Jump to content

Վիկտորիանո Ուերտա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վիկտորիանո Ուերտա
Ծննդյան օր՝ դեկտեմբերի 22, 1850(1850-12-22) կամ դեկտեմբերի 22, 1854(1854-12-22)[1]
Ծննդավայր՝Colotlán, Խալիսկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ
Վախճանի օր՝հունվարի 13, 1916(1916-01-13)
Վախճանի վայրը՝Էլ Պասո, Տեխաս, ԱՄՆ
Ամուսին ՝Emilia Águila Moya?

Ուերտա Օրտեգա, Խոսե Վիկտորիանո (իսպ.՝ José Victoriano Huerta Ortega; դեկտեմբերի 22, 1850(1850-12-22) կամ դեկտեմբերի 22, 1854(1854-12-22)[1], Colotlán, Խալիսկո, Մեքսիկայի Միացյալ Նահանգներ - հունվարի 13, 1916(1916-01-13), Էլ Պասո, Տեխաս, ԱՄՆ), մեքսիկացի պետական և ռազմական գործիչ, գեներալ, ով մասնակցել է 1913 թվականի ռազմական հեղաշրջմանը։ Մեքսիկայի ժամանակավոր նախագահ 1913 թվականի փետրվարի 19-ից մինչև 1914 թվականի հուլիսի 15-ը, նրա կառավարման ողջ ընթացքում երկրում տեղի ունեցավ քաղաքացիական պատերազմի ամենադաժան փուլը, որը հրահրվեց նրա իշխանության գալով: Մինչ օրս մեքսիկական հասարակության մեջ Ուերտային ընդունված է համարել հեղափոխության դավաճան, բռնակալ և Մադերոյի և Պինո Սուարեսի մարդասպան[2], հաճախ մեքսիկացիները նրան արհամարհանքով անվանում են El Chacal (Շնագայլ) կամ El Usurpador (Զավթիչ)[3].

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ տարիներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ Կոլոտլանի ծխական նոտարի գրքերի գրառումների, Խոսե Վիկտորիանո Ուերտա Մարկեսը ծնվել է 1850 թվականի դեկտեմբերի 22-ին Կոլոտլան քաղաքում (Խալիսկո նահանգ) և մկրտվել հաջորդ օրը (այլ աղբյուրներ նշում են, որ նա ծնվել է 1845 թվականի մարտի 23-ին Ագուա Գորդա ռանչոյում): Նրա ծնողներն էին Խեսուս Ուերտա Կորդոբան, որը ծագումով Կոլոտլանից է (Խալիսկո նահանգ) և Մարիա Լազարա դել Ռեֆուգիո Մարկես Վիլալոբոսը, որը ծագումով էլ Պլատեադոյից է (Սակատեկաս նահանգ): Ուերտան իրեն նույնականացրեց որպես բնիկ մեքսիկացի, նրա ծնողները գրանցված էին որպես ուիչոլի, չնայած հայրը, ըստ երևույթին, կապված էր մետիսների հետ[4]։

Ուերտան սովորել է կարդալ և գրել դպրոցում, որը ղեկավարում էր տեղի ծխական քահանան, ինչը նրան դարձրեց Կոլոտլանի համեմատաբար քիչ գրագետ մարդկանցից մեկը[5]։ Նա վաղ տարիքից ընտրեց ռազմական կարիերան որպես Կոլոտլանում աղքատությունից խուսափելու միակ միջոց[6]։ 1869 թվականին գեներալ Դոնատո Գուերան այցելեց Կոլոտլան և ցանկություն հայտնեց վարձել անձնական քարտուղար, նա դարձավ երիտասարդ Հուերտան[7]։

Որպես իր արժանիքների պարգև՝ նա առաջարկվեց և ստացավ կրթաթոշակ ռազմական ակադեմիայում սովորելու համար, որտեղ նա ստացավ գերազանց գնահատականներ, որոնք նրան արժանի էին հատուկ ճանաչման։ նախագահ Բենիտո Խուարեսը՝ նախագահի պաշտոնը ստանձնած առաջին բնիկ ներկայացուցիչը, ակադեմիա կատարած այցի ընթացքում գովեց Ուերտային՝ մրցանակը հանձնելով կուրսանտին հետևյալ բառերով՝

Հայրենիքը շատ բան է ակնկալում ձեզ նման կրթություն ստացած հնդկացիներից։

Որպես կուրսանտ՝ Ուերտան գերազանց էր մաթեմատիկայում, ինչը նրան ստիպեց մասնագիտանալ հրետանու և տեղագրության մեջ[8]։

Ռազմական կարիերա

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Պորֆիրիո Դիասի օրոք նա հասավ գեներալի կոչման։ 1907 թվականին առողջական պատճառներով հրաժարական է տվել կատարակտի պատճառով, զբաղվել է մաթեմատիկայի ուսուցմամբ։

Մեքսիկական հեղափոխություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1911 թվականի մայիսին Դիասի բռնապետության տապալումից հետո Ուերտան որոշ ժամանակ հավատարիմ էր Մադերոյի նոր լիբերալ կառավարությանը և պայքարում էր նրա հակառակորդների (օրինակ՝ Պասկուալ Օրոզկոյի) դեմ, բայց շուտով դավադրություն մտավ Մադերոյին տապալելու համար (որին միացան գեներալներ Ֆելիքս Դիասը (Պորֆիրիո Դիասի եղբորորդին) և Բերնարդո Ռեյեսը, դավադրությունը աջակցեց նաև ԱՄՆ դեսպան Հենրի Լեյն Վիլսոնին): 1913 թվականի փետրվարի 18-ին Ուերտային հաջողվեց հեղաշրջում իրականացնել՝ Մադերոն և փոխնախագահ Սուարեսը սպանվեցին, իսկ Ուերտան դարձավ երկրի ժամանակավոր նախագահ։ Այն բանից հետո, երբ Ուերտան հրաժարվեց Ժողովրդավարական ընտրություններից և հաստատեց ռազմական բռնապետություն, ԱՄՆ-ը թշնամաբար վերաբերվեց նրան և Վերակրուսում վայրէջք կատարեց՝ Ուերտային Գերմանիայի հնարավոր օգնությունից զրկելու համար: Ուերտան հակառակորդներ ուներ նաև Մեքսիկայում, շուտով նրա դեմ դուրս եկան Վենուստիանո Կառանսայի, Ալվարո Օբրեգոնի, Ֆրանցիսկո Վիլյայի և Էմիլիանո Սապատայի բանակները: Ուերտային աջակցել է իր կողմն անցած Պասկուալ Օրոզկոն։ 1914 թվականի հուլիսի 8-ին, այն բանից հետո, երբ Ուերտայի Դաշնային բանակը մի շարք պարտություններ կրեց Կարանզայի և Օբրեգոնի Սահմանադրական բանակից և Վիլլայի ապստամբներից, Ուերտան հրաժարական տվեց և փախավ Անգլիա (որտեղից հետագայում տեղափոխվեց Իսպանիա, այնուհետև ԱՄՆ)՝ նշանակելով Ֆրանցիսկո Կարվախալին որպես իր իրավահաջորդ։ 1915 թվականի հունիսի 27-ին Պասկուալ Օրոզկոյի հետ ձերբակալվել է Նյումենում (Նյու Մեքսիկո) և որոշ ժամանակ պահվել բանտում, մինչև նա մահացավ լյարդի ցիռոզից: Չնայած նրա հիվանդության ախտանիշը դեղնախտ էր, ԱՄՆ-ի մասնակցությամբ նրա թունավորման կասկածներ կան[9]։

Ուերտան ժողովրդական մշակույթում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ուերտան հիշատակվում է որպես հեղափոխության դավաճան Քորմաք Մաքքարթիի 1992 թվականի «Ձիեր, ձիեր» վեպում, որն արժանացել է գրքի ազգային մրցանակի։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 Find A Grave — 1996.
  2. ↑ Платошкин, Т. 1, 2011, էջ 181
  3. ↑ McCartney, Laton. The Teapot Dome Scandal: How Big Oil Bought the Harding White House and Tried to Steal the Country, Random House, Inc., 2008, p. 1901 Արխիվացված է Փետրվար 8, 2023 Wayback Machine-ի միջոցով:.
  4. ↑ Richmond, Douglas W. "Victoriano Huerta" in Encyclopedia of Mexico, vol. 1, p. 655, Chicago: Fitzroy Dearborn 1997.
  5. ↑ Rausch, George "The Early Career of Victoriano Huerta" pages 136-145 from The Americas, Volume 21, No. 2 October 1964 page 136.
  6. ↑ Rausch, "The Early Career of Victoriano Huerta" p. 136.
  7. ↑ Rausch, "The Early Career of Victoriano Huerta" p.136.
  8. ↑ Rausch, "The Early Career of Victoriano Huerta" p.137.
  9. ↑ Lee Stacy Mexico and the United States. — Marshall Cavendish, 2002-10. — 968 с. — ISBN 9780761474029

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Платошкин Н. Н. История Мексиканской революции. Истоки и победа 1810—1917 гг. — М.: Университет Дмитрия Пожарского : Русский Фонд содействия образованию и науке, 2011. — Т. 1. — 432 с. — ISBN 978-5-91244-034-2

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վիկտորիանո Ուերտա» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վիկտորիանո_Ուերտա&oldid=10234806» էջից