Վերջին դատաստանի գիրք
Վերջին դատաստանի գիրք | |
---|---|
![]() | |
Տեսակ | ձեռագիր, Անտառային կադաստր և Կադաստր |
Բնօրինակ լեզու | միջնադարյան լատիներեն |
Ստեղծման տարեթիվ | մոտ 1086[1] |
![]() |
Վերջին դատաստանի գիրք (անգլ.՝ Domesday Book, լատին․՝ Liber de Wintonia), միջնադարյան Եվրոպայի առաջին համընդհանուր մարդահամարի նյութերի ժողովածու։ Մարդահամարն անցկացվել է Անգլիայում 1085-1086 թվականներին Վիլհելմ I Նվաճողի հրամանով։ Մարդահամարի նյութերը 11-րդ դարում Անգլիայի սոցիալական, տնտեսական և ժողովրդագրական զարգացման մասին տեղեկատվության աննախադեպ աղբյուր են: Մասնավորապես, մարդահամարի տվյալները թույլ են տալիս եզրակացություններ անել այդ ժամանակահատվածում Անգլիայի բնակչության թվի վերաբերյալ։ Սակայն թերի տվյալների և տարբեր հեղինակների կողմից հաշվարկման տարբեր մեթոդների կիրառման պատճառով այն շատ տարբեր է սահմանվում, թիվը տատանվում է մոտավորապես 1,3-ից մինչև 2,5 միլիոն մարդ[2]: Գրքի անվանումը վերաբերում է աստվածաշնչյան Դատաստանի օրվան, երբ բոլոր մարդիկ պետք է առերեսվեն իրենց գործերի ամբողջական ցանկին:
Նպատակ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Ընդհանուր մարդահամարի նպատակը 1066 թվականի նորմանդական նվաճումից հետո թագավորին հասանելի դարձած Անգլիայի տնտեսական ռեսուրսների որոշումն էր: Անգլիական գահի նկատմամբ Ուիլյամ I-ի հավակնությունների երերուն վիճակը, օտարերկրյա ներխուժման շարունակական սպառնալիքը, ինչպես նաև թագավորի ցանկությունը՝ առավելագույնս ամրապնդելու իր իշխանության ֆինանսական և ռազմական աջակցությունը, հիմք հանդիսացան մարդահամարի անցկացման համար: Նախատեսվում էր գնահատել յուրաքանչյուր կալվածքի տնտեսական ռեսուրսները, նախ՝ հարկերի բաշխման ավանդական նորմերը համապատասխանեցնել հողատարածքների շահութաբերության իրական մակարդակին, և երկրորդ՝ լուծել իրավական վեճերը. հողային իրավունքներ, որոնց թիվը կտրուկ ավելացել էր նորմանդական նվաճումից հետո անգլո-սաքսոնական կալվածքների վերաբաշխման արդյունքում, և, վերջապես, պարզել թագավորի բարոնների տնտեսական ներուժը, որպեսզի որոշվեր, թե ասպետների ինչ քանակ կարող էր տրամադրել թագավորին յուրաքանչյուր շրջան։ Մարդահամարի նպատակը հակիրճ սահմանել է Անգլո-սաքսոնական տարեգրության հեղինակը, ըստ որի թագավորը ցանկանում էր ավելին իմանալ իր նոր երկրի մասին՝ «ինչպես էր այն բնակեցված և ինչպիսի մարդկանցով» (անգլ.՝ how it was peopled and with what sort of men)։
Ընթացակարգ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Մարդահամար անցկացնելու որոշումը կայացվել է 1085 թվականի Սուրբ Ծննդյան օրը Մեծ թագավորական խորհրդի նիստում։ Թագավորի ներկայացուցիչները, որոնք պատասխանատու էին մարդահամարի անցկացման համար, անմիջապես ուղարկվեցին անգլիական բոլոր գավառներ։ Յուրաքանչյուր վարչաշրջանում հրավիրվեցին հատուկ ժողովներ, որոնք ներկայացնում էին շրջանի դատարանների ընդլայնված տարբերակը: Նրանք ներառում էին իշխանների և ասպետների, ովքեր հողատարածքներ ունեին տվյալ կոմսությունում, յուրաքանչյուր հարյուրյակի (վարչատարաշքային միավոր Անգլիայում) դատական կոլեգիայի անդամները, ինչպես նաև յուրաքանչյուր գյուղից քահանա, ղեկավար և վեց վիլլան (արևմտաեվրոպական որոշ երկրներում ֆեոդալական կախյալ գյուղացիության կատեգորիա): Այս հանդիպումներին կոչ արվեց երդումով հաստատել մարդահամարի շրջանակում հաստատվող տեղեկատվությունը, ինչպես նաև լուծել ծագած հողային վեճերը։ Բացի այդ, յուրաքանչյուր հարյուրյակի հողատարածքների վերաբերյալ տվյալներն արձանագրվել են այդ հարյուրյակի հողատերերից կազմված հանձնաժողովների կողմից։ Այսպես․ Քեմբրիջշիրում Հարյուրյակի հանձնաժողովը ներառում էր անգլո-սաքսոնների և նորմանների հավասար մասեր, որոնք հողեր էին պահում Հարյուրյակի տարածքում:
Երկու վարկած կա, թե կոնկրետ ինչպես է տեղի ունեցել մարդահամարը։ Դրանցից մեկի համաձայն՝ թագավորական ներկայացուցիչներն այցելել են յուրաքանչյուր հարյուրյակն, որտեղ լսել են համապատասխան հարյուրյակի հանձնաժողովին։ Մեկ այլ վարկածի համաձայն՝ շրջանային կալվածքների մարդահամարը տեղի է ունեցել շրջանային ժողովի մեկ նիստի շրջանակներում, որին մասնակցել են հարյուրյակների հանձնաժողովները։ Երկրորդ ենթադրությունը, որը արվել է դեռևս 1897 թվականին Ֆ.Վ.Մեյթլանդի կողմից[3], ավելի հավանական է թվում ժամանակակից հետազոտողների մեծամասնությանը:
Մարդահամարն ավարտվել է 1086 թվականի վերջին, և դրա արդյունքները ցուցակների ու հաշվետվությունների հսկայական զանգվածի տեսքով ներկայացվել են թագավորին։ Այնուհետև դրանք պահվել են Անգլիայի Թագավորության գանձարանում՝ Վինչեստերում։ Բացի այդ, մինչև 1088 թվականը, այս փաստաթղթերի հիման վրա, կազմվել է «Domesday Book»-ի երկու հատոր, որը կոմպակտ ձևով ներառում էր մարդահամարից ստացված ամենակարևոր տեղեկատվությունը, տեսակավորված ըստ շրջանների:
Բովանդակություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Մարդահամարի առարկան հողատարածքների (կալվածքների) տնտեսական վիճակն էր։ Այս առումով, թագավորական դպիրների կողմից տրված հարցերը կենտրոնացած էին կալվածքի տնտեսական ներուժի տարբեր հայեցակետերի շուրջ: Յուրաքանչյուր հողատարածքի համար գրանցվել են հետևյալ տվյալները.
- կալվածքի տերերի անունները մարդահամարի օրվա և 1066 թվականի դրությամբ
- գույքի այլ սեփականատերերի անունները, եթե սեփականատերը այն փոխանցել է պայմանական սեփականության
- վարելահողերի մակերեսը ուղեցույցներում
- սեփականատիրոջ սեփականության հողերում և գյուղացիական հողերում վարելահողերի քանակը
- կալվածքի տարածքում ապրող տարբեր դասակարգերի (վիլաններ, կոտարիներ, ճորտեր, ազատներ և սոկմեններ) գյուղացիների թիվը.
- կալվածքին պատկանող արոտավայրերի, մարգագետինների և անտառների տարածքը.
- ջրաղացների և ձկնորսական վայրերի քանակը
- կալվածքի տնտեսության դրամական արժեքը մարդահամարի և 1066 թվականի համար.
- կալվածքի սահմաններում ազատ գյուղացիների և սոկմենների հողակտորների չափը մարդահամարի օրվա դրությամբ և 1066 թվականին
- գույքի արտադրողականությունը բարձրացնելու հնարավորությունը
Կարելի էր գրանցել նաև կալվածքում գտնվող անասունների գլխաքանակը և գյուղատնտեսական պաշարների չափը, սակայն այդ տվյալները, մեծ մասամբ, ներառված չեն եղել Վերջին դատաստանի գրքում։ Մարդահամարի ենթակա բոլոր տեղեկությունները պետք է նշվեին ըստ
- Էդվարդ Խոստովանողի մահվան տարեթվի (1066)
- գույքը նոր սեփականատիրոջը հանձնելու տարվա
- մարդահամարի տարեթվի (1086).
Իրականում, սակայն, այս սկզբունքը ամբողջությամբ չի պահպանվել, և կալվածքների տնտեսական վիճակի մասին տեղեկությունները նոր սեփականատերերին փոխանցելու ամսաթվի վերաբերյալ տեղեկությունները գրքում շատ հազվադեպ են հանդիպում:
Մարդահամարի համար ներկայացված հարցերի ցանկը ցույց է տալիս թագավորի ցանկությունը՝ գրանցելու և գնահատելու գանձարանի եկամուտների հնարավոր աղբյուրները։ Մասնավորապես, մարդահամարի շրջանակում չեն ներառվել ամրոցները և տնտեսական գործունեության հետ անմիջականորեն չառնչվող այլ շինություններ։ Գիրքը նաև չի պարունակում տվյալներ թագավորի նկատմամբ կալվածատերերի ֆեոդալական պարտավորությունների չափի մասին։
Կառուցվածք
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Հավաքված գրառումների հիման վրա կազմվել է «Վերջին դատաստանի գիրքը», որը բաղկացած է երկու մասից՝ այսպես կոչված «Փոքր գիրք», որը նկարագրում է Նորֆոլկ, Սաֆոլկ և Էսեքսի շրջանները, և «Մեծ գիրք», որը նկարագրում է Անգլիայի մյուս շրջանները, բացառությամբ հյուսիսային շրջանների, ինչպես նաև Լոնդոնի, Վինչեսթերի և որոշ այլ քաղաքների (ենթադրվում է, որ դրանց հաշվառման խնդիրը չափազանց բարդ էր)։ Իրականում «Փոքր գիրքը» ավելի մեծ է չափերով, քանի որ այն պարունակում է ավելի մանրամասն տեղեկություններ յուրաքանչյուր գույքի մասին: Ենթադրվում է, որ դրա ստեղծումը մարդահամարի արդյունքները համակարգելու առաջին փորձն էր, որից ստիպված եղան հրաժարվել՝ նման մանրամասն տեղեկատվության օգտագործման անհնարինության կամ անհարմարության պատճառով։
Գրքի նյութը խմբավորված է ըստ կոմսությունների, ապաև ըստ ֆեոդալական կալվածքների: Յուրաքանչյուր շրջանի համար սկզբում նկարագրվում են թագավորի հողատարածքները, այնուհետև եկեղեցիներն ու կրոնական կարգերը, այնուհետև ամենամեծ հողատերերը, և վերջապես, կանանց և այլ մանր կալվածատերերի հողերը։ Որոշ շրջանների համար առանձնացված են նաև քաղաքային բնակավայրերը։
Լրացուցիչ տեղեկություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Գիրքը պահվել է անգլո-նորմանդական միապետության մայրաքաղաք Վինչեսթերում մինչև Հենրի II-ի գահակալությունը, ով թագավորական գանձարանը փոխանցել է Վեստմինստեր։ Վիկտորյա թագուհու օրոք գիրքը փոխանցվել է Մեծ Բրիտանիայի ազգային արխիվ։ Այն առաջին անգամ տպագրվել է 1773 թվականին, իսկ 1986 թվականին, գրքի 900-ամյակի կապակցությամբ, BBC-ն մի քանի ընկերությունների հետ ստեղծեց BBC Domesday Project մուլտիմեդիա նախագիծ, որը նախատեսված էր Բրիտանիայի այդ ժամանակաշրջանի մասին հիշողությունը պահպանելու համար։ շ
2006 թվականի օգոստոսին լույս է տեսել «Վերջին դատաստանի գրքի» էլեկտրոնային տարբերակը՝ անգլերեն թարգմանությամբ (գրքի բնօրինակը գրված է լատիներեն)։
Մարդահամարի նյութերն օգտագործվում են պատմաբանների կողմից՝ վիճակագրական տվյալների մշակման մեթոդաբանությամբ նոր տեղեկություններ ստանալու համար:
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Книга Страшного суда // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.(Ստուգված է 26 փետրվարի 2013)
- Щепкин Е. Н. (1890–1907). «Думсдэй-бук». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ.
{{cite book}}
: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - Памятники истории Англии / Пер. Д. М. Петрушевского. — М., 1936.
- Савело Н. Ф. Раннефеодальная Англия. — Л., 1977.
- Штокмар В. В. История Англии в Средние века. — СПб., 2001.
- Maitland, F. W. Domesday Book and Beyond Արխիվացված է Սեպտեմբեր 25, 2006 Wayback Machine-ի միջոցով:.
- Stenton, F. Anglo-Saxon England. — Oxford, 1973.
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Great Domesday Book
- ↑ Урланис Б. Ц. Рост населения в Европе. — М., 1941.
- ↑ Maitland, F. W. Domesday Book and Beyond. — Cambridge, 1897.
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- «Վերջին դատաստանի գիրք»․ ամբողջական տեքստ Արխիվացված է Մարտ 3, 2016 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)
- Electronic Edition of Domesday Book, complete text available at the UK Data Archive.(անգլ.)
- Searchable index of landholders in 1066 and 1087 Արխիվացված է Դեկտեմբեր 5, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:, Prosopography of Anglo-Saxon England (PASE) project.(անգլ.)
- Focus on Domesday, from Learning Curve. Annotated sample page.(անգլ.)
- Secrets of the Norman Invasion Արխիվացված է Մայիս 3, 2009 Wayback Machine-ի միջոցով: Domesday analysis of wasted manors.(անգլ.)
- Domesday Book place-name forms Արխիվացված է Մայիս 13, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով: All the original spellings of English place-names in Domesday Book (link to pdf file).(անգլ.)
- Domesday Book Online Արխիվացված է Հուլիս 31, 2020 Wayback Machine-ի միջոցով: Simple to use directory with interactive map of England in Norman times(անգլ.)
- Commercial site with extracts from Domesday Book Արխիվացված է Հոկտեմբեր 27, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով: Domesday Book entries including translations for each settlement.(անգլ.)
- Open Domesday Արխիվացված է Օգոստոս 6, 2010 Wayback Machine-ի միջոցով: Interactive map, listing details of each manor or holdings of each tenant, plus high-resolution images of the original manuscript. Site by Anna Powell-Smith, Domesday data created by Professor J.J.N. Palmer, University of Hull.(անգլ.)
- In Our Time — the Domesday Book. BBC Radio 4 program available on iPlayer(անգլ.)
- Domesday Book and Cambridgeshire Արխիվացված է Հուլիս 3, 2015 Wayback Machine-ի միջոցով:(անգլ.)
![]() | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վերջին դատաստանի գիրք» հոդվածին։ |
|