Jump to content

Վթար

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վթար
Failure mode Խմբագրել Wikidata
Ենթակատեգորիաincident, calamity Խմբագրել Wikidata
Պատճառcause of accident Խմբագրել Wikidata
Հետևանքվնասվածք, մահ Խմբագրել Wikidata
Հետազոտվում էaccidentology Խմբագրել Wikidata
Բնութագրվում էtype of accident Խմբագրել Wikidata
Handled, miti­ga­ted, or managed byaccident prevention, accident insurance Խմբագրել Wikidata
Հիլսբորո աղետի 97 զոհերի հիշատակը հավերժացնող հուշահամալիր

Վթար (անգլ.՝ accident), անկանխամտածված, անցանկալի իրադարձություն[1]։

Վթար տերմինը ենթադրում է, որ ոչ ոք չպետք է մեղադրվի, բայց իրադարձությունը կարող է առաջանալ չճանաչված կամ չհասցեագրված ռիսկերի պատճառով: Շատ հետազոտողներ, որոնք ուսումնասիրում են ակամա վնասվածքը, խուսափում են վթար տերմինի օգտագործումից և կենտրոնանում են այն գործոնների վրա, որոնք մեծացնում են ծանր վնասվածքների վտանգը և նվազեցնում վնասվածքների հաճախականությունն ու ծանրությունը[2]: Օրինակ, երբ ծառը ընկնում է փոթորիկի ժամանակ, դրա անկումը մարդու կողմից առաջացած չէ, կարող է լինել ոչ մարդկանց կողմից, բայց ծառի տեսակը, չափը, գտնվելու վայրը կամ ոչ պատշաճ սպասարկումը կարող են նպաստել պատճառված վնասների աճին:

Ավտովթարների մեծ մասը իրական վթարներ չեն․ այնուամենայնիվ, անգլիախոսները սկսեցին օգտագործել այդ բառը 20-րդ դարի կեսերին ԱՄՆ-ի ավտոմոբիլային արդյունաբերության կողմից ԶԼՄ-ների մանիպուլյացիայի արդյունքում[3]:

Չկանխամտածված վնասվածքներից մահեր մեկ միլիոն մարդու հաշվով, 2012 թվական
     107–247     248–287     288–338     339–387     388–436     437–505     506–574     575–655     656–834     835–1,165

Ֆիզիկական և ոչ ֆիզիկական

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Դժբախտ պատահարների ֆիզիկական օրինակներ են ավտոմեքենայի չնախատեսված բախումը, էլեկտրական ցնցումը մերկ էլեկտրական լարին պատահաբար դիպչելու հետևանքով, խեղդվելը, ընկնելը, սուր կամ տաք բանի դիպչելուց կամ քայլելիս ինչ-որ բանի բախվելուց վիրավորվելը:

Ոչ ֆիզիկական օրինակներից են տվյալների պատահական ջնջումը կամ հանդիպման գնալը մոռանալը:

Պատահարներ ըստ գործունեության

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Աշխատանքի կատարման ընթացքում կամ դրանից բխող դժբախտ պատահարները կոչվում են աշխատանքային պատահարներ: Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության տվյալներով՝ տարեկան ավելի քան 337 միլիոն դժբախտ պատահար է տեղի ունենում աշխատավայրում, ինչի հետևանքով, մասնագիտական ​​հիվանդությունների հետ մեկտեղ, տարեկան ավելի քան 2,3 միլիոն մահ է գրանցվում[4]:
  • Ի հակադրություն, հանգստի հետ կապված պատահարները հիմնականում սպորտային վնասվածքներ են:

Ընդհանուր պատճառներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Դժբախտ պատահարների (բուժօգնության դիմելու հետևանքով առաջացած ծանրության) դեպքերը դասավորված ըստ գործունեության (Դանիա 2002 թ.)

Թույները, տրանսպորտային միջոցների բախումները և վայրէջքները մահացու վնասվածքների ամենատարածված պատճառներն են: Համաձայն 2005 թվականին տնային պայմաններում ստացված վնասվածքների հետազոտության, որտեղ օգտագործվել է Միացյալ Նահանգների Առողջապահության վիճակագրության ազգային կենտրոնի ազգային կենսական վիճակագրության համակարգի տվյալները, ընկնելը, թունավորումը և հրդեհից/այրվածքները պատահական մահվան ամենատարածված պատճառներն են[5]։

Միացյալ Նահանգները նաև վիճակագրորեն վավերական տվյալներ է հավաքում վնասվածքների վերաբերյալ (նմուշներ վերցրած 100 հիվանդանոցից) Վնասվածքների վերահսկման ազգային էլեկտրոնային համակարգի միջոցով, որը կառավարվում է Արտադրանքի Անվտանգության Հանձնաժողովի կողմից: Արտակարգ իրավիճակների բաժանմունք այցելությունների վերաբերյալ տվյալները հավաքագրվում են նաև Առողջապահության ազգային հարցազրույցի հետազոտության միջոցով[6]: ԱՄՆ-ում Աշխատանքի վիճակագրության բյուրոն իր կայքում հասանելի է աշխատավայրում դժբախտ պատահարների վերաբերյալ ընդարձակ վիճակագրություն[7]:

Վթարի մոդելներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջարկվել են դժբախտ պատահարները բնութագրելու և վերլուծելու բազմաթիվ մոդելներ[8], որոնք կարելի է դասակարգել ըստ տեսակի։ Ոչ մի մոդել միակ ճիշտ մոտեցումը չէ[9]: Նշանավոր տեսակներն ու մոդելները ներառում են՝[10]

  • Հաջորդական մոդելներ
    • Դոմինոյի տեսություն[11]
    • Կորուստների պատճառահետևանքային մոդել[12]
  • Բարդ գծային մոդելներ
    • Էներգիայի վնասման մոդել
    • Ժամանակի հաջորդականության մոդելներ
    • Համաճարակաբանական մոդելներ[13]
  • Գործընթացային մոդել[14]
  • Համակարգային մոդելներ
  • Ոչ գծային մոդելներ
    • Համակարգային վթար[15]
    • Համակարգային-տեսական վթարի մոդել և գործընթաց[16]
    • Ֆունկցիոնալ ռեզոնանսային վերլուծության մեթոդ[17]

Իշիկավայի դիագրամները երբեմն օգտագործվում են արմատական ​​պատճառների վերլուծության համար։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. Woodward, Gary C. (2013). The Rhetoric of Intention in Human Affairs (անգլերեն). Lexington Books. էջ 41. ISBN 978-0-7391-7905-5. «Since 'accidents' by definition deprive us of first-order human causes…»
  2. Robertson, Leon S. (2015). Injury Epidemiology: Fourth Edition. Lulu Books. Արխիվացված օրիգինալից 2018-01-26-ին. Վերցված է 2017-12-09-ին.
  3. Stromberg, Joseph (2015-07-20). «We don't say "plane accident." We shouldn't say "car accident" either». Vox (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021-09-07-ին. Վերցված է 2021-09-07-ին.
  4. "ILO Safety and Health at Work Արխիվացված 2022-01-19 Wayback Machine". International Labour Organization (ILO)
  5. Runyan CW, Casteel C, Perkis D, և այլք: (January 2005). «Unintentional injuries in the home in the United States Part I: mortality». Am J Prev Med. 28 (1): 73–9. doi:10.1016/j.amepre.2004.09.010. PMID 15626560.
  6. NCHS. Emergency Department Visits Արխիվացված 2017-07-11 Wayback Machine. CDC.
  7. «Injuries, Illnesses, and Fatalities». www.bls.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2019-06-02-ին. Վերցված է 2014-04-02-ին.
  8. A long list of books and papers is given in: Taylor, G.A.; Easter, K.M.; Hegney, R.P. (2004). Enhancing Occupational Safety and Health. Elsevier. էջեր 241–245, see also pp. 140–141, 147–153, also on Kindle. ISBN 0750661976.
  9. Kjellen, Urban; Albrechtsen, Eirik (2017). Prevention of Accidents and Unwanted Occurrences: Theory, Methods, and Tools in Safety Management, Second Edition (անգլերեն). CRC Press. էջ 75. ISBN 978-1-4987-3666-4.
  10. Yvonne Toft; Geoff Dell; Karen K Klockner; Allison Hutton (2012). «Models of Causation: Safety». In HaSPA (Health and Safety Professionals Alliance) (ed.). OHS Body of Knowledge (PDF). Safety Institute of Australia Ltd. ISBN 978-0-9808743-1-0. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-02-25-ին. Վերցված է 2017-03-25-ին.
  11. H.W. Heinreich (1931). Industrial Accident Prevention. McGraw-Hill.
  12. Bird, Frank E.; Germain, George L. (1985). Practical Loss Control Leadership. International Loss Control Institute. ISBN 978-0880610544. OCLC 858460141.
  13. Reason, James T. (1991). «Too Little and Too Late: A Commentary on Accident and Incident Reporting». In Van Der Schaaf, T.W.; Lucas, D.A.; Hale, A.R. (eds.). Near Miss Reporting as a Safety Tool. Butterworth-Heinemann. էջեր 9–26.
  14. https://psycnet.apa.org/record/1975-28626-001. {{cite web}}: Missing or empty |title= (օգնություն)
  15. Perrow, Charles (1984). Normal Accidents: Living with High-Risk Technologies. Basic Books. ISBN 978-0465051434.
  16. Leveson, Nancy (April 2004). «A new accident model for engineering safer systems». Safety Science. 42 (4): 237–270. CiteSeerX 10.1.1.141.697. doi:10.1016/S0925-7535(03)00047-X.
  17. Hollnagel, 2012

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիքաղվածքն ունի քաղվածքների հավաքածու, որոնք վերաբերում են
Վթար հոդվածին
Տես՝ վթար Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վթար» հոդվածին։