Վերջնական օգտագործող

Վերջնական օգտագործող, արտադրանքի մշակման մեջ այն անձը, որը ի վերջո օգտագործում է կամ նախատեսված է, որ պետք է օգտագործի տվյալ արտադրանքը[1][2][3]։ Վերջնական օգտագործողը տարբերվում է այն մարդկանցից, որոնք աջակցում են կամ պահպանում են արտադրանքը[4], օրինակ՝ սիսօպները, համակարգի ադմինիստրատորները, տվյալների բազայի ադմինիստրատորները[5], ՏՏ ոլորտի մասնագետները, ծրագրային ապահովման մասնագետները և համակարգչային տեխնիկները։ Վերջնական օգտագործողները սովորաբար չեն տիրապետում արտադրանքի դիզայներների տեխնիկական ըմբռնմանը կամ հմտությանը[6]՝ փաստ, որը շատ հաճախ մոռացվում է և անտեսվում դիզայներների կողմից՝ հանգեցնելով հաճախորդների ցածր գոհունակության[2]։ Տեղեկատվական տեխնոլոգիայի ոլորտում վերջնական օգտագործողները սովորական հաճախորդներ չեն․ նրանք սովորաբար հաճախորդների աշխատողներն են[7]։ Օրինակ՝ եթե մանրածախ առևտրի կորպորացիան գնում է ծրագրային ապահովման փաթեթ իր աշխատակիցների համար, ապա չնայած նրան, որ կորպորացիան է հաճախորդը, վերջնական օգտագործողները կորպորացիայի աշխատակիցներն են։
Համատեքստ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վերջնական օգտագործողները տեղեկատվական համակարգի կառավարման բարդությունը ձևավորող երեք հիմնական գործոններից մեկն են։ Տարիների ընթացքում վերջնական օգտագործողի դերը փոփոխության է ենթարկվել․ 1950-ական թվականներին վերջնական օգտագործողները փոխազդեցություն չեն ունեցել մեյնֆրեյմ համակարգչի հետ, համակարգչային մասնագետներն են ծրագրավորել և գործարկել մեյնֆրեյմը։ Իսկ 2010-ական թվականներին վերջնական օգտագործողը համագործակցում է տեղեկատվական համակարգերի կառավարման և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների բաժնի հետ՝ ներկայացնելով համակարգի կամ արտադրանքի վերաբերյալ իր կարիքները։ Սա առաջացնում է նոր հարցեր, օրինակ՝ «Ո՞վ է ղեկավարում յուրաքանչյուր ռեսուրսը», «Ո՞րն է տեղեկատվական համակարգի կառավարման բաժնի դերը», «Ո՞րն է վերջնական օգտագործողի և տեղեկատվական համակարգի կառավարման բաժնի միջև օպտիմալ հարաբերությունը»[8]։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Վերջնական օգտագործողի հայեցակարգը ի հայտ է եկել 1980-ական թվականներին և այդ ժամանակից ի վեր բազմաթիվ բանավեճերի պատճառ է դարձել։ Մարտահրավերներից մեկն է այն էր, որ նպատակ էր դրվել մի կողմից օգտագործողին ավելի շատ ազատություն տալ՝ ավելացնելով ավելի զարգացած հատկանիշներ և գործառույթներ (ավելի առաջադեմ օգտագործողների համար), մյուս կողմից ավելացնել ավելի շատ սահմանափակումներ (կանխելու նեոֆիտ օգտագործողների՝ ընկերության տվյալների բազան պատահաբար ջնջելու հնարավորությունը)[9]։ Այս երևույթն առաջացել է համակարգչային արտադրանքի և ծրագրային ապահովման սպառողականացման հետևանքով։ 1960-ականներին և 1970-ականներին համակարգչից օգտվողները հիմնականում ծրագրավորման փորձագետներ և համակարգչային գիտնականներ էին: Սակայն 1980-ական թվականներին և հատկապես 1990-ականների կեսերին և 2000-ականներին սկզբին սովորական մարդիկ ևս սկել են օգտագորխել համակարգչային սարքավորումներ և ծրագրային ապահովում իրենց անձնական և աշխատանքային գործերում։ ՏՏ ոլորտի մասնագետները ստիպված էին ամենատարբեր ձևերով առնչվել այս նոր թրենդի հետ։ 2010-ական թվականներից օգտագործողները ցանկանում են ավելի շատ վերահսկողություն ունենալ իրենց շահագործած համակարգերի նկատմամբ, լուծել իրենց խնդիրները և ունենալ համակարգերը իրենց կարիքներին համապատասխանեցնելու հնարավորություն: Ակնհայտ թերությունը օգտագործողների վերահսկողության տակ գտնվող համակարգերը և տվյալները փչացնելու վտանգն էր, ինչը պայմանավորված էր համակարգիչը/ծրագրային ապահովումը բարձր մակարդակով շահագործելու վերաբերյալ նրանց գիտելիքների պակասով[10]:
Վերջնական օգտագործողներին գրավելու համար ընկերություններին պետք էր նախ և առաջ մտածել վերջնական օգտագործողների մասին, երբ ստեղծում էին նոր արտադրանքներ, ծրագրային ապահովում կամ ծրագրային թարմացում։ Կարիք կար համագործակցություն ստեղծել ծրագավորողների-դիվելոփերների և ամենօրյա կտրվածքով վերջնական օգտագործողների միջև, որպեսզի երկու կողմերն էլ կարողանային առավելագույնի հասցնել արտադրանքի արդյունավետ օգտագործումը[11]։ Վերջնական օգտագործողների պահանջների վրա հանրության ազդեցության հիմնական օրինակը հանրային գրադարաններն էին: Դրանք մեծապես կրել են նոր տեխնոլոգիաների ազդեցությունը՝ թղթային ցուցակներից անցում կատարելով թվայնացման, էլեկտրոնային գրքերի, էլեկտրոնային ամսագրերի և առցանց ծառայությունների։ Գրադարանները ստիպված են եղել բազմաթիվ փոփոխությունների միջով անցնել, որպեսզի կարողանան համապատասխանել վերջնական օգտագործողների կարիքներին, այդ թվում՝ գրադարանավարներն անցել են Web 2.0 վերապատրաստում և ձեռք են բերել տվյալների բազայի հետ աշխատանքի հմտություններ[12], աշխատանքի են ընդունել ՏՏ ոլորտի և ծրագրային ապահովման մասնագետների։
Վերջնական օգտագործողի փաստաթղթավորում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վերջնական օգտագործողի փաստաթղթավորման (օրինակ՝ ձեռնարկներ և արտադրանքի ուղեցույցներ) նպատակն է օգնել օգտագործողին հասկանալ համակարգերի որոշակի ասպեկտները և տրամադրել բոլոր պատասխանները մեկ տեղում[13]: Բավականին շատ փաստաթղթեր կան, որոնք օգնում են օգտագործողներին հասկանալ և ճիշտ օգտագործել արտադրանքը կամ օգտվել ծառայությունից։ Այն պատճառով, որ հասանելի տեղեկությունները սովորաբար շատ են, անորոշ և հակասական (օրինակ՝ մի քանի հարյուր էջանոց ձեռնարկ, որոնք ներառում են ավելի բարձր մակարդակով ապրանքից կամ ծառայությունից օգտվելու ուղեցույց), մարդկանց մեծամասնությունը դժվարանում է տեղեկատվության գերբեռնվածության պատճառով։ Արդյունքում նրանք չեն կարողանում գործողությունների ճիշտ ընթացքին հետևել։ Սա պետք է հիշել արտադրանք և ծառայություն, ինչպես նաև դրան վերաբերող փաստաթղթավորում մշակելիս[14]։
Լավ գրված փաստաթղթերը անհրաժեշտ են օգտագործողներին հղում կատարելու համար։ Նման փաստաթղթերի հիմնական ասպեկտներից են[13]․
- Հատուկ վերնագրերի և ենթավերնագրերի առկայությունը, որոնք կօգնեն ընթերցողին հեշտությամբ գտնել անհրաժեշտ բաժինները։
- Հոլովակների, էկրանապատկերների, տեքստի և հղումների օգտագործում, որը կօգնի ընթերցողին հասկանալ, թե ինչպես է սարքավորումը կամ ծրագիրը օգտագործվում։
- Տեղեկատվության տրամադրում համապատասխան կառուցվածքով՝ սկզբում պարզ լեզվով, առանց ժարգոնային բառերի և հապավումների, ներկայացնելով հիմնական հատկանիշները, այնուհետև անցնելով տեղեկատվության տրամադրման ավելի բարձր մակարդակի, որը նախատեսված է միջին կամ բարձր մակարդակի օգտագործողների համար (այս հատվածները կարող են ներառել որոշակի մասնագիտական տերմիններ և հապավումներ, սակայն յուրաքանչյուր տերմինը պետք է բացատրվի առաջին օգտագործման ժամանակ)։
- Ուղեցույցում հեշտ որոնելու, տեղեկությունը գտնելու հնարավորություն։
- Վերջնարդյունքների հստակ բացատրություն (օրինակ՝ «Երբ ծրագիրը ճիշտ է տեղադրվել, ապա էկրանի ձախ կողմում պետք է երևա համապատասխան նշան․․․»)։
- Մանրամասն, համարակալված քայլերի հաջորդականության առկայություն, որը հնարավորություն կտա տարբեր մակարդակների ընթերցողներին (սկսնակից մինչև փորձառու) քայլ առ քայլ իրականացնել գործողությունները։
- URL-ների օգտագործում, որոնք կուղղորդեն ընթերցողին համապատասխան կայք հավելյալ տեղեկությունների և օգնության համար։
Որոշ դեպքերում օգտագործողները չեն օգտվում հասանելի փաստաթղթերից տարբեր պատճառներով՝ ձեռնարկի շատ մեծ լինելու կամ անհասկանալի հապավումներ և տերմիններ պարունակելու։ Այլ դեպքերում օգտագործողը կարող է համարել, որ ձեռնարկը չափազանց շատ ենթադրություններ է անում, թե ընթերցողը համակարգիչների և ծրագրային ապահովման մասին նախապես ունի բավարար գիտելիք, և այդպիսով, ցուցումները կարող են բաց թողնել սկզբնական քայլերը (օգտագործողի տեսանկյունից)։ Արդյունքում հիսաթափված օգտագործողը կարող է զեկուցել սխալ խնդիրների մասին, որոնք իրականում առաջացել են ծրագրային ապահովումը կամ համակարգչի ապարատային սարքավորումները չհասկանալու պատճառով։ Սա իր հերթին ստիպում է ընկերությանը կենտրոնանալ նշված խնդիրների վրա՝ ծրագրային ապահովման իրական խնդիրների վրա կենտրոնանալու փոխարեն[15]:
Անվտանգություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]2010-ական թվականներին մեծ ուշադրություն է դարձվել օգտագործողների անվտանգությանն ու գաղտնիությանը։ Մարդկանց կյանքում համակարգիչների դերի աճի արդյունքում մարդիկ իրենց դյուրակիչ համակարգիչները և սմարթ հեռախոսներն օգտագործում են հանդիպումներ պլանավորելու, կրեդիտ քարտերով առցանց գնումներ կատարելու և տեղեկության որոնման համար։ Այս գործողությունները կարող են հսկվել ընկերությունների, կառավարությունների կամ անհատների կողմից, ինչը կարող է հանգեցնել գաղտնիության խախտման, ինքնության գողության, շանտաժի և այլ լուրջ խնդիրների: Ինչպես նաև շատ բիզնեսներ՝ սկսած փոքր բիզնես սթարթափերից մինչև հսկայական կորպորացիաներ, օգտագործում են համակարգիչներ և ծրագրային ապահովում՝ իրենց ապրանքներն ու ծառայությունները նախագծելու, արտադրելու, շուկա հանելու և վաճառելու համար․ բիզնեսները նաև օգտագործում են համակարգիչներ և ծրագրային ապահովում իրենց բեք օֆիսի գործընթացներում (օրինակ՝ մարդկային ռեսուրսներ): Այսպիսով մարդկանց անհրաժեշտ է իմանալ և վստահ լինել, որ այն տեղեկություններն ու տվյալները, որոնք իրենց պահպանում, օգտագործում կամ ուղարկում են իրենց համակարգչի ցանցերով կամ պահպանում են համակարգչի համակարգերում ապահով է։
Սակայն ծրագրային ապահովման և սարքավորումների դիվելոփերները լուրջ խնդրի առաջ են կանգնում, երբ անհրաժեշտ է ստեղծել օգտագործելի, ցանկացած սարքավորումով 24/7 հասանելի և իսկապես ապահով համակարգեր։ Տեղեկատվական արտահոսքեր տեղի են ունենում նույնիսկ այն անհատների և կազմակերպությունների մոտ, որոնք ունեն անվտանգության միջոցներ՝ իրենց տվյալները և տեղեկատվությունը պաշտպանելու համար (օրինակ՝ ծածկագրում, ուժեղ գաղտնաբառեր)։ Նման անվտանգ համակարգի ստեղծման բարդությունները պայմանավորված են նրանով, որ մարդկանց վարքագիծը միշտ չէ, որ ռացիոնալ կամ կանխատեսելի է: Նույնիսկ շատ լավ պաշտպանված համակարգերում չարամիտ անհատը կարող է զանգահարել աշխատողին և ձևանալ որպես մասնագետ, որն աշխատում է ծրագրային ապահովման ընկերությունում, և խնդրել տվյալ անձի գաղտնաբառը․ երևույթ, որը կոչվում է ֆիշինգ: Նույնիսկ լավ պաշտպանված համակարգի դեպքում եթե աշխատողը որոշի ընկերության էլեկտրոնային ֆայլերը տեղադրել USB կրիչի վրա, որպեսզի դրանք տանի տուն՝ շաբաթ-կիրակի օրերին աշխատելու համար (հակառակ շատ ընկերությունների քաղաքականության), այնուհետև կորցնի այդ USB կրիչը, ընկերության տվյալները կարող են վտանգված լինել: Հետևաբար դիվելոփերները պետք է ստեղծեն համակարգեր, որոնք ինտուիտիվ են օգտագործողների համար և ունեն տեղեկատվական անվտանգություն և համակարգի անվտանգություն[16]։
Մեկ այլ կարևոր քայլ է վերջնական օգտագործողներին և աշխատողներին տեղեկացնել անվտանգության սպառնալիքների մասին և ինչ պետք է անել դրանցից խուսափելու կամ իրենց և կազմակերպությանը պաշտպանելու համար։
Որոշ իրավիճակներ, որոնք կարող են օգտագործողին ռիսկի տակ դնել, հետևյալն են՝
- որպես ադմինիստրատոր ավտոմատ մուտք գործելու տարբերակները,
- ավտոմատ լրացնելու տարբերակները, որտեղ համակարգիչը կամ ծրագիրը հիշում է օգտագործողի անձնական տվյալները,
- սպամ նամակները և դրանց կցված փաստաթղթերը կամ համակարգչային ֆայլերը,
- երրորդ կողմը կարող է մշտադիտարկել նամակները հատկապես այն դեպքերում, երբ օգտագործվում է Wi-Fi միացում,
- չպաշտպանված Wi-Fi-ը կամ հանրային բաց Wi-Fi-ների օգտագործումը,
- թույլ գաղտնաբառերը (սեփական անվան, ծննդյան ամսաթվի, երեխաների անունների կամ ծննդյան օրերի օգտագործումը, հեշտ գուշակվող գաղտնաբառերի օգտագործումը, օրինակ՝ «1234»),
- վնասակար ծրագրերը, ինչպիսիք են վիրուսները։
Նույնիսկ եթե առկա անվտանգության միջոցները ուժեղ են, օգտատիրոջ կատարած ընտրությունները և նրա վարքագիծը մեծ ազդեցություն ունեն նրա տեղեկատվության իրականում անվտանգ լինելու վրա[17]: Վերջնական օգտագործողների անվտանգության կարևորության և դրա՝ կազմակերպությունների վրա ազդեցության պատճառով, Միացյալ Թագավորության կառավարությունը հանրային սեկտորի համար ուղեցույց է սահմանել՝ օգնելու քաղաքացիական ծառայողներին սովորել, թե ինչպես պետական ցանցերից և համակարգիչներից օգտվելիս անվտանգության հարցերում ավելի շատ տեղեղկացված լինել: Չնայած սա թիրախավորում է միայն կոնկրետ մի սեկտորի, նմանատիպ կրթական ջանքերը կարող են ինֆորմատիվ բնույթ ունենալ ցանկացած տեսակի օգտագործողի համար։ Սա օգնում է օգտագործողներին բավարարել անվտանգության նորմերը, իսկ վերջնական օգտագործողներին տեղեկացված լինել հնարավոր ռիսկերի մասին[18]։ Ռեյմերսը և Անդերսոնը մի շարք ուսումնասիրություններ են անցկացրել վերջնական օգտագործողների անվտանգության սովորությունների վերաբերյալ և պարզել են, որ անվտանգության լավագույն փորձի վերաբերյալ կրկնվող թրեյնինգի միևնույն տեսակը կարող է նշանակալի ազդեցություն ունենալ վերջնական օգտագործողի վրա՝ ձևավորելով ցանցի անվտանգության հետ կապված լավ սովորություններին համապատասխանության ընկալում[19]:
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Dictionary of Computer and Internet Terms. Barron's Business Guides (8 ed.). Hauppauge, New York: Barron's Educational Series. 2003. էջ 171. ISBN 978-0764121661. «the person ultimately intended to use a product»
- ↑ 2,0 2,1 Howe, Denis (1997-03-29). «FOLDOC entry for "end-user"». foldoc.org. London. Վերցված է 2015-06-28-ին. «The person who uses a computer application, as opposed to those who developed or it.»
- ↑ Legal Information Institute. «U.S. Code § 8541 - Definitions». www.law.cornell.edu. Ithaca, New York: Cornell Law School. Վերցված է 2015-06-28-ին. «The term "end-user", with respect to a good, service, or technology, means the person that receives and ultimately uses the good, service, or technology.»
- ↑ Federal Information Processing Standards Task Group on Database Management System Standards (1979). Recommendations for Database Management System Standards. Washington, D.C.: National Institute of Standards and Technology. էջ 58. «The end users are persons who perform the application functions. End users include "parametric" and generalized function users, but they are not system support personnel.»
- ↑ Shepherd, John C. (1990). Database Management: Theory and Application. Homewood, Illinois: Irwin Professional Publishing. էջ 20. ISBN 978-0256078299.
- ↑ O'Neil, Patrick (1994). Database Principles Programming Performance. San Francisco: Morgan Kaufmann Publishers. էջեր 4–5. ISBN 978-1558602199. «One of the most important features of a DBMS is that relatively inexperienced users, called end users, are empowered to retrieve information from the database. The user poses a query at the terminal keyboard, requesting the database system to display the answer on a terminal screen or on a printed sheet.»
- ↑ Chrissis, Mary Beth; Konrad, Mike; Shrum, Sandy (2011). CMMI for Development: Guidelines for Process Integration and Product Improvement. Upper Saddle River, New Jersey: Addison-Wesley. էջ 581. ISBN 9780321711502. «A party that ultimately uses a delivered product or that receives the benefit of a delivered service. (See also "customer".) End users may or may not also be customers (who can establish and accept agreements or authorize payments).»
- ↑ Rainer Jr., R. Kelly; Prince, Brad; Cegielski, Casey (2014). Introduction to Information Systems. Supporting and Transforming Businesses (Fifth ed.). Wiley. էջեր 12–13. ISBN 978-1-118-67436-9.
- ↑ LUPTON, CAROL (1998-02-01). «User Empowerment or Family Self-Reliance? The Family Group Conference Model». The British Journal of Social Work. 28 (1): 107–128. doi:10.1093/oxfordjournals.bjsw.a011302. JSTOR 23714792.
- ↑ «Can IT Cope With Empowered End-Users?». Forbes. Վերցված է 2015-11-03-ին.
- ↑ Kappelman, Leon A; Guynes, Carl Stephen (1995). «End-user training & empowerment». Journal of Systems Management. Cleveland. 46 (5): 36.
- ↑ Seidler-de Alwis, Ragna; Fühles-Ubach, Simone (2010). «Success factors for the future of information centres, commercial and public libraries: a study from Germany». Interlending & Document Supply. 38 (3): 183–188. doi:10.1108/02641611011072387.
- ↑ 13,0 13,1 «10 Examples of Great End User Documentation». blog.screensteps.com. Վերցված է 2015-11-03-ին.
- ↑ Strother, Judith B.; Ulijn, Jan M.; Fazal, Zohra (2012-01-01). Strother, Judith B.; Ulijn, Jan M.; Fazal, Zohra (eds.). Information Overload: An International Challenge to Professional Engineers and Technical Communicators. John Wiley & Sons, Inc. էջեր 1–12. doi:10.1002/9781118360491.ch1. ISBN 9781118360491.
- ↑ Wilkinson, Paul Johnston (2003). End-user documentation (Doctoral). Durham theses, Durham University. էջեր 2–6.
- ↑ Stanton, Jeffrey M.; Stam, Kathryn R.; Mastrangelo, Paul; Jolton, Jeffrey (2005-03-01). «Analysis of end user security behaviors». Computers & Security. 24 (2): 124–133. doi:10.1016/j.cose.2004.07.001.
- ↑ Tribelhorn, Ben (2007). «End user security» (PDF). Computer Security. Harvey Mudd College. Վերցված է 2015-11-04-ին.
- ↑ «End User Devices Security Guidance: Introduction – GOV.UK». www.gov.uk. Վերցված է 2015-11-04-ին.
- ↑ K. Reimers, D. Andersson (2017) POST-SECONDARY EDUCATION NETWORK SECURITY: THE END USER CHALLENGE AND EVOLVING THREATS, ICERI2017 Proceedings, pp. 1787–1796.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Ward, Sandra N.; Osegueda, Laura M. (2019-12-06), «Teaching University Student End-Users about Online Searching», Serving End-Users in Sci-Tech Libraries, Routledge, էջեր 17–32, doi:10.4324/9780429346101-3, ISBN 978-0-429-34610-1, Վերցված է 2023-12-23-ին