Վթար
Ենթակատեգորիա | incident, calamity ![]() | |
---|---|---|
Պատճառ | cause of accident ![]() | |
Հետևանք | վնասվածք, մահ ![]() | |
Հետազոտվում է | accidentology ![]() | |
Բնութագրվում է | type of accident ![]() | |
Handled, mitigated, or managed by | accident prevention, accident insurance ![]() |

Վթար (անգլ.՝ accident), անկանխամտածված, անցանկալի իրադարձություն[1]։
Վթար տերմինը ենթադրում է, որ ոչ ոք չպետք է մեղադրվի, բայց իրադարձությունը կարող է առաջանալ չճանաչված կամ չհասցեագրված ռիսկերի պատճառով: Շատ հետազոտողներ, որոնք ուսումնասիրում են ակամա վնասվածքը, խուսափում են վթար տերմինի օգտագործումից և կենտրոնանում են այն գործոնների վրա, որոնք մեծացնում են ծանր վնասվածքների վտանգը և նվազեցնում վնասվածքների հաճախականությունն ու ծանրությունը[2]: Օրինակ, երբ ծառը ընկնում է փոթորիկի ժամանակ, դրա անկումը մարդու կողմից առաջացած չէ, կարող է լինել ոչ մարդկանց կողմից, բայց ծառի տեսակը, չափը, գտնվելու վայրը կամ ոչ պատշաճ սպասարկումը կարող են նպաստել պատճառված վնասների աճին:
Ավտովթարների մեծ մասը իրական վթարներ չեն․ այնուամենայնիվ, անգլիախոսները սկսեցին օգտագործել այդ բառը 20-րդ դարի կեսերին ԱՄՆ-ի ավտոմոբիլային արդյունաբերության կողմից ԶԼՄ-ների մանիպուլյացիայի արդյունքում[3]:
Տեսակներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ֆիզիկական և ոչ ֆիզիկական
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Դժբախտ պատահարների ֆիզիկական օրինակներ են ավտոմեքենայի չնախատեսված բախումը, էլեկտրական ցնցումը մերկ էլեկտրական լարին պատահաբար դիպչելու հետևանքով, խեղդվելը, ընկնելը, սուր կամ տաք բանի դիպչելուց կամ քայլելիս ինչ-որ բանի բախվելուց վիրավորվելը:
Ոչ ֆիզիկական օրինակներից են տվյալների պատահական ջնջումը կամ հանդիպման գնալը մոռանալը:
Պատահարներ ըստ գործունեության
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Աշխատանքի կատարման ընթացքում կամ դրանից բխող դժբախտ պատահարները կոչվում են աշխատանքային պատահարներ: Աշխատանքի միջազգային կազմակերպության տվյալներով՝ տարեկան ավելի քան 337 միլիոն դժբախտ պատահար է տեղի ունենում աշխատավայրում, ինչի հետևանքով, մասնագիտական հիվանդությունների հետ մեկտեղ, տարեկան ավելի քան 2,3 միլիոն մահ է գրանցվում[4]:
- Ի հակադրություն, հանգստի հետ կապված պատահարները հիմնականում սպորտային վնասվածքներ են:
Ընդհանուր պատճառներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թույները, տրանսպորտային միջոցների բախումները և վայրէջքները մահացու վնասվածքների ամենատարածված պատճառներն են: Համաձայն 2005 թվականին տնային պայմաններում ստացված վնասվածքների հետազոտության, որտեղ օգտագործվել է Միացյալ Նահանգների Առողջապահության վիճակագրության ազգային կենտրոնի ազգային կենսական վիճակագրության համակարգի տվյալները, ընկնելը, թունավորումը և հրդեհից/այրվածքները պատահական մահվան ամենատարածված պատճառներն են[5]։
Միացյալ Նահանգները նաև վիճակագրորեն վավերական տվյալներ է հավաքում վնասվածքների վերաբերյալ (նմուշներ վերցրած 100 հիվանդանոցից) Վնասվածքների վերահսկման ազգային էլեկտրոնային համակարգի միջոցով, որը կառավարվում է Արտադրանքի Անվտանգության Հանձնաժողովի կողմից: Արտակարգ իրավիճակների բաժանմունք այցելությունների վերաբերյալ տվյալները հավաքագրվում են նաև Առողջապահության ազգային հարցազրույցի հետազոտության միջոցով[6]: ԱՄՆ-ում Աշխատանքի վիճակագրության բյուրոն իր կայքում հասանելի է աշխատավայրում դժբախտ պատահարների վերաբերյալ ընդարձակ վիճակագրություն[7]:
Վթարի մոդելներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Առաջարկվել են դժբախտ պատահարները բնութագրելու և վերլուծելու բազմաթիվ մոդելներ[8], որոնք կարելի է դասակարգել ըստ տեսակի։ Ոչ մի մոդել միակ ճիշտ մոտեցումը չէ[9]: Նշանավոր տեսակներն ու մոդելները ներառում են՝[10]
- Հաջորդական մոդելներ
- Բարդ գծային մոդելներ
- Էներգիայի վնասման մոդել
- Ժամանակի հաջորդականության մոդելներ
- Համաճարակաբանական մոդելներ[13]
- Գործընթացային մոդել[14]
- Համակարգային մոդելներ
- Ոչ գծային մոդելներ
Իշիկավայի դիագրամները երբեմն օգտագործվում են արմատական պատճառների վերլուծության համար։
Տես նաև
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Woodward, Gary C. (2013). The Rhetoric of Intention in Human Affairs (անգլերեն). Lexington Books. էջ 41. ISBN 978-0-7391-7905-5. «Since 'accidents' by definition deprive us of first-order human causes…»
- ↑ Robertson, Leon S. (2015). Injury Epidemiology: Fourth Edition. Lulu Books. Արխիվացված օրիգինալից 2018-01-26-ին. Վերցված է 2017-12-09-ին.
- ↑ Stromberg, Joseph (2015-07-20). «We don't say "plane accident." We shouldn't say "car accident" either». Vox (անգլերեն). Արխիվացված օրիգինալից 2021-09-07-ին. Վերցված է 2021-09-07-ին.
- ↑ "ILO Safety and Health at Work Արխիվացված 2022-01-19 Wayback Machine". International Labour Organization (ILO)
- ↑ Runyan CW, Casteel C, Perkis D, և այլք: (January 2005). «Unintentional injuries in the home in the United States Part I: mortality». Am J Prev Med. 28 (1): 73–9. doi:10.1016/j.amepre.2004.09.010. PMID 15626560.
- ↑ NCHS. Emergency Department Visits Արխիվացված 2017-07-11 Wayback Machine. CDC.
- ↑ «Injuries, Illnesses, and Fatalities». www.bls.gov. Արխիվացված օրիգինալից 2019-06-02-ին. Վերցված է 2014-04-02-ին.
- ↑ A long list of books and papers is given in: Taylor, G.A.; Easter, K.M.; Hegney, R.P. (2004). Enhancing Occupational Safety and Health. Elsevier. էջեր 241–245, see also pp. 140–141, 147–153, also on Kindle. ISBN 0750661976.
- ↑ Kjellen, Urban; Albrechtsen, Eirik (2017). Prevention of Accidents and Unwanted Occurrences: Theory, Methods, and Tools in Safety Management, Second Edition (անգլերեն). CRC Press. էջ 75. ISBN 978-1-4987-3666-4.
- ↑ Yvonne Toft; Geoff Dell; Karen K Klockner; Allison Hutton (2012). «Models of Causation: Safety». In HaSPA (Health and Safety Professionals Alliance) (ed.). OHS Body of Knowledge (PDF). Safety Institute of Australia Ltd. ISBN 978-0-9808743-1-0. Արխիվացված (PDF) օրիգինալից 2017-02-25-ին. Վերցված է 2017-03-25-ին.
- ↑ H.W. Heinreich (1931). Industrial Accident Prevention. McGraw-Hill.
- ↑ Bird, Frank E.; Germain, George L. (1985). Practical Loss Control Leadership. International Loss Control Institute. ISBN 978-0880610544. OCLC 858460141.
- ↑ Reason, James T. (1991). «Too Little and Too Late: A Commentary on Accident and Incident Reporting». In Van Der Schaaf, T.W.; Lucas, D.A.; Hale, A.R. (eds.). Near Miss Reporting as a Safety Tool. Butterworth-Heinemann. էջեր 9–26.
- ↑ https://psycnet.apa.org/record/1975-28626-001.
{{cite web}}
: Missing or empty|title=
(օգնություն) - ↑ Perrow, Charles (1984). Normal Accidents: Living with High-Risk Technologies. Basic Books. ISBN 978-0465051434.
- ↑ Leveson, Nancy (April 2004). «A new accident model for engineering safer systems». Safety Science. 42 (4): 237–270. CiteSeerX 10.1.1.141.697. doi:10.1016/S0925-7535(03)00047-X.
- ↑ Hollnagel, 2012
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
![]() |
Տես՝ վթար Վիքիբառարան, բառարան և թեզաուրուս |
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վթար» հոդվածին։ |
|