Վերժինե Սվազլյան

Վերժինե Սվազլյան
Ծնվել է	մարտի 1, 1934 (90 տարեկան); Ալեքսանդրիա, Եգիպտոս
Բնակության վայր(եր)	Հայկական ԽՍՀ
Քաղաքացիություն	Եգիպտոսի թագավորություն, ԽՍՀՄ և Հայաստան
Մասնագիտություն	բանահավաք
Հաստատություն(ներ)	Գրականության ինստիտուտ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ, Հայոց Ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ և ՀՀ ԳԱԱ
Գործունեության ոլորտ	ազգագրություն և ժողովրդական բանահյուսություն
Ալմա մատեր	Հայկական պետական մանկավարժական համալսարան (1956)
Կոչում	պրոֆեսոր
Գիտական աստիճան	բանասիրական գիտությունների դոկտոր
Տիրապետում է լեզուներին	հայերեն
Պարգևներ	և Հայաստանի գիտության վաստակավոր գործիչ

Վերժինե Գառնիկի Սվազլյան (մարտի 1, 1934(1934-03-01), Ալեքսանդրիա, Եգիպտոս), հայ բանագետ, ժողովրդագետ, բանահավաք, ցեղասպանագետ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի առաջատար գիտաշխատող^[1], բանասիրական գիտությունների դոկտոր, պրոֆեսոր։ ՀՀ գիտության վաստակավոր գործիչ (2016)^[2]։

Կենսագրություն

Վերժինե Սվազլյանը ծնվել է 1934 թվականի մարտի 1-ին Եգիպտոսում։ 1947 թվականին Սվազլյանների ընտանիքը հայրենադարձվում է Մայր Հայաստան։ Մեծ էր հոր՝ գրող, հրապարակախոս, հասարակական գործիչ Գառնիկ Սվազլյանի դերը դստեր հայրենասեր ու նվիրյալ անհատի ձևավորման գործում։ 1956 թվականին Վերժինե Սվազլյանը գերազանցությամբ ավարտել է Երևանի Խաչատուր Աբովյանի անվան հայկական պետական մանկավարժական ինստիտուտի պատմալեզվագրական բաժինը։

1958 թվականին Վերժինե Սվազլյանն աշխատել է Հայաստանի ԳԱ Մանուկ Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտում, նախ՝ որպես լաբորանտ, ապա՝նույն ինստիտուտում ասպիրանտական ուսումնառության տարիներին բարձր առաջադիմության համար նրան շնորհվել է Մանուկ Աբեղյանի անվան թոշակ։

Վերժինե Սվազլյանը 1961 թվականից մինչև օրս աշխատում է Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի Հայ ժողովրդական բանահյուսության տեսության և պատմության բաժնում, սկզբում՝ կրտսեր, 1972 թվականից՝ ավագ, 1995 թվականից առ այսօր՝ առաջատար գիտաշխատողի պաշտոններով։ 1996–2004 թվականներին նա աշխատել է նաև ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում՝ շարունակելով գրանցել, ուսումնասիրել, նաև՝ տեսագրել հարյուրավոր վերապրողների հաղորդած վկայությունները։

1996 թվականին վաստակաշատ բանագետը հրավիրվել է մասնակցելու Կ. Պոլսի Հայոց Պատրիարքական աթոռի հիմնադրման 535-ամյակին նվիրված միջազգային գիտաժողովին։ Այնտեղ նա ժողովրդագիտական նյութեր է գրառում Պոլսո հայ համայնքում, Սբ. Փրկիչ ազգային հիվանդանոցի ծերանոցում, Իշխանաց կղզիներում և Սամանդաղում (Մուսա լեռ)^[3]։

Գործունեություն

Վերժինե Սվազլյանը 1955 թվականից սկսած՝ շուրջ 60 տարիների ընթացքում, անձնական նախաձեռնությամբ և անմնացորդ նվիրումով թաղից թաղ, գյուղից գյուղ շրջելով, գրանցել ու վերականգնել է Արևմտյան Հայաստանի, Կիլիկիայի և Անատոլիայի հայության բանավոր մշակույթը՝ զանազան բարբառներով հորինված բանահյուսական տարաբնույթ նշխարները, ինչպես նաև Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ ականատես վերապրողներից գրառել, ձայնագրել, տեսագրել և ուսումնասիրել է նրանց հաղորդած փաստավավերական վկայությունները։

Երիտասարդ գիտնականը Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտում աշխատելու տարիներին կազմել և խմբագրել է 1915 թվականին Արևմտյան Հայաստանի տարբեր գավառներից՝ ոտքով Արևելյան Հայաստան հասած տարագիրների պատմած ժողովրդական հեքիաթները, որոնք համաճարակի դժվարին պայմաններում գրի էին առնվել ազգագրագետ Երվանդ Լալայանի և նրա արշավախմբի անդամների ջանքերով Սուրբ Էջմիածնի վանքի պատերի տակ ծվարած արևմտահայ գաղթականներից։

Վերժինե Սվազլյանը մասնակցել է հանրապետական և միջազգային բազմաթիվ գիտաժողովների, նաև զեկուցումներով հանդես եկել սփյուռքահայ համայնքներում՝ բանագիտությանը, ժողովրդագիտությանը, ցեղասպանագիտությանն ու Հայկական հարցին առնչվող թեմաներով։

Աշխատություններ

Անվանի ակադեմիկոս Կարապետ Մելիք-Օհանջանյանը, ծանոթանալով երիտասարդ բանահավաքի բարբառագիտական ճշգրտությամբ գրառած բանահյուսական նորահայտ նյութերին և գնահատելով դրանց բարձր մակարդակն ու աղբյուրագիտական կարևորությունը, ստանձնել է նրա գիտական ղեկավարությունը՝ առաջարկելով ուսումնասիրել XIX դարի երախտաշատ բանահավաք, ազգագրագետ «Սարգիս Հայկունու կյանքն ու գործը»։ Վերժինե Սվազլյանը, ուսումնասիրելով Սարգիս Հայկունու անմշակ արխիվային նյութերը, 1965 թվականին, հաջողությամբ պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսությունը։ Մենագրությունը լույս է տեսել 1973 թվականին։

Վերժինե Սվազլյանը մանրամասն ծանոթագրել է հարյուրավոր հեքիաթներ և ստեղծել տվյալ տեղավայրերի բարբառային բառերի բացատրական բառարաններ։ Այդ հեքիաթները լույս են տեսել «Հայ ժողովրդական հեքիաթներ» գիտական մատենաշարի «Արցախ-Ուտիք» (հ.VI,1973), «Տարոն-Տուրուբերան» (հ. XII,1984) և ավելի ուշ՝ «Վան-Վասպուրական» (հ. XV, 1998) հատորներում։

Վերժինե Սվազլյանն անձնական նախաձեռնությամբ տարիներ շարունակ գրի է առել խրթին և անհասկանալի, արդեն իսկ անհետացող Մուսա լեռան (Սվեդիա) երեք ենթաբարբառներով բանահյուսական նորահայտ տարաբնույթ ժողովրդական նյութերը։ Այդ փրկված նշխարները ներկայացրել է՝ զուգահեռաբար թարգմանելով գրական հայերենի։

Վերժինե Սվազլյանը նախապատրաստել ու խմբագրել է բնիկ մուսալեռցի մտավորական Գրիգոր Գյոզալյանի «Մուսա լեռան ազգագրությունը» (2001) արժեքավոր աշխատությունը։

Վերժինե Սվազլյանի «Կիլիկիա արևմտահայոց բանավոր ավանդությունը» (1994) ստվարածավալ հատորն ընդգրկում է Կիլիկիայի և շրջակա արևմտահայ 50 տեղավայրերի (Զեյթուն, Հաճըն, Մարաշ, Այնթապ, Քեսապ, Բեյլան, Ադանա, Մերսին, Տարսոն, Սիս, Մուսա լեռ և այլն) բանավոր մշակույթն իր բազմաբովանդակ կողմերով։

Հայոց ցեղասպանության 80-ամյա հիշատակին է նվիրված Վերժինե Սվազլյանի «Մեծ եղեռն. արևմտահայոց բանավոր վկայություններ» (1995) աշխատությունը, որտեղ ամփոփված են կիլիկիահայ ականատես վկաներից նրա գրի առած պատմափաստագրական բնույթի նյութերը։

Վերժինե Սվազլյանը շարադրել է «Կիլիկիայի հայոց բանավոր մշակույթը» մենագրությունը։

Վերժինե Սվազլյանի պատմագիտական գրառումներում և ցեղասպանագիտության ասպարեզում փաստագրական բացառիկ արժեք են ներկայացնում դերզորյան թուրքալեզու երգերը, որոնք նա դժվարությամբ հայտնաբերել, գրառել և ուսումնասիրել է իր «Մեծ եղեռնը արևմտահայոց հուշապատումներում և թուրքալեզու երգերում» (1997, 1999, հայերեն, ռուսերեն, անգլերեն, իսկ թուրքերենը՝ 2005, Ստամբուլ)։

2000 թվականին լույս է ընծայվում «Պոլսահայոց բանահյուսությունը» աշխատությունը, որն ընդգրկում է արդի պոլսահայերից, Թուրքիայի գավառներից Ստամբուլ փոխադրված հայերից, մասամբ նաև 1920-ական թվականներից Հայաստան ներգաղթած պոլսահայերից իր իսկ գրառած բանավոր ավանդության տարաբնույթ նշխարները։

2000 թվականին լույս է ընծայվում նաև «Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ» խորագրով ստվարածավալ հատորը, որն իր տեսակի մեջ պատմաքաղաքական արժեք ունեցող եզակի աշխատություն է։

Վերժինե Սվազլյանը Հայոց ցեղասպանության 90-ամյա հիշատակին է նվիրել «Հայոց ցեղասպանությունը և ժողովրդի պատմական հիշողությունը» խորագրով ուսումնասիրությունը, որը լույս է տեսել վեց լեզուներով (2003–2005, հայերեն, անգլերեն, ֆրանսերեն, գերմաներեն, ռուսերեն, իսկ թուրքերենը՝ Ստամբուլ)։

Սվազլյանի գրչին է պատկանում նաև “Armenia” ծավալուն հոդվածը, որը լույս է տեսել ԱՄՆ-ում համաշխարհային ֆոլկլորին նվիրված մեծադիր քառահատոր հանրագիտարանում։

Վերժինե Սվազլյանի կողմից գրանցված ժողովրդական նյութերի թիվը հասել է 700 միավորի, որոնք ներկայացնում են մեր զավթված երկրի 150 տեղավայրերից բռնի տարագրված և աշխարհով մեկ սփռված ականատեսների վկայություններ։ Վերջին տասը տարիների ընթացքում նորանոր վկայություններով համալրված «Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ» (2011, հայերեն և անգլերեն, իսկ թուրքերենը՝ 2013, Ստամբուլ) ծավալուն ուսումնասիրություն և բազմաբնույթ տեղեկատվական ցուցիչներ ու ծանոթագրություններ պարունակող, պատմաքաղաքական բացառիկ արժեք ներկայացնող սույն ստվարածավալ եռալեզու հատորները լույս են տեսել ՀՀ ԳԱԱ հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի, նաև Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտի գիտական խորհուրդների որոշմամբ։

2020 թ., Երևանում լույս է ընծայվել բանագետի «Ռուսաստանի հայերի բանավոր ավանդության նշխարներ (Դոնի Ռոստով և Պյատիգորսկ)» ուսումնասիրությունը:

2021 թ., Երևանում լույս է տեսել «Ամերիկահայոց բանավոր ավանդույթը ժամանակի հոլովույթում» երկլեզու (հայերեն, անգլերեն) ստվարածավալ աշխատությունը (904 էջ), որն ընդգրկում է Հայոց ցեղասպանությունից մազապուրծ եղած և ԱՄՆ գաղթած արևմտահայ ավագ, նաև հետագա սերունդներից հեղինակի 5 ուղևորությունների ընթացքում (1979-2008 թթ.) գրի առած և կորստից փրկած 1.165 միավոր պատմական, բանահյուսական և ազգագրական նյութեր, որոնց միջոցով ներկայացվում է ԱՄՆ-ի հայության անցյալ ու ներկա կյանքի ընդհանուր պատկերը՝ սկզբից մինչև մեր օրերը, նրանց հաղթահարած նախնական դժվարություններն ու արձանագրած հաջողությունները:

Վերժինե Սվազլյանը 500-ից ավելի գիտական և հրապարակախոսական հրատարակությունների, ընդ որում՝ 25 գրքերի, հեղինակ է, որոնք լույս են տեսել Հայաստանում և արտերկրում։

Կոչումներ և պարգևներ

Սվազլյանի «Մուսա լեռ» (1984) աշխատությունն արժանացել է ՀՍՍՀ ԳԱ նախագահության «Գովեստագրին», նաև՝ «Մուսա լեռ» հայրենակցական ընդհանուր միության (Բեյրութ) «Պատվավոր Մուսալեռցի» Ոսկե մեդալին (1985)։
1990 թվականին «Վասպուրական» հայրենակցական միությունը Վերժինե Սվազլյանին շնորհել է «Պատվավոր Վասպուրականցի» կոչում։
1995 թվականին Վերժինե Սվազլյանին շնորհվել է բանասիրական գիտությունների դոկտորի աստիճան՝ «Կիլիկիայի հայոց բանավոր մշակույթը» մենագրության համար։
1995 թվականին «Մուսա լեռ» հայրենակցական բարեգործական միությունը նրան արժանացրել է «Պատվոգրի», իսկ «Զեյթուն» պատմամշակութային միությունը՝ «Պատվավոր Զեյթունցի», նաև «Հաճըն» հայրենակցական միությունը՝ «Պատվավոր Հաճընցի» կոչումների։
2000 թվականին Վերժինե Սվազլյանն արժանացել է ՀՀ ԳԱԱ նախագահության «Պատվոգրին», 2002 թվականին՝ սփյուռքի Թեքեյան մշակութային միության «Հայկաշեն Ուզունյան» գիտական-բանասիրական մրցանակին, իսկ 2003 թվականին նաև՝ ՀՀ ԳԱԱ նախագահության և «Ճշմարիտները հայերի համար» միջազգային կոմիտեի «Ֆրիտյոֆ Նանսեն» հուշամեդալին։
2004 թվականին Փարիզի «Արարատ» հայագիտական ակադեմիան նրան շնորհել է պրոֆեսորի կոչում, 2005 թվականին Մոնրեալում Պոլսահայ մշակութային միությունը՝ «Ոսկե մեդալ», նույն թվականին Սիրիայում ՀԲԸՄ Հալեպի մասնաճյուղը՝ «Մեսրոպ Մաշտոց» հուշամեդալ, իսկ 2006 թվականին Ալեքսանդրիայի Հայոց քաղաքական ժողովը՝ «Նեղոսի բանալի» Ոսկե հուշամեդալ։
2005 թվականին ցեղասպանագիտության ասպարեզում ունեցած վաստակի համար Վերժինե Սվազլյանին շնորհվել է ՀՀ կառավարության «Հուշամեդալ», 2006 թվականին «Հայոց ցեղասպանության ճանաչման գործում նշանակալի ավանդ ներդնելու համար» ՀՀ Նախագահի առաջին մրցանակ և «Ոսկե հուշամեդալ», ինչպես նաև 2009 թվականին՝ «Հայ առաջին տպագրիչ Հակոբ Մեղապարտ» հուշամեդալ։
2008 թվականին Ամերիկյան կենսագրական ինստիտուտը Վերժինե Սվազլյանին շնորհել է «21-րդ դարի Մեծագույն Միտք» (“The Great Mind of the 21st Century”) տիտղոս և հուշամեդալ։
2011 թվականին հայոց փիլիսոփայական ակադեմիան Վերժինե Սվազլյանին պարգևատրել է «Եռամեծ փիլիսոփա Դավիթ Անհաղթ» Մեծ հուշամեդալով։
Մովսես Խորենացու մեդալ (2013) «ՀՀ ԳԱ Ակադեմիայի հիմնադրման 70-ամյակի կապակցությամբ գիտության և կրթության բնագավառում մատուցած ակնառու ծառայությունների համար»^[4]։
2016 թվականին գիտության և կրթության բնագավառում ունեցած վաստակի համար շնորհվել է ՀՀ գիտության վաստակավոր գործչի պատվավոր կոչում։

Աշխատությունների ցանկ

Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ., Երևան, 2015։
Հայոց ցեղասպանություն։ Ականատես վերապրողների վկայություններ։ / Վ. Սվազլյան, խմբ.` Ս. Հարությունյան, թուրք խմբ.` Տ. Տեր Ողորմիաճյան, ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտ, Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ։ Երևան։ «Գիտություն», 2011^[5]։
Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ, մաս 3, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 2011։
Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ, մաս 4, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 2011։
Հայոց ցեղասպանություն. ականատես վերապրողների վկայություններ, մաս 5, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 2011։
Հայոց ցեղասպանությունը և պատմական հիշողությունը, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 2003^[6]։
Ցեղասպանություն, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատ., Երևան, 2000։
Մեծ Եղեռնը արևմտահայոց հուշատապումներում և թուրքալեզու երգերում, ՀՀ ԳԱԱ Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտի հրատարակչություն, Երևան, 1997։
Մեծ եղեռն, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 1995։
Կիլիկիա, ՀՀ ԳԱԱ «Գիտություն» հրատարակչություն, Երևան, 1994։
Մուսա լեռ, ՀՀ ԳԱԱ հրատարակչություն, Երևան, 1984։
Սարյան-Հարությունյան Ս., Հայ ազգագրություն. բանահյուսություն, Հայկական ԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, Երևան, 1973։

Ծանոթագրություններ

↑ «Վերժինե Սվազլյան - Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-03-19-ին. Վերցված է 2023-03-19-ին.
↑ «Հայաստանի Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Նախագահ». president.am.
↑ «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, գլխավոր խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007։
↑ Հայաստանի Հանրապետության շքանշանով և մեդալներով պարգևատրելու մասին
↑ Սվազլյան Վերժինե Գառնիկի; Հարությունյան Սարգիս; Տեր Ողորմիաճյան Տիգրան (2011). Հայոց ցեղասպանություն։ Ականատես վերապրողների վկայություններ. ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա (2-րդ հրատարակություն ed.). Երևան: «Գիտություն». ISBN 9785808008564.(չաշխատող հղում)
↑ Սվազլյան, Վերժինե Գառնիկի (2003). Հարությունյան, Սարգիս Բարդուղիմեոսի; Բարսեղյան, Լավրենտի Աշոտի; Սաֆարյան, Ալեքսանդր (eds.). Հայոց ցեղասպանությունը և պատմական հիշողությունը. ՀՀ ԳԱԱ, Հայոց ցեղասպանության թանգարան - ինստիտուտ. Երևան: Գիտություն. ISBN 9785808005204.

Աղբյուրներ

Սվետլանա Վարդանյան, «Վաստակաշատ բանագետ֊ժողովրդագետը» (Վերժինե Սվազլյանի 80֊ամյա հոբելյանի առթիվ), պատմաբանասիրական հանդես №1, 2014, էջ 283֊291
Վերժինե Գառնիկի Սվազլյան (Հայ նշանավոր կին գիտնականներ, նյութեր կենսամատենագիտության, № 3), Ե., 2001:

Վիքիդարանն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վերժինե Սվազլյան» հոդվածին։

[1] «Վերժինե Սվազլյան - Հնագիտության և ազգագրության ինստիտուտ». Արխիվացված է օրիգինալից 2023-03-19-ին. Վերցված է 2023-03-19-ին.

[2] «Հայաստանի Նախագահի հրամանագրերը - Փաստաթղթեր - Հայաստանի Նախագահ». president.am.

[3] «Ով ով է։ Հայեր» հանրագիտարան, հատոր երկրորդ, գլխավոր խմբագիր՝ Հովհաննես Այվազյան, Հայկական հանրագիտարան հրատարակչություն, Երևան, 2007։

[4] Հայաստանի Հանրապետության շքանշանով և մեդալներով պարգևատրելու մասին

[5] Սվազլյան Վերժինե Գառնիկի; Հարությունյան Սարգիս; Տեր Ողորմիաճյան Տիգրան (2011). Հայոց ցեղասպանություն։ Ականատես վերապրողների վկայություններ. ՀՀ Գիտությունների ազգային ակադեմիա (2-րդ հրատարակություն ed.). Երևան: «Գիտություն». ISBN 9785808008564.(չաշխատող հղում)

[6] Սվազլյան, Վերժինե Գառնիկի (2003). Հարությունյան, Սարգիս Բարդուղիմեոսի; Բարսեղյան, Լավրենտի Աշոտի; Սաֆարյան, Ալեքսանդր (eds.). Հայոց ցեղասպանությունը և պատմական հիշողությունը. ՀՀ ԳԱԱ, Հայոց ցեղասպանության թանգարան - ինստիտուտ. Երևան: Գիտություն. ISBN 9785808005204.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]