Վարվառա Տուրգենևա

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վարվառա Տուրգենևա
Դիմանկար
Ծնվել էդեկտեմբերի 30, 1787(1787-12-30)
ԾննդավայրPetrovskoye, Ռուսական կայսրություն[1]
Մահացել էնոյեմբերի 28 (դեկտեմբերի 10), 1850[2] (62 տարեկան)
Մահվան վայրԻվան Տուրգենևի թանգարան[1]
ԳերեզմանԴոնսկոե գերեզմանատուն
Քաղաքացիություն Ռուսական կայսրություն
ԱմուսինՍերգեյ Տուրգենև[3]
Ծնողներհայր՝ Պյոտր Իվանովիչ Լուտովինով[4], մայր՝ Կատերինա Իվանովնա Լուտովինովա[5]
ԵրեխաներԻվան Տուրգենև, Նիկոլայ Սերգեևիչ Տուրգենև և Վարվառա Ժիտովա
 Varvara Petrovna Turgeneva (nee Lutovinova) Վիքիպահեստում

Վարվառա Պետրովնա Տուրգենևա (ռուս.՝ Варвара Петровна Лутовинова, ի ծնե՝ Լուտովինովա, դեկտեմբերի 30, 1787(1787-12-30), Petrovskoye, Ռուսական կայսրություն[1] - նոյեմբերի 28 (դեկտեմբերի 10), 1850[2], Իվան Տուրգենևի թանգարան[1]), հարուստ կալվածատիրուհի, գրող Իվան Տուրգենևի մայրը, որի «Մումու» վիպակում հանդես է եկել անանուն տիրական տիկնոջ կերպարում։ Տուրգենևը նաև մոր բնավորության գծերով է կերտել «Առաջին սեր» վիպակում մայրիկի կերպարը և «Պունին և Բաբուրին»-ում՝ տատիկի։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1787 թվականին իր հոր մահից հետո։ Մինչև ութ տարեկանն ապրել է Պետրովսկոեում մորաքույրների հսկողության տակ։ Մոր երկրորդ ամուսնությունից հետո ապրել է Կրոմսկի շրջանի Խոլոդովո գյուղակում, խորթ հոր՝ Սոմովի տանը` ամբողջովին անուշադրության մատնված, ծեծի ու նվաստացման մեջ։ Երբ մահացել է մայրը, տասնվեցամյա Վարվառան խորթ հոր մոտից փախել է հորեղբոր՝ Իվան Լուտովինովի մոտ՝ Սպասկոյե-Լուտվինովո կալվածք։ Հորեղբայրը վճարել է նրա կրթության համար։

1813 թվականին հորեղբոր մահից հետո նրա ողջ ունեցվածքը մնացել է Վարվառային. «Նրան սպառնում էր դժբախտ անօժիտ աղջկա դառը բաժինը, բայց ճակատագրի կամքով Վարվառա Պետրովնան դարձավ տարածաշրջանի ամենահարուստ հարսնացուն և նույնիսկ կարողացավ իր ձեռքում միավորել իր ընտանիքի բազմաթիվ ճյուղերի ժառանգությունը»[6]։ 26 ամյա օրիորդի կարողությունը եղել է հսկայական. «միայն Օրյոլի կալվածքներում հաշվվում էր 5 հազար ճորտ, իսկ Օռլովից բացի գյուղեր կային նաև Կալուգա, Տուլա, Տամբով, Կուրսկ նահանգներում։ Սպասկոյեում արծաթյա սպասքի մեկ կտորը 60 փութ էր, իսկ Իվան Իվանովիչի կուտակած կապիտալը՝ 600 հազար ռուբլի»։ Աղջիկը ոչ միայն այն ժամանակվա ամուսնական շուկայի չափանիշներով ծեր էր, այլ նաև տգեղ՝ կարճահասակ, թխամաշկ, կուզիկ, երկար ու լայն քթով և անհարթ մաշկով՝ ծածկված խիտ ծակոտիներով[7]։ 1815 թվականին Օռլովում հուսարական գունդ է տեղակայվել, նրանց թվում է եղել ապագա վլադիմիրյան փոխնահանգապետ Մատվեյ Մուրոմցևը, որը հիշում է[8].

Օռլովում ես հանդիպեցի Վարվառա Պետրովնային, նա իմ հարազատն էր՝ շատ հարուստ և լիովին ազատ։ Նա ուզում էր սիրահարվել ինձ։ Օռլովից նա ինձ տարավ իր գյուղ Սպասկոյե, որտեղ իմ պատվին նա տոնախմբություն, հրավառություն է կազմակերպել, ուներ տնային կինոթատրոն և երաժշտություն։ Այդ ամենը նրա կողմից ինձ հետ ամուսնանալու հնարքներ էին։ Իմ անվանակոչության օրը՝ օգոստոսի 9-ին, նա ինձ նվիրեց 500 հոգու համար նախատեսված Ելեցկոե կալվածքի վաճառքի օրինագիծը։ Բայց ես երիտասարդ էի և այդ պատճառով մերժեցի նվերը՝ պատռելով վաճառքի հաշիվը։ Ես գիշերը թաքուն հեռացա նրանից։

Այս իրադարձությունից անմիջապես հետո աղքատացած ընտանիքից մի 22-ամյա գեղեցկադեմ երիտասարդ լեյտենանտ՝ ռազմական նպատակներով ձիերի գնորդ, եկել է Սպասկոյե։ «Ես ամուսնացա սիրով, նրա հետ, ում ես ինքս եմ ընտրել՝ գեղեցկադեմ Սերգեյ Նիկոլաևիչ Տուրգենևին։ Այդ օրերին դա այնքան էլ հաճախ չէր լինում։ Իսկ կյանքի առաջին տարիներին նրանց ամուսնությունը նույնիսկ երջանիկ էր»[6]։

Զանգվածեղ կզակով և լայն քթանցքներով նրա տգեղ դեմքին նկատվում էին ջրծաղիկի հետքեր։ Նրա միակ զարդը մեծ, փայլուն աչքերն էին։ Վարվառա Պետրովնան տղամարդկային սովորություններ ուներ։ Նա սիրում էր ձի քշել, պարապում էր կարաբինից կրակել, բիլիարդ էր խաղում տղամարդկանց հետ։
- Անրի Թրուայա, «Իվան Տուրգենև»
Սերգեյ Տուրգենևը՝ գրողի հայրը

Հարսանիքը տեղի է ունեցել 1816 թվականի հունվարի 14-ին Սպասկոյեում։ Տուրգենևն իր ծնողների մասին գրել է «Առաջին սեր» վիպակում. «Հայրս՝ դեռ երիտասարդ և շատ գեղեցիկ տղամարդ, հաշվարկով ամուսնացել է նրա հետ, որն իրենից տասը տարով մեծ էր։ Մայրս տխուր կյանք էր վարում՝ անընդհատ անհանգստանում էր, խանդում» և այլն։ 1821 թվականին Սերգեյ Նիկոլաևիչը թողել է զինվորական ծառայությունը և գնդապետի կոչումով անցել թոշակի։ Տուրգենևները թողել են Օռկովն ու մշտապես տեղափոխվել Սպասկոե-Լուտովինովո։ Հետագայում Տուրգենևները փոքր երեխաներով (իրար հետևից երեք տղա են ծնվել) նաև ճանապարհորդել են Եվրոպայում։ 1827 թվականին ընտանիքը հաստատվել են Մոսկվայում՝ երեխաների ուսումը շարունակելու համար։ Այս ընթացքում գրողի ծնողների միջև արդեն շատ լուրջ տարաձայնություններ են եղել։ «Առաջին սեր» վիպակում Իվան Տուրգենևը նկարագրել է, թե ինչպես է սիրահարվել հիասքանչ հարևանուհուն (որի նախատիպը իշխանուհի Շախովսկայան էր), սակայն պարզվել է, որ նա արդեն սիրեկան ունի՝ իր սեփական հայրը՝ Սերգեյը։

Բացի որդիներ Նիկոլայից, Իվանից և հիվանդ Սերգեյից (մահացել է 16 տարեկանքւմ), որոնք ծնվել էին օրինական ամուսնությունից, ամուսնու կենդանության օրոք նա ծնել է ապօրինի դուստր՝ Վարվառա Բոգդանովիչ-Լուտովինովային՝ ամուսնական ազգանունը՝ Ժիտովա, որն ապրել է նրա տանը որպես սանուհի, որդեգիր և թողել գրառումներ, որոնք արժեքավոր տեղեկատվության աղբյուր են գրողի մասին։ Նա երեխային ունեցել է ընտանեկան բժշկից, որը որոշ ժամանակ ծառայել է նրանց տանը[9]։ Բժշկի անունը Անդրեյ Բերս էր, որն էլ իր հերթին, ուներ օրինական դուստրեր, որոնցից մեկը՝ Սոֆյան, դարձել է Լև Տոլստոյի կինը։ «Սանուհուն» Վարվառան երես է տվել և զուգել շատ ավելի, քան որդիներին։

1834 թվականի հոկտեմբերի 30-ին Վարվառա Պետրովնան այրիացել է։ Այդ ժամանակ նա եղել է արտասահմանում, որտեղ մեկնել էր ըստ երևույթին նշված դստեր ծննդյան համար, և նրան ուղեկցել է տատմայր Բերսան[9]։ Նա չի մասնակցել ամուսնու հուղարկավորությանը։ Վերադարձել է միայն վեց ամիս անց, երբ մահացել նրա երրորդ որդին՝ Սերգեյը։ Վարվառա Պետրովնան նեղություն չի քաշել ամուսնու համար տապանաքար դնել Սանկտ Պետերբուրգի Սմոլենսկի գերեզմանատանը։ «Հայրիկին գերեզմանում ոչինչ պետք չէ»,- վստահեցրել է նա Իվանին,- Ես նույնիսկ հուշարձան չեմ սարքում, որ միաժամանակ փորձանք ու կորուստ ունենամ»։ Արդյունքում գերեզմանը կորել է[10]։

Սպասկոյե-Լուտվինովո

Ժամանակի ընթացքում հարուստ, քմահաճ այրու բնավորությունն սկսել է խիստ վատթարանալ։ Տուրգենևան շատ էր ճանապարհորդում, այդ թվում՝ արտասահման, ապրում էր Մոսկվայում, ինչպես նաև լինում էր իր կալվածքում, որտեղ ակտիվորեն զբաղվում էր ծաղկաբուծությամբ։ Նա այս կիրքն անվանեց «ֆլյորոմանիա»։ «Ես ամբողջովին ծաղիկների մեջ եմ։ Վարդեր... հափրուկ... շահպրակ՝ լիարժեք հյուրասենյակ», - գրել է նա որդուն՝ հաճախ խնդրելով նրան արտասահմանից ուղարկել հազվագյուտ բույսերի սերմեր, «բուսաբանական» գրքեր։ Սպասկոյե-Լուտովինովոյում տնկվել են ծաղկանոցներ, տարածվել են դեկորատիվ թփեր, տակառներում՝ թուրինջի ծառեր, գավիթի մուտքի առաջը զարդարված էր ձմեռային բազմաթերթ վարդերի թփերով։ Տանը ծաղկային ջերմոցներ կային, ձմեռային այգի, որտեղ թռչուններ կային՝ ազնվասարեկիկներ, կարմրակատարներ, երաշտահավեր[11]։ Իվանն այս կալվածքը ժառանգել է մոր մահից հետո։ Նրա կալվածքի թատրոնում է հանդես եկել դերասանուհի Եվդոկիա Իվանովան։ 1839 թվականի ամռանը կալվածքը գրեթե ամբողջությամբ այրվել է, պահպանվել է միայն կողաշենքը[12]։ Դրանից հետո նա գրեթե տասը տարի հաստատվել է Մոսկվայում՝ «Մումուի տանը» (տես՝ ստորև)։

Ավագ որդի Նիկոլայը զայրացրել է մորը՝ առանց թույլտվության ամուսնանալով նրա անձնական սպասավորուհի Աննա Շվարցի հետ։ Նրա զինվորական կարիերան չի ստացվել. թոշակի է անցել՝ հազիվ սպայական առաջին կոչում ստանալով։ Ավելի ուշ նա ներել է իր անհաջողակ որդուն և հրավիրել Մոսկվա՝ գնելով նրա հարևանությամբ բավականին վատ տուն՝ Պրեչիստենկա 26 հասցեում (բակում, այժմ չի պահպանվել)։ Բայց հարևանությամբ ապրող Վարվառա Պետրովնան երկար ժամանակ չէր ընդունում ո՛չ որդուն, ո՛չ նրա կնոջը[12]։ Վարվառա Պետրովնան խստորեն վերահսկում էր ընտանիքի ֆինանսները, իսկ արտասահմանում ապրող գրողը երբեմն շատ կախված էր նրանից և ստիպված էր նրանից փող մուրալ։ Ինչ-որ կերպ նա յուրաքանչյուր որդու տվել է մի կալվածք։ Սակայն նա չի ցանկացել նվիրատվության շնորհագիրը տալ, ավելին, տնօրինողների միջոցով հապճեպ վաճառել է գյուղի անասնագոմերում մթերված ողջ բերքն ու պաշարները, որպեսզի հետագա ցանքի համար ոչինչ չմնա։ Եղբայրները հրաժարվել են նվերից, որը մայրը կարող էր խլել իրենցից ցանկացած պահի։ Վրդովված Տուրգենևը բղավել է. «Ո՞ւմ չեք տանջում Դուք։ Բոլորի՛ն։ Ո՞վ է Ձեր կողքին ազատ շնչում։ «…» Դուք կարո՞ղ եք հասկանալ, որ մենք երեխաներ չենք, և որ Ձեր արարքը վիրավորական է մեզ համար։ Դուք վախենում եք մեզ ինչ-որ բան տալ, վախենում եք կորցնել ձեր իշխանությունը մեզ վրա։ Մենք միշտ եղել ենք Ձեր հարգալից որդիները, բայց Դուք մեզ չեք հավատում, ու ոչ մեկին և ոչ մի բանի չեք հավատում։ Դուք միայն հավատում եք Ձեր իշխանությանը։ Ի՞նչ տվեց այն Ձեզ։ Բոլորին տանջելու իրավունք»[13]։

Պելագեյա (Պոլինա) Տուրգենևա՝ գրողի դուստրը

«Որդիների պահվածքը խորապես վրդովեցրել է Վարվառա Պետրովնային։ Ավագը՝ Նիկոլայը, հրաժարական է տվել, հետաքրքրվել հասարակ մեկով, ապրել ոնց պատահի. ամենակրտսերը՝ Իվանը, ժամանակ է ծախսել գրելու, արտասահման մեկնելու, երգչուհու հետևից քարշ տալու վրա։ Երկուսն էլ սայթաքել են նրա իշխանությունից, մինչդեռ նա կցանկանար իր ձեռքում պահել ոչ միայն նրանց, այլ նաև նրանց կանանց, երեխաներին։ Իշխանության ցանկությամբ տարված՝ Վարվառա Պետրովնան հրամայել է կալվածքի մուտքի մոտ կախել «Նրանք կվերադառնան» գրությամբ ցուցանակ»[14]։

1842 թվականի ապրիլի 26-ին դերձակուհի Ավդոտյա Իվանովան Իվան Տուրգենևից ծնել է դուստր Պելագեյային։ Հուզված Տուրգենևը տեղեկացրել է Վարվառա Պետրովնային և զիջողամտություն խնդրեց։ «Դու տարօրինակ ես,- պատասխանել է մայրը,- ես մեղք չեմ տեսնում ո՛չ քո կողմից, ո՛չ նրա կողմից։ Դա ուղղակի ֆիզիկական գրավչություն է եղել»։ Գրողը թողել է աղջկան Վարվառա Պետրովնայի դաստիարակությանը։ 1850 թվականին 8 տարվա բացակայությունից հետո մոր հիվանդության պատճառով վերադառնալով Ռուսաստան՝ նա պարզել է, որ նա ճորտի պես է վարվել իր անօրինական թոռնուհու հետ, և Իվան Սերգեևիչը աղջկան տարել է Ֆրանսիա, որտեղ նա մեծացել է Վիարդոյի երեխաների հետ և նոր անուն դրել՝ «Պոլինետ»։

Վարվառա Պետրովնան մահացել է 1850 թվականի նոյեմբերի 16-ին Մոսկվայում, Օստոժենկայի տներից մեկում, 63 տարեկան հասակում։ Նա թաղվել է Դոնսկի մենաստանի մեծ գերեզմանատանը։ Նա կալվածքներ է ունեցել Կուրսկում, Կալուգայում, Տամբովում, Տուլայում և Օռլովի նահանգներում (ներառյալ Սասովոն)։ Երկու որդիների ժառանգության գրանցման գործընթացը որոշակիորեն հետաձգվել է, և միայն 1855 թվականի մարտին շրջանային դատարանի Օռլովի պալատում դատարանի խորհրդական Նիկոլայ Սերգեևիչը և կոլեգիալ քարտուղար Իվան Տուրգենևը բաժանել են իրենց մորը պատկանող կալվածքներն ու գյուղացիներին։ Առանձին ակտի համաձայն՝ Ի. Ս. Տուրգենևը ստացել է 1925 հոգի, իսկ նրա եղբայրը՝ 1360:

Բնավորություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարվառա Տուրգենևա

Տուրգենևի մայրը շատ քմահաճ բնավորություն է ունեցել, եղել է դաժան ճորտատեր և դժվար հարաբերություններ է ունեցել որդիների հետ։ Տուրգենևը մորը կոչել է «Սալտիչիխա»։ Նրա կերպարն իսկապես չի կարելի հասարակ անվանել։ Այն միավորում էր հակադիր հատկանիշներ՝ ժլատությունն ու առատաձեռնությունը, դաժանությունն ու զգայունությունը։ Զայրույթի սուր պոռթկումները և տիրուհու վճռական գործողությունները փոխարինվել են սենտիմենտալությամբ և կասկածներով[6]։

Ես ոչինչ չունեմ հիշելու իմ մանկությունից,- ասել է Տուրգենևը տարիներ անց,- Ոչ մի լուսավոր հիշողություն։ Ես մորիցս կրակի պես վախենում էի։ Ամեն մանրուքի համար պատժվում էի. մի խոսքով՝ նորակոչիկի նման խստավարժեցվում էի։ Հազվադեպ մի օր էր անցնում առանց գավազանի, երբ համարձակվեցի հարցնել, թե ինչու եմ պատժվել, մայրս կտրուկ ասաց. «Դու այդ մասին ավելի լավ կիմանաս, գուշակիր»։

«Դառնալով հարուստ և ինքնիշխան հողատեր՝ Վարվառա Պետրովնան ազատություն է տվել իր «խառնվածքին»։ Նրա տարօրինակությունների մասին լեգենդներ էին պատմվում։ Նա, օրինակ, ծառաներին հագցրել է հատուկ համազգեստ, որը նմանակում էր պետական գերատեսչությունների աշխատակիցների հագուստները, նրանց կոչել նախարարների ազգանուններով։ Նրա կալվածատան վերևում կախված էին երկու դրոշ՝ Տուրգենևների և Լուտովինովների զինանշաններով։ Եթե Վարվառա Պետրովնան տրամադրություն չուներ, նա հրամայում էր իջեցնել դրոշները, իսկ կալվածքին մոտեցող հյուրերը, տեսնելով չարագուշակ նշանը, լավ էին համարում անմիջապես վերադառնալ տուն…»[6]։ Նա կառավարում էր իր «հպատակներին» ավտոկրատ կայսրուհու ձևով՝ «ոստիկանների» և «նախարարների» հետ, որոնք նստում էին հատուկ «հաստատություններում» և հանդիսավոր կերպով ամեն առավոտ զեկուցում են նրան (տե՛ս «Աղայի սեփական գրասենյակը», 1881)։ Նրա սիրած ասացվածքն էր՝ «Կուզեմ մահապատժի կենթարկեմ, կուզեմ կսիրեմ»[16]։ 1834 թվականին Վարվառա Պետրովնան որդու կամքին հակառակ վաճառել է Լուշկային՝ նրա սիրելի գեղջկուհուն, բայց տղան հրաժարվել է նրան տալ գնորդին։ Հարուցվել է քրեական գործ «Մցենսկի շրջանի հողատեր Իվան Տուրգենևի մոլեգնության մասին», որը ձգձգվել է երկար տարիներ՝ մինչև ճորտատիրության վերացումը[7]։

Իվան Տուրգենևը երիտասարդ ժամանակ
Նիկոլայը՝ Վարվառայի ավագ որդին

«Վարվառա Պետրովնայի արարքները դառնում էին ավելի ու ավելի անկանխատեսելի. չնչին քմահաճույքից ելնելով՝ ցանկացած գյուղացու կամ ճորտ սպասավոր կարող էր արժանանալ նրա բարեհաճությանը կամ իջեցվել ոչնչության, ամեն ինչ կախված էր նրա տրամադրությունից։ Կամայականության և անկաշկանդության մեջ նա երբեմն հասնում էր ինչ-որ գեղարվեստական նրբագեղության։ Տուրգենևը հիշում է, որ իր մայրը շատ էր վախենում խոլերայից (որդին այդ վախը ժառանգել է նրանից)։ Մի օր նրան թերթում կարդացել են, որ խոլերայի համաճարակը տարածվում է օդով ախտահարույց միկրոբների միջոցով։ Անմիջապես հետևել է կառավարչուհու հրամանը. «Ինձ համար ինչ-որ բան կազմակերպիր, որ երբ ես քայլելիս տեսնեմ իմ շուրջը եղած բոլոր առարկաները, բայց ես կուլ չտամ աղտոտված օդը»։ Նրանք երկար ժամանակ լարել են իրենց ուղեղները, բայց ելք են գտել. Սպասկոյեի ատաղձագործը պատգարակ է պատրաստել ապակե կափարիչով, որի մեջ հրաշագործ սրբապատկերներ էին տանում գյուղերով։ Տիկինը տեղավորվել է այնտեղ՝ փափուկ բազկաթոռի վրա, և ծառաները նրան տարել են Սպասկոյեի տարածքով։ Վարվառա Պետրովնան գոհ է եղել այս գյուտից, ատաղձագործը որպես պարգև ստացավ ոսկե մեդալ։ Ամեն ինչ լավ էր ընթանում, մինչև տեղի չի ունեցել մի զավեշտալի դեպք։ Մի անգամ մի բարեպաշտ թափառական հանդիպել է այս տարօրինակ երթի, պատգարակը շփոթել է սրբապատկերի հետ, խոնարհվել գետնին և պղնձե կոպեկ դրել «մոմի համար»։ Հետևել է անզուսպ զայրույթի պոռթկում։ Դդժբախտ ատաղձագործ-գյուտարարին բերել են տիկնոջ մոտ, բավականին մտրակել են և աքսորել»[7]։

«Գիտություն և կյանք» ամսագիրը կարծում է, որ նրա հոգեկան կերտվածքը, թեև դրա մասին կարելի է դատել միայն հարազատների վկայությամբ, պետք է վերագրել էպիլեպտիկ բնավորությանը։ «Նա ունի հակադիր հատկությունների համադրություն՝ ժլատություն և առատաձեռնություն, դաժանություն և զգայունություն, զայրույթի սուր պոռթկումների կարողություն, վճռական արարքներ և որոշ հիշողություններից ու սովորություններից հրաժարվելու անկարողություն։ Բնորոշ են տրամադրության հանկարծակի փոփոխությունները»։ Թվարկվում են նրա հարազատները, որոնք նույն հակում ունեին. հայրը սկանդալի պատճառով վտարել էին Պրեոբրաժենսկի գնդից, ավելի ուշ իր նահանգում ծեծի էր ենթարկել նույն պալատի մեկուկես տասնյակ բնակիչների։ Նրա մորաքույրների՝ Լուտովինովա քույրերի մասին քիչ բան է հայտնի։ Տուրգենևի կյանքի և ստեղծագործության հետազոտող Նիկոլայ Չեռնովին հաջողվել է Օռլովի արխիվում գտնել Ագրաֆենա Իվանովնա Լուտովինովայի, ամուսնական ազգանունը՝ Շենշինա, գործը։ Թերթի «Երկրորդ Սալտիչիխա» հրապարակման անունն ինքնին խոսում է։ Այս իրադարձությունների արձագանքները, ինչպես նաև նրա կրտսեր քրոջ՝ Ելիզավետա Իվանովնայի պատմությունը, որը նույնպես բարդ կերպար ուներ ըստ երևույթին արտացոլվել է Ի. Տուրգենևի «Բրիգադիր» պատմվածքի մեջ[17][18]։

Միևնույն ժամանակ, չստանալով համակարգված կրթություն, Վարվառա Պետրովնան այնուամենայնիվ լավ տիրապետել է արվեստին, շփվում էր այն ժամանակվա ռուսական մշակույթի լավագույն ներկայացուցիչների հետ։ Նրա ծանոթների թվում էին այդ դարաշրջանի ամենախելացի և տաղանդավոր մարդիկ՝ Վասիլի Ժուկովսկին, Ալեքսանդր Պուշկինը, Նիկոլայ Կարամզինը, Ալեքսեյ Մերզլյակովը, Իվան Դմիտրիևը։

Տուրգենևի ստեղծագործություններում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տուրգենևն իր ստեղծագործությունների բացասական հերոսուհիներին հաճախ էր օժտում մոր հատկանիշներով։ Այսպիսին են տիրուհու կերպարը «Մումու» վիպակում, մայրը՝ «Առաջին սիրո» մեջ, տատիկը՝ «Պունին և Բաբուրին»-ում, տիրուհին՝ «Աղայի սեփական գրասենյակ»-ում։

«Մումու» վիպակի գլխավոր հերոսը՝ համր դռնապան Գերասիմը, ստեղծվել է Վարվառա Պետրովնայի Անդրեյ անունով ճորտ դռնապանի կերպարի հիման վրա, որն ի ծնե խուլ-համր էր։ Տիկինը շատ էր հպարտանում իր դռնապանով և նրան միշտ կարմիր շիլա շապիկներ էր հագցնում։ Ի տարբերություն Գերասիմի, որն իր տիրուհու հրամանով իր շանը խեղդելուց հետո Մոսկվայից մեկնում է հայրենի գյուղ, իսկական Անդրեյը տիրուհու մոտ մնացել է հնազանդ ստրուկի պես, ինչպես նախկինում էր։ Վ. Ժիտովան հիշում է, որ Անդրեյը «մինչև տիրուհու մահը ծառայել է նրան, և բացի նրանից ոչ մեկին որպես տեր ճանաչել չի ցանկացել»։

Տուն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Մումուի տունը»

Վարվառա Պետրովնայի առանձնատունը Մոսկվայում՝ փողոց Օստոժենկա, 37, շենք 7, այժմ՝ Ի. Տուրգենևի թանգարանն է («Մումուի տուն»)։ Այս առանձնատունը կառուցվել է 1819 թվականին տիտուլյար խորհրդական Դ. Ֆեդորովի կողմից։ Փայտե ամպիրային առանձնատունը՝ վեց սյունանոց սյունասրահով, միջնահարկերով, ճակատի երկայնքով յոթ պատուհաններով, Մոսկվայի հետհրդեհային շենքի տիպիկ օրինակ է։ 1833 թվականին Օստոժենկայի տան սեփականատերը դարձել է հանքարդյունաբերության բաժնի պաշտոնյա Ն. Լոշակովսկին։

Մոսկվայի հեռավոր փողոցներից մեկում սպիտակ սյուներով և ծռված պատշգամբով մի գորշ տան մեջ ապրում էր երբեմնի մի ազնվական կին՝ բազմաթիվ ճորտ ծառաներով շրջապատված։
- «Մումու» վիպակի առաջին նախադասությունը[19]
Վարվառա Տուրգենևայի գերեզմանը

Թանգարանը բացվել է 2009 թվականի հոկտեմբերին այն տանը, որը Լուտովինովան վարձել է Լոշակովսկուց 1840 թվականի սեպտեմբերի 16-ից մինչև 1850 թվականը (չնայած Տուրգենևները 1827 թվականից ունեին իրենց տունը Սադովո-Սամոտեչնայա 12 հասցեում, բայց այն անհարմար էր)[12]։ Մոսկվայում գտնվելիս գրողը հանգրվանել է մոր մոտ՝ երբեմն մնալով մի քանի ամիս։ Այս տանը տեղի են ունեցել Տուրգենևի հայտնի «Մումու» պատմվածքում նկարագրված իրադարձությունները։ Տան գրեթե բոլոր բնակիչները դարձել են նրա հերոսների նախատիպերը[20]։ Թանգարանը Ա. Պուշկինի անվան պետական թանգարանի մասնաճյուղն է[21]։

Ընդհանուր առմամբ տասը տարվա մեջ Տուրգենևը հազիվ մեկուկես-երկու տարի է անցկացրել Օստոժենկայի մոսկովյան տանը։ Սովորաբար կանգ է առել Սպասկոյե գնալիս և հետդարձի ճանապարհին։ Երկու անգամ եկել է երկամսյա արձակուրդի[12]։ «Իվան Սերգեևիչը, ավարտելով իր կրթությունը Բեռլինի համալսարանում, առաջին անգամ մոր մոտ եկել է Օստոժենկա 1841 թվականի մայիսին։ Հետագայում նա հաճախ է այցելել այստեղ Սանկտ Պետերբուրգից Սպասկոյե ընտանեկան կալվածք գնալիս և վերադառնալիս. երկու գարուն է անցկացրել Օստոժենկայի տանը՝ 1844 և 1845 թվականներին։ 1850 թվականի նոյեմբերին մոր մահից հետո Տուրգենևն այստեղ ապրել է ավելի քան երկու ամիս՝ ժառանգությամբ զբաղվելիս։ Այս տուն այցելել են նրա ընկերներից ու ծանոթներից շատերը՝ Մոսկվայի հասարակական-գրական և թատերական շրջանակների նշանավոր ներկայացուցիչներ՝ Տ. Գրանովսկին, Մ. Շչեպկինը, Վ. Բոտկինը, Բակունին եղբայրները, Ակսակովները և այլք։ Միջնահարկի իր սենյակներում նա աշխատել է «Հայրենական գրառումներ» ամսագրի հոդվածների վրա, այստեղ են ծնվել «Որսորդի հիշատակարանը» պատմվածքների ժողովածուի, «Անդրեյ» և «Զրույց» պոեմների գաղափարները։ 1851 թվականին Տուրգենևը ընդմիշտ լքել է տունը և այլևս չի վերադարձել այստեղ[22]։

Ցուցադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Քո ընկեր և մայր Վարվառա Տուրգենևա», Ի. Տուրգենևի արգելոց-թանգարան «Սպասկոյե-Լուտովինովո», 2007 թվական, Մոսկվա, Ա. Պուշկինի անվան պետական թանգարան, 2008

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 Житова В. Н. Воспоминанія о семьѣ И. С. Тургенева (ռուս.) // Вѣстникъ Европы: журнал истории — политики — литературы — 1884. — Т. 6. — С. 72—124,569—631.
  2. 2,0 2,1 2,2 Житова В. Н. Воспоминанія о семьѣ И. С. Тургенева (ռուս.) // Вѣстникъ Европы: журнал истории — политики — литературы — 1884. — Т. 6. — С. 631.
  3. Музей Ивана Сергеевича Тургенева (ռուս.)Первый образовательный, 2014.
  4. 4,0 4,1 Житова В. Н. Воспоминанія о семьѣ И. С. Тургенева (ռուս.) // Вѣстникъ Европы: журнал истории — политики — литературы — 1884. — Т. 6. — С. 123.
  5. 5,0 5,1 5,2 Житова В. Н. Воспоминанія о семьѣ И. С. Тургенева (ռուս.) // Вѣстникъ Европы: журнал истории — политики — литературы — 1884. — Т. 6. — С. 72—124,569—631.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 ««Чтобы жить достойно, надо быть просвещенным человеком» // РУССКИЙ МИР.RU № 10, Октябрь 2009». Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ սեպտեմբերի 8-ին. Վերցված է 2013 թ․ մարտի 13-ին.
  7. 7,0 7,1 7,2 «Lib.ru/Классика: Тургенев Иван Сергеевич. Ю. Лебедев. Тургенев». az.lib.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  8. Воспоминания М. М. Муромцева // Русский архив. 1890. Вып. 1—4. — С. 386.
  9. 9,0 9,1 «Первая любовь. Н.М. Чернов». www.turgenev.org.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ հունվարի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  10. «Отец Тургенева и его судьба. Н.М. Чернов». www.turgenev.org.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2012 թ․ փետրվարի 12-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  11. «Тематическая экскурсия «Флёромания Варвары Петровны Тургеневой» | Государственный музей А.С. Пушкина» (ռուսերեն). www.pushkinmuseum.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 4-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  12. 12,0 12,1 12,2 12,3 «"Муму" - групповой портрет с барыней. Н.М. Чернов». www.turgenev.org.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2013 թ․ հոկտեմբերի 29-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  13. В. Н. Житова. Из «Воспоминаний о семье Тургенева».
  14. Анри Труайя. «Иван Тургенев»
  15. «Варвара Петровна Тургенева». turgenyev.narod.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2019 թ․ դեկտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  16. «ТУРГЕНЕВ, ИВАН СЕРГЕЕВИЧ | Энциклопедия Кругосвет» (ռուսերեն). www.krugosvet.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ մարտի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  17. «В глубь веков. Научные статьи. Журнал «Наука и жизнь». Загадка мозга Тургенева». www.braintools.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ սեպտեմբերի 25-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  18. «Отставной бригадир и его Манон Леско. Н.М. Чернов». www.turgenev.org.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 8-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  19. «Մումու — Գրապահարան». grapaharan.org. Արխիվացված է օրիգինալից 2023 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2023 թ․ մարտի 19-ին.
  20. «Дом-музей И.С. Тургенева». www.museum.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 19-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  21. «Музей И.С. Тургенева | Государственный музей А.С. Пушкина». www.pushkinmuseum.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2020 թ․ հունվարի 2-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.
  22. «Музей И.С. Тургенева | Государственный музей А.С. Пушкина». www.pushkinmuseum.ru. Արխիվացված օրիգինալից 2015 թ․ մարտի 16-ին. Վերցված է 2020 թ․ հունվարի 6-ին.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]