Վարկած (իրավունք)

Վարկած (հին հունարեն՝ ὑπόθεσις - ենթադրություն), իրավական նորմի տարր, որը ցույց է տալիս այն պայմանները, որոնց դեպքում տվյալ իրավական նորմը ենթակա է կիրառման։ Այսպիսով, այն տարր է, որը կապում է իրավական նորմը և այն կարգավորող հասարակական հարաբերությունները^[1]։ Իրավական նորմի այլ տարրեր են դիսպոզիցիան և սանկցիան։

Վարկածի դասակարգում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ պայմանների քանակի՝ վարկածները լինում են պարզ և բարդ^[2]։ Կախված պայմանների տրամաբանական միացումից (համապատասխանաբար դիզյունկցիան ու կոնյունկցիան)՝ բարդ վարկածներն իրենց հերթին բաժանվում են երկու խմբի՝ այլընտրանքային (նորմայի իրականացումը կապում են հնարավոր պայմաններից առնվազն մեկի առաջխաղացման հետ) և կուտակային (նորմայի իրականացումը կապում են մի քանի պայմանների առկայության հետ)։
Ըստ ընդհանրացման աստիճանի՝ վարկածները լինում են վերացական և կազուիստական։
Ըստ պայմանից նորմի իրականացման կախվածության՝ վարկածները լինում են դրական (նորմի իրականացումը կապված է նշված պայմանի կամ պայմանների խմբի առկայության հետ) և բացասական (նորմի իրականացումը կապված է նշված պայմանի կամ պայմանների նշված խմբի բացակայության հետ)։
Ըստ որոշակիության աստիճանի` լինում են որոշակի (սպառիչ կերպով որոշում է այն պայմանները, որոնց ներքո իրականացվում է իրավական նորմը) և հարաբերականորեն որոշակի (որոշակի թվով պաշտոնական հատկանիշներից կախված՝ նորմի իրագործման պայմանները սահմանափակվում են)^[3]։

Վարկածի դերը իրավական նորմերի տարբեր տեսակներում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարկածն իրավական նորմի առավել համապարփակ տարր է։ Որպես կանոն՝ վարկածն առկա է կարգավորող և պահպանողական նորմերում։ Մասնագիտացված իրավական նորմերում վարկածի նշանակությունը և առկայությունը («դեկլարատիվ», «վերջնական», «գործառական», «կոլիզիոն» և այլն) տարբեր են․ որոշ գիտնականներ վարկածներն առանձնացնում են դրանց տեսակներով, մյուսները կարծում են, որ վարկածն առկա է միայն այն նորմերում, որոնք անմիջականորեն կարգավորում կամ պաշտպանում են հասարակայնության հետ կապերը, այսինքն՝ կարգավորող և պաշտպանիչ նորմերում։