կոնսիստորիայից մեկի հետ, որպեսզի պաշտոնը նրան մնա և որ ընտանիքը ապրում է աղքատության մեջ, որովհետև Սավելին ծույլ է և վախենում է մարդկանցից։
Շուտով փոստատարը քնում է։ Տիրացուի կինը նստել էր տաբուրետին և այտերը ափերի մեջ սեղմած, նայում էր փոստատարի դեմքին։ Տիրացուն փոստատարի դեմքը ծածկում է թաշկինակով, «որպեսզի կրակը նրա աչքերին չընկնի»։ Շուտով երկու տղամարդիկ արթնանում են։ Կառապանը պնդում է, որ նրանք պետք է շտապեն, բայց երիտասարդ փոստատարը ասում է, որ նրանք արդեն ուշացել են։
Վերջապես երկու տղամարդիկ որոշում են գնալ, Սավելինը ուրախությամբ սկսում է օգնել կառապանին պայուսակները դասավորելուն։ Սենյակում միայնակ մնալով՝ երիտասարդ տղամարդը շոյում է Ռասիայի պարանոցը, ուսը։ Սավելինը ու կառապանը վերադառնում են, և փոստատարը պետք է գնար։
Երբ մոտ երկու ժամ անց Սավելինը վերադառնում է, տիրացուի կինը արդեն պառկել էր անկողնում։ Նրա աչքերը փակ էին, բայց Սավելին հասկանում է, որ նա չի քնել։ Տուն վերադառնալիս նա խոսք էր տվել իրեն մինչև վաղը լռել և ձեռք չտալ կնոջը, բայց այդ րոպեին չի դիմանում և ասում է. «Զուր էիր գլխահան անում. գնա՜ց»։ Տիրացուի կինը սկսում է հեկեկալ՝ ասելով. «Դու որ չլինեիր, ես ով գիտի մի վաճառականի կգնայի կամ կարգին մեկին։ Դու որ չլինեիր, ես հիմա ամուսնուս կսիրեի։ Մի ձյունն էլ չթաղեց քեզ, մեծ ճանապարհին չսառեցիր էլ, անօրեն»։
Տիրացուի կինը երկար ժամանակ լաց է լինում։ Որոշ ժամանակ անց տիրացուն տեսնում է, որ կինը հանդարտվել է և փորձում է շոյել նրա պարանոցը։ Կինը նրան պատասխանում է արմունկի հարվածով։
Քննադատների կարծիք[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
«Նոր ժամանակ» թերթում պատմվածքի տպագրումից կարճ ժամանակ անց Չեխովը Վիկտոր Բիլիբինին ուղղված նամակում գրել է.
|
|
Վհուկը մերժվել է շատերի կողմից։ Եվ ի՞նչ։ Դրա վերաբերյալ գրելու շատ բան չկա, և չարը միշտ կողքիդ է՝ քեզ նման իրավիճակի մեջ քաշելով։ |
|
Մարտի 14-ի նամակում Բիլիբինը պատասխանել է.
|
|
Ասում են (մասնավորապես Լեյկինը)՝ Սուվորինը իրոք հավանել է Ձեր Վհուկը, որ նա պարզապես հիացած է։ Ես նույնը չեմ ասի իմ մասին։ Կարդալի հաճույք ստացա տաղանդից, որով գրված է պատմվածքը։ Այնտեղ իրոք մեծ տաղանդ կա։ Բնության նկարագրությունը հիանալի է։ Բայց ես կարծում եմ, որ չարժե օգտագործել այդ տաղանդը չափազանց զգայական պատկերներ վերարտադրելու, որոնք եզրագծված են... «օտար պատկերներով։»[4] |
|
Մյուս կողմից Ֆեոդոր Շեխտելը, կարծես թե, տպավորվել է հենց այս տեսարաններով։ Չեխովին ուղղված մարտի 12-ի նամակում նշել է, որ եկեղեցու պահակի դիմանկարի նատուրալիստական մանրամասները «կհաղթեն ցանկացածին, օրինակ՝ Զոլային»։
Դմիտրի Գրիգորովիչը գովել է պատմվածքը, բայց չի հավանել դրա «նատուրալիստական» մասը։ Նա մարտի 25-ի նամակում գրել է[5].
|
|
Ճշմարտությունը և ռեալիզմը ոչ միայն չեն հակասում նրբագեղությանը, այլև օգուտ են քաղում դրանից։ Դուք [ֆրասոլոգիական] պլաստիկության զգացում ստեղծելու մեջ այնքան հմուտ եք, որ առանձնապես կարիք չկա ընթերցողին ներկայացնել եկեղեցու պահակի թեքված եղունգներով կեղտոտ ոտքերի կամ պորտի մասին... Ներողությում եմ խնդրում նման կերպ արտահայտվելու համար. ինձ թույլ եմ տվել նման կարծիք արտահայտել, քանի որ ես իրոք հավատում եմ ձեր շնորհին և ամբողջ սրտով ցանկանում եմ, որ այն ամբողջությամբ զարգանա և աչտահայտվի[6]։ |
|
Մարիա Կիսելյովան[Ն 1] հավանել է «Վհուկը» պատմվածքը և այն համեմատել է «Տիղմ» պատվածքի հետ։ Չեխովին ուղղված 1887 թվականի հունվարի 18-ի նամակում նա գրել է.
|
|
Ինձ համար... «Վհուկը» պատմվածքի ամենաուժեղ մասը իր ռեալիզմն է... Ամբողջ դեկորացիան, հերոսուհին, իր ամուսինը և իրենց հոգիները պատկերված են ամենամեծ վարպետությամբ։ Կարդալու ընթացքում ես կարող եմ մի փոքր շիկնել, բայց չեմ կարող ասել, որ դրանում ինչ-որ բան չի հնչում[2]։ |
|
«Մթնշաղում» ժողովածուի մեջ տպագրվել է պատմվածքի վերափոխված տարբերակը։ «Պետերբուրգսկայա գազետա» թերթի գրական թղթակիցը գովաբանել է պատմվածքում բնության պատկերումը` նշելով, որ «Չեխովը անշուշտ բանաստեղծ է, որը թեպետ արձակ է գրում, բայց ավելի բանաստեղծ է, քան որոշ արհեստական բանաստեղծություն հորինողներ»[7]։
Ալեքսանդր Սկաբիչևսկին «Հյուսիսային պարբերականի» ընթերցողներին հիշեցրել է, թե ինչպես է Չեխովի կարճ պատմվածքների առաջին ժողովածուն քննադատվել այնտեղ, քանի որ որոշ մտքեր կիսատ էին։ Ըստ նրա՝ իրականացել են այդ ժամանակ արված այն կանխատեսումները, թե շատ հապճեպ և հիմնականում թերթերի համար գրված ստեղծագործությունները կարող են ծանր հետևանք ունենալ տաղանդավոր գրողների վրա.
|
|
Օրինակի համար վերցնենք «Վհուկը»։ Եթե պատմվածքը մեկ շաբաթ մնար հեղինակի աշխատասեղանին, եթե հեղինակը մատիտը ձեռքին վերանայեր այն, մեր ականջը չէին կծի եկեղեցու պահակի բառերը՝ անհավանական հանգիստ և միաժամանակ շինծու[8]։ |
|
«Նովայա Վրեմյա» թերթում Վիկտոր Բուրենինը «Վհուկը» պատմվածքի մասին գրել է.
|
|
Երիտասարդ գրողներից ոչ մեկը չի կարող գերազանցել [Չեխովի] այդքան տպավորիչ և նուրբ պատկերումը, այդքան բանաստեղծական, միաժամանակ մի քանի հպումներով ու բնության պատկերներով, մարդկային տարբեր տեսակներով[9]։ |
|
«Տրուդա» թերթում Պլատոն Կրասնովը պնդում է, որ կանանց զգայականությունը պատկերելիս («Կնանիք» և «Վհուկը» պատմվածքներում) Չեխովը միշտ մտքում ունեցել է որոշ սոցիալական կոնֆլիկտներ։ Կրասնովը գովաբանել է «Վհուկը» պատվածքում օգտագործված լեզուն և դրա բնապատկերները համեմատել է Ֆեոդոր Տյուտչևի բանաստեղծությունների հետ[10]։
Լև Տոլստոյը «Վհուկը» պատմվածքը ներառել է Չեխովի լավագույն պատմվածքների իր ցանկում[11]։
Նշումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Maria Vladimirovna Kiselyova (ռուս.՝ Мария Владимировна Киселёва, nee Begicheva, c.1859-1921, was a children's writer who contributed mostly to the magazines Children's Leisure and Rodnik. She was the wife of Alexey Sergeyevich Kiselyov, the owner of the Babkino estate nearby Voskresensk, where Chekhov and his family spent the summers of 1885, 1886 and 1887. Thirty-five Chekhov's letters to Kiselyova (1885-1897) are extant, and thirty-one of her letters, written in 1886-1900. - Commentaries to Chekhov's Correspondence
Ծոնթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- ↑ Mikhail Chekhov. Chekhov and His Plotlines // М. П. Чехов. Антон Чехов и его сюжеты. М., 1923, стр. 34—35. - ...Близ Дарагановского леса стояла одинокая Полевщинская церковь, всегда обращавшая на себя внимание писателя. В ней служили всего только один раз в год и по ночам до Бабкина долетали только унылые удары колокола, когда сторож звонил часы. Эта церковь, с ее домиком для сторожа, у самой почтовой дороги, кажется, дала Чехову мысль написать Ведьму и Недоброе дело.
- ↑ 2,0 2,1 Polotskaya, E. A. Commentaries to Ведьма. The Works by A.P. Chekhov in 12 volumes. Khudozhestvennaya Literatura. Moscow, 1960. Vol. 4, p. 532
- ↑ Commentaries to Ведьма Արխիվացված 2017-05-07 Wayback Machine // Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982. // Т. 4. [Рассказы, юморески], 1885—1886. — Наука, 1976. — С. 45—49
- ↑ Говорят (NB. Лейкин), что Суворину очень понравилась Ведьма Ваша, что он просто в восторге. О себе этого не скажу. Прочитал я с истинным удовольствием по поводу мастерства, с которым написан рассказ. В нем много таланта. Описание природы превосходно. Но, я думаю, не вполне достойно употреблять талант на воспроизведение крайне чувственных картин, граничащих... с 'заграничными картинками'
- ↑ Слово, сб. 2, стр. 200—201
- ↑ Правдивость, реализм не только не исключают изящества, но выигрывают от последнего. Вы настолько сильно владеете формой и чувством пластики, что нет особой надобности говорить, например, о грязных ногах с вывороченными ногтями и о пупке у дьячка... Простите мне великодушно такие замечания; я решился их высказать потому только, что истинно верю в Ваш талант и желаю ему ото всей души полного развития и полного выражения.
- ↑ Петербургская газета, 1887, № 248, 10 сентября - Г-н Чехов несомненно поэт, хотя и пишет прозой, — более поэт, чем иные патентованные стихослагатели...
- ↑ Северный вестник, 1887, № 9, стр. 83. - Взять хоть бы ту же "Ведьму". Полежи она лишнюю неделю в письменном столе у автора, дай он себе потом труд перечитать ее с карандашом в руках, — и, конечно, гневные речи дьячка не резали бы ухо своим спокойствием и вместе деланностью.
- ↑ Новое время, 1887, № 4157, 25 сентября. - Из молодых беллетристов положительно никто не умеет рисовать так ярко и так тонко, так поэтически и вместе с тем такими немногими штрихами и картины природы и самые разнообразные типы.
- ↑ П. Краснов. Осенние беллетристы. — «Труд», 1895, № 1, стр. 205, 209
- ↑ I.L. Tolstoy's 25 May 1903 letter to Chekhov // Письмо И. Л. Толстого к Чехову от 25 мая 1903 г. — т. III этого изд., стр. 537
Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Чехов А. П. Ведьма// Чехов А. П. Полное собрание сочинений и писем: В 30 т. Сочинения: В 18 т. / АН СССР. Ин-т мировой лит. им. А. М. Горького. — М.: Наука, 1974—1982.
Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
- Վհուկը պատմվածքը Lib.ru կայքում
- Վհուկը Արխիվացված 2017-05-07 Wayback Machine բնօրինակ ռուսերեն տեքստը
- Վհուկը, անգլերեն թարգմանություն
- «Վհուկը» պատմվածքի հայերեն թարգմանությունը