Վարդան Գրիգորյան (պատմաբան)

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վարդան Գրիգորյան (այլ կիրառումներ)
Վարդան (Վլադիմիր) Ռուբենի Գրիգորյան
Դիմանկար
Ծնվել էհունվարի 26, 1929(1929-01-26)
ԾննդավայրԴիլիջան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել էմարտի 28, 2019(2019-03-28)[1] (90 տարեկան)
Մահվան վայրԵրևան, Հայաստան
Քաղաքացիություն ԽՍՀՄ և  Հայաստան
ԿրթությունԵրևանի պետական համալսարան
Գիտական աստիճանպատմական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտությունպատմաբան
Պարգևներ և
մրցանակներ
«Վաստակի համար» ІІІ աստիճանի շքանշան (Ուկրաինա)

Վարդան (Վլադիմիր) Ռուբենի Գրիգորյան (հունվարի 26, 1929(1929-01-26), Դիլիջան, Հայկական ԽՍՀ, ԱԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ - մարտի 28, 2019(2019-03-28)[1], Երևան, Հայաստան[2]), հայ պատմաբան, պատմական գիտությունների դոկտոր (1975)։ Սիրիայի աշխարհագրական ընկերության թղթակից անդամ, Հալեպի համալսարանի ԳԱ պատվո անդամ։

Կրթություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վարդան Գրիգորյանը ծնվել է 1929 թվականի հունվարի 26-ին, Դիլիջանում։ 1952 թվականին ավարտել է Երևանի պետական համալսարանի պատմության ֆակուլտետը։ 1953-1956 թվականներին սովորել է ՀԽՍՀ ԳԱ պատմության ինստիտուտի ասպիրանտուրայում։ 1956-1968 թվականներին աշխատել է ՀԽՍՀ ԳԱ Պատմության ինստիտուտում, 1959 թվականից՝ Մատենադարանում, որտեղ 1960-1968 թվականներին եղել է գիտքարտուղար, 1979-1997 թվականներին՝ ձեռագրերի գիտական պահպանման բաժնի վարիչ, 1997 թվականից՝ փոխտնօրեն։

1989 թվականից Սիրիայի աշխարհագրական ընկերության թղթակից անդամ է, 1974 թվականից՝ Հալեպի համալսարանի արաբական ԳԱ պատվո անդամ։

Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1959 թվականին պաշտպանել է թեկնածուական ատենախոսություն «Երևանի խանությունը 18-րդ դարի վերջում (1780-1800 թթ.)» թեմայով, 1977 թվականին՝ դոկտորական ատենախոսությունը՝ «Պոդոլյիեի հայ գաղթավայրերի պատմությունը» թեմայով։

Աշխատությունները վերաբերում են Երևանի խանության, Ռուսաստանի, Ուկրաինայի, Լեհաստանի հայ գաղթավայրերի պատմությանը, ինչպես նաև ազգային-ազատագրական շարժմանն ու Ադրբեջանում բնակվող հայերի հիմնահարցերին։ Կազմակերպել է տարբեր վայրերից հայկական ձեռագրերի, հնատիպ գրքերի ու փաստաթղթերի հավաքման և Մատենադարան փոխադրման գործը։ Նկարագրել ու ցուցադրել է Երուսաղեմի հայկական թանգարանի նյութերը[3]։

Մեծ աշխատանք է կատարել արխիվային փաստաթղթերի, մասնավորապես, Կաթողիկոսական դիվանի վավերագրերի գիտական մշակման, ուսումնասիրման ու հրապարակման գործում, որի արդյունքում լույս է տեսել Ամենայն հայոց կաթողիկոս Ղուկաս Կարնեցու նամականու, կոնդակների ու այլևայլ գրությունների երկհատորյակը։ Հայոց հայրապետի նամակագրության աշխարհագրությունն ունի լայն ընդգրկում` Ռուսաստան, Պարսկաստան, Վրաստան, Բուլղարիա, Ռումինիա, Հնդկաստան, Չինաստան և Մերձավոր Արևելք։ Այդ նամակները ոչ միայն մասնավոր խնդիրներին վերաբերող վավերագրեր են, այլև ժամանակի հասարակական-քաղաքական, սոցիալ-տնտեսական կյանքը, հայ գաղթաշխարհի վիճակը ներկայացնող հավաստի աղբյուրներ։

Գրիգորյանի նախաձեռնությամբ լույս են տեսել «Դիվան հայոց պատմության» շարքի «Ղուկաս Կարնեցի. Բնագրեր» (հ. 1-2, 1984-2003 թթ.) գրքերը։ Լույս են տեսել նաև հայ գաղթաշխարհի, մասնավորապես՝ Լեհաստանի, Ուկրաինայի, Սիրիայի և Իրաքի համայնքների պատմությանը նվիրված արժեքավոր աշխատություններ, որոնցից են «Կամենեց-Պոդոլսկ քաղաքի հայկական դատարանի արձանագրությունները (XVI դ.)», «Հայությանը նվիրված կյանք. Էստոնուհի Հեդվիգ Բյուլի հայանպաստ գործունեությունը Կիլիկիայում և Սիրիայում (1911-1951 թթ.)», Արշակ Ալպօյաճեան, «Իրաքի հայերը», «Շավարշ Բասենցյան (Խմբապետ Շավարշ), Արկածալի կյանք (Հուշեր, օրագրեր, հոդվածներ, վավերագրեր)» և Արշալույս Աստվածատրյան, «Սարդարապատի պատմաշինությունը» աշխատությունները[4]։

Մահ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մահացել է 2019 թվականի մարտի 28-ին, երկարատև հիվանդությունից[5][6]։

Պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2007 թվականի օգոստոսի 21-ին Ուկրաինայի նախագահի հրամանագրով, հայ-ուկրաինական հարաբերությունների զարգացման գործում նշանակալի ավանդի համար Վարդան Գրիգորյանին շնորհվել է «Վաստակի համար» ІІІ աստիճանի շքանշան (Ուկրաինա), որի հանձնման արարողությունը տեղի է ունեցել 2007 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Մատենադարանում[7][8]։

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Երևանի խանությունը 18-րդ դարի վերջում (1780-1800 թվականներ), Երևան, 1958[9]։
  • Կամենեց-Պոդոլսկ քաղաքի հայկական դատարանի արձանագրությունները (XVI դար), Երևան, 1963[10]։
  • Ղուկաս Կարնեցի։ Նամակներ, կոնդակներ համառոտագրություններ։ Բնագրեր։ Հատոր Ա (1780-1785), Երևան, ՀԽՍՀ ԳԱ հրատարակչություն, 1984[11]։
  • Насильственная ассимиляция мусульманских национальных меньшинств в Азербаджане, Е., 1992.
  • Հայությանը նվիրված կյանք. Էստոնուհի Հեդվինգ Բյուլի հայանպաստ գործունեությունը Կիլիկիայում և Սիրիայում (1911-1951 թվականներ), Երևան, 1996[12]։
  • Արցախի պաշտպանության դիրքերում, Երևան, 1997։
  • Ղուկաս Կարնեցի։ Նամակներ, կոնդակներ համառոտագրություններ։ Բնագրեր։ Հատոր Բ։ (1786-1792)։ Երևան, Գիտություն, 2003[13]։
  • Իրաքի հայերը։ Երևան, Ա. հ., 2003[14]:
  • Հայ դիվանականության պատմություն։ Երևան, Հայկական հարցերի հաստատություն, 2004[15]։
  • История армянских колоний Украины и Польши (Армяне в Подолии), Е., 2005.[16]
  • Ավետիս Ահարոնյան, Հայոց ազատասիրության և տառապանքի տարեգիրը։ Երևան, Տիր, 2014[17]։

Մամուլ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Երանուհի մայրիկի «թաշկինակը»։ «Գարուն», 1967 թ., № 1։

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Վարդան Գրիգորյանի պատմավիպասանությունը։ Երևան։ Լուսակն, 2003[18]։
  • Баженов Л. В. Подолье в трудах исследователей и краеведов XIX—XX вв.: Историография. Биобиблиография. Материалы. — Каменец-Подольский, 1993. — С. 178.
  • Славяноведение в СССР: Изучение южных и западных славян: Биобиблиографический словарь. — New York, 1993. — С 146.

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. 1,0 1,1 1,2 news.am (հայ.)
  2. «ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆԻ ՏՆՕՐԻՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԽՈՐԸ ՎՇՏՈՎ ՀԱՅՏՆՈՒՄ Է ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆԻ ԵՐԿԱՐԱՄՅԱ ՓՈԽՏՆՕՐԵՆ, ՊԱՏՄԱԿԱՆ ԳԻՏՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԻ ԴՈԿՏՈՐ ՎԱՐԴԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ ՄԱՀՎԱՆ ՄԱՍԻՆ». www.matenadaran.am. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 3-ին.
  3. Ով ով է. Հայեր. Կենսագրական հանրագիտարան, հատոր առաջին, Երևան, 2005.
  4. «ՄԱՏԵՆԱԴԱՐԱՆԻ ՏՆՕՐԵՆԻ ՇՆՈՐՀԱՎՈՐԱԿԱՆ ՈՒՂԵՐՁԸ ՎԱՐԴԱՆ ԳՐԻԳՈՐՅԱՆԻ 90-ԱՄՅԱԿԻ ԱՌԹԻՎ». www.matenadaran.am. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 3-ին.
  5. Մահացել է Մատենադարանի երկարամյա փոխտնօրեն Վարդան Գրիգորյանը
  6. Երկարատև հիվանդությունից հետո մահացել է Մատենադարանի երկարամյա փոխտնօրեն Վարդան Գրիգորյանը
  7. Армянского историка отмечено украинским орденом «За заслуги»
  8. Указ Президента Украины от 21.08.2007
  9. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (1958). Երևանի խանությունը 18-րդ դարի վերջում։ 1780-1800. Պատմության ինստիտուտ Հայկական ՍՍՌ ԳԱ. Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ.(չաշխատող հղում)
  10. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի; ՀՍՍՌ Մինիստրների սովետին առընթեր Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտ «Մատենադարան», eds. (1963). Կամենեց-Պոդոլսկ քաղաքի հայկական դատարանի արձանագրությունները =: Акты армянского суда города Каменец-Подольского: (XVI դ.). Երևան: ՀՍՍՌ ԳԱ հրատ.
  11. Ղուկաս Կարնեցի; Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (1984). Խաչիկյան, Լևոն Ստեփանի; Մարտիրոսյան, Վ; Եգանյան, Օ (eds.). Ղուկաս Կարնեցի։ Նամակներ, կոնդակներ համառոտագրություններ։ Բնագրեր. Հատոր Ա։ 1780-1785. «Դիվան հայոց պատմության» նոր շարք ; «Архив истории Армении» новая версия. Մատենադարան Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտ. Երևան: ՀՍՍՀ ԳԱ հրատ.
  12. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (1996). Անտոնյան, Հիրիկ (ed.). Հայությանը նվիրված կյանք։ Էստոնուհի Հեդվիգ Բյուլի հայանպաստ գործունեությունը Կիլիկիայում և Սիրիայում (1911-1951թթ.). Գիտությունների ազգային ակադեմիա ՀՀ, Գիտությունների ազգային ակադեմիա ՀՀ. Երևան: Ամարաս.
  13. Ղուկաս Կարնեցի; Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (2003). Չոբանյան, Պավել Աշոտի (ed.). Ղուկաս Կարնեցի։ Նամակներ, կոնդակներ համառոտագրություններ։ Բնագրեր. Հատոր Բ։ 1786-1792. «Դիվան հայոց պատմության» նոր շարք ; «Архив истории Армении» новая версия. Մատենադարան Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտ. Երևան: Գիտություն. ISBN 9785808005174.
  14. Ալպոյաճյան, Արշակ Աստվածատուրի (2003). Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (ed.). Իրաքի հայերը =: The Armenians of Irak. Մատենադարան Մաշտոցի անվան հին ձեռագրերի ինստիտուտ. Երևան: Ա.հ.
  15. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (2004). Հայ դիվանականության պատմություն. Translated by Հովհաննիսյան, Էդուարդ. Երևան: Հայկական հարցերի հաստատութիւն.
  16. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (2005). Խաչիկյան, Լևոն Ստեփանի; Дашкевич, Я. Р. (eds.). История армянских колоний Украины и Польши: Армяне в Подолии. Матенадаран Институт древних рукописей им. М. Маштоца при Совете Министров АрмССР (2-е изд., факсим ed.). Ереван: ООО "ЛАС Принт".(չաշխատող հղում)
  17. Գրիգորյան, Վարդան Ռուբենի (2014). Բագրատյան, Հասմիկ (ed.). Ավետիս Ահարոնյան. հայոց ազատասիրության և տառապանքի տարեգիրը. Երևան: Տիր. ISBN 9789939910901.
  18. Գալստյան, Լուսինե (2003). Արզումանյան, Հ (ed.). Վարդան Գրիգորյանի պատմավիպասանությունը. Երևան: Լուսակն. ISBN 9789993096900.