Վասիլի Քաթանյան (ռեժիսոր)

Վասիլի Քաթանյան
Ծնվել է	փետրվարի 21, 1924
Ծննդավայր	Թիֆլիս, Վրացական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ
Մահացել է	ապրիլի 30, 1999 (75 տարեկան)
Մահվան վայր	Մոսկվա, Ռուսաստան
Կրթություն	Մոսկվայի Գերասիմովի անվան կինեմատոգրաֆիայի ինստիտուտ
Քաղաքացիություն	ԽՍՀՄ և Ռուսաստան
Մասնագիտացում	գրող, սցենարիստ, կինոռեժիսոր, հիշատակագիր և կինոպրոդյուսեր
Ոճ(եր)	վավերագրական ֆիլմ
Պարգևներ	; և
IMDb	ID ID 0434508

Անվան այլ կիրառումների համար տե՛ս՝ Վասիլի Քաթանյան (այլ կիրառումներ)

Վասիլի Վասիլիի Քաթանյան (փետրվարի 21, 1924(1924-02-21), Թիֆլիս, Վրացական ԽՍՀ, ԽՍՀՄ - ապրիլի 30, 1999(1999-04-30), Մոսկվա, Ռուսաստան), խորհրդային վավերագրական կինոռեժիսոր^[1]^[2]^[3], գրող-հիշատակագիր։ Խորհրդային առաջին շրջապատկերային ֆիլմի՝ «Գարնան ճանապարհը» ռեժիսոր (Լ․ Մախնաչի հետ համատեղ, 1959)^[4]։ 1957 թվականից ԽՍՀՄ կինեմատոգրաֆիստների միության անդամ։ ԽՍՀՄ Լենինի մրցանակի դափնեկիր (1980), ՌԽՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1988)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վասիլի Քաթանյանը ծնվել է 1924 թվականին Թիֆլիսում։ Հայրը գրականագետ Վասիլի Քաթանյանն է (1902—1980), մայրը՝ երգչուհի և լրագրող Գալինա Քաթանյանը (1904—1991), օրիորդական ազգանունը՝ Կլեպացկայա։ 1928 թվականին ընտանիքը տեղափոխվում է Մոսկվա։ 1938 թվականին հայրը ընտանիքից հեռանում է Լիլիա Բրիկի մոտ։

Հայրենական Մեծ պատերազմի ժամանակ Քաթանյանը ընդունվում է աշխատանքի Տուշինոյի ավիացիոն գործարան, սկզբում որպես աշակերտ, այնուհետև՝ խառատ, հետո էլ՝ ֆրեզորդ։ 1943 թվականին տարհանումից վերադառնալով Մոսկվա՝ շարունակեց աշխատանքը Տուշինոյի գործարանում, ինչպես նաև սովորում էր աշխատավոր երիտասարդների դպրոցում, որտեղ էլ ավարտեց 10-րդ դասարանը։

1944 թվականի օգոստոսին ընդունվեց ՎԳԻԿ-ի ռեժիսուրայի ֆակուլտետ՝ Գրիգորի Կոզինցևի արվեստանոց, որտեղ ծանոթացավ Էլդար Ռյազանովի հետ, ով դարձավ նրա մտերիմ ընկերը։ Քաթանյանի համակուրսեցիներն էին Ստանիսլավ Ռոստոցկին, Լիա Դերբիշևան, Զոյա Ֆոմինան, Վիլեն Ազարովը։ 1947 թվականին պրակտիկան անցավ Լենֆիլմում։ 1950 թվականին ավարտեց ՎԳԻԿ-ը և ստացավ խաղարկային կինոյի ռեժիսորի դիպլոմ։ Իր ուսուցչի՝ Կոզինցևի խորհրդով, որոշեց զբաղվել կինոժամանակագրությամբ և հետագա 40 տարիները սկսեց աշխատել Ռուսաստանի ժամանակագրա-փաստագրական և ուսումնական ֆիլմերի կենտրոնական կինովիդեոստուդիայում։ 1957 թվականից դարձավ ԽՍՀՄ կինեմատոգրաֆիստների միության Մոսկվայի բաժնի անդամ^[5]։

1960-ական թվականներին ծանոթացավ տալինցի հայտնի արվեստագետ, կոլեկցիոներ և մատենասեր Յուլիուս Գենսի աղջկա հետ։ 1963 թվականի ապրիլի 7-ին կինոգետ, ճապոնական ֆիլմերի մասնագետ Իննա Գենսը (1928—2014) դարձավ Քաթանյանի կինը։

Ամբողջ կյանքի ընթացքում Քաթանյանը կնոջ հետ պահպանում և համակարգում էին 3 ընտանիքների արխիվները՝ Քաթանյան ավագի, Քաթանյան կրտսերի և Լիլյա Բրիկի։ Ընտանեկան արխիվի մի մասը, որը կազմված է ձեռագրերից, օրագրերից և նամակներից այժմ պահպանվում են պետական տարբեր արխիվներում։ Ընտանեկան ձայնագրությունների հիման վրա ստեղծվեց Վ․ Քաթանյանի անձնական ֆոնդը^[6] Ռուսաստանի ձայնափաստաթղթերի պետական արխիվում։

Վասիլի Քաթանյանը մահացել է 1999 թվականի ապրիլի 30-ին ծանր հիվանդությունից։ Թաղված է Մոսկվայի հայկական գերեզմանոցում։ Ամուսնու մահից հետո Վասիլիի օրագրերի հիման վրա Իննա Յուլիուսի Գենս-Քաթանյանը տպագրեց ամուսնու կիսատ թողած մի շարք հուշագրություններ։

Մրցանակներ և պարգևներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Սախալին կղզին» (1954) ֆիլմով մասնակցությունը Կանն կինոփառատոնի կարճամետրաժ և փաստագրական ֆիլմերի ծրագրին (1955)^[7]
«Սախալին կղզին» ֆիլմի համար առաջին մրցանակ Բրյուսելի կինոփառատոնին (Բելգիա, 1954)^[8]
ԽՍՀՄ կինեմատոգրաֆիստների միության Մոսկվայի բաժնի անդամ (1957)^[5]
«Սերգեյ Էյզենշտեյն» (1958) ֆիլմի համար մրցանակ փաստագրական ֆիլմերի միջազգային կինոփառատոնում Էդինբուրգում (Անգլիա, 1961)^[8]
«Մայա Պլիսեցկայա» (1964) ֆիլմի համար գրան պրի արվեստի մասին ֆիլմերի միջազգային կինոփառատոնում Բերգամոյում (Իտալիա) (1964)^[8]
«Պարտիզաններ․ Պատերազմ թշնամու թիկունքում» ֆիլմի համար Լենինի մրցանակ (1980)
ՌԽՖՍՀ արվեստի վաստակավոր գործիչ (1988)
Մրցանակ «Փարաջանով․ Հավիտյան տոնի գինը» գրքի ձևավորման համար (1994)
«Մալի Բուկեր» մրցանակի նոմինացիա^[9]՝ «Ռուսաստանի գրական կյանքին նվիրված հուշագրային և ինքնակենսագրական արձակում մեծ ավանդի համար» (1998)

Ֆիլմագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ռեժիսոր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարեթիվ	Ֆիլմ	Համատեղ
1950	Ստալինի անվան գործարանում
1951	Երիտասարդ մարզիկները	Լիա Դերբիշև
1954	Սախալին կղզին	Էլդար Ռյազանով
1955	Խորհրդային արշավախումբն ուղևորվում է Անտարկտիկա
1955	Հեռավոր արևելյան ծովերում	Էլդար Ռյազանով
1955	Մոսկվայի համալսարանը 200 տարեկան է
1956	Մեզ մոտ՝ Կաբարդում
1957	Փառատոնային Մոսկվայում
1957	Ն․ Բուլգանինը և Ն․ Խրուշչյովը բարեկամական Ֆինլանդիայում
1957	Աստղերը հանդիպում են Մոսկվայում
1958	Սերգեյ Էյզենշտեյն
1959	Պոլ Ռոբսոն
1959	Գարնան ճանապարհը
1960	Վսևոլոդ Վիշնևսկի
1960	Երգ Մոսկվայի վրա
1960	Նավատորմի օրը
1961	Մեծ պայքարի էջերը
1961	բաց սրտով ԽՍՀՄ-ը
1961	Ողջո՜ւյն, փառատոն
1961	Փառատոնի օրերին
1961	Հյուրեր Վենեսուելայից
1962	Երիտասարդ լենինցիները	Իրինա Ժուկովսկայա
1962	Աշխարհի ուռուցքաբանները աջակցում են խորհրդին
1962	Ջերմ հանդիպումներ հյուսիսում
1962	Ամերիկյան բալետը Մոսկվայում
1962	Կախարդական ճառագայթը	Ռոման Կարմեն Իոսիֆ Պոսելսկի Լեոնիդ Մախնաչ
1963	Մեր Յարոսլավնան
1963	Կինոփառատոնի դրոշակը բարձրացված է
1963	Կինոփառատոնի կրակները
1963	Մենք քեզ հետ ենք, Կուբա
1964	Մոսկվա, պոեզիայի օրը
1964	Մայա Պլիսեցկայա
1965	Երիտասարդների առաջնելույթը
1965	Ռեպորտաժ փառատոնից
1965	Ցտեսություն, փառատոն
1965	Երբ երգում են զինվորները
1965	Ընկերության այցը	Լեոնիդ Մախնաչ
1965	Գերմանա-ֆաշիստական զորքերի ջախջախումը Մոսկվայի մոտ	Լեոնիդ Վարլամով
1966	Հարավսլավացիների պատվիրակները ԽՍՀՄ-ում
1967	Մոսկվայի միջազգային կինոփառատոն
1967	Արկադի Ռայկին
1968	100000 համարից կազմված համերգը
1969	Կինոռեժիսոր Ալեքսանդր Դովժենկոն
1969	Կինոռեժիսոր Վսևոլոդ Պուդովկինը
1969	Կինոռեժիսոր Սերգեյ Էյզենշտեյնը
1969	Կինոռեժիսորներ Գեորգի և Սերգեյ Վասիլևները
1970	Կոմպոզիտոր Ռոդիոն Շչեդրինը
1970	Նվիրվում է Լենինին
1970	Մեծ այց	Բորիս Նեբիլիցկի
1971	Մոսկվայի մի դպրոցում
1971	Ժողովրդական Մոնղոլիայի տոնին
1971	Ասուան՝ ընկերության խորհրդանիշը
1972	Ալիմ Խոջաև
1972	Հանդիպում Վոլգայի վրա
1972	Նիկոլայ Պոդգորնու այցը Թուրքիա
1973	Զինվորների ստեղծագործական կյանքը
1974	Վ․ Ստասովին վերընթերցելիս
1974	Մեր Պուշկինը
1975	Հիշելով զինվորական երգը
1976	Մեծ թատրոնը երեկ և այսօր
1976	Ալեքսեյ Կոսիգինի այցը Սիրիա
1977	Ժողովրդական տաղանդների համերգը
1977	Կոմպոզիտոր Ալեքսանդրա Պախմուտովան
1977	Մոսկվացիներն աջակցում և հաստատում են ԽՄԿԿ ծրագրերը
1978	Լյուդմիլա Զիկինայի համերգին
1978	Պարտիզաններ․ Պատերազմ թշնամու թիկունքում
1979	Մոլորակի ապագան	Տ․ Լավրովա
1979	Ինդոնեզական պառլամենտականները ԽՍՀՄ-ում
1979	Կենդանի Լենինը
1980	«Խորհրդային կինոն 60 տարեկան է» ցուցահանդեսին
1981	Մարդասիրության ճանապարհով դեպի խաղաղություն
1981	ԽՍՀՄ-Ավստրիա՝ համագործակցության շահերից ելնելով
1981	Մայա Պլիսեցկայա (վերաթողարկում)
1982	Առանց միջուկային զենք Հյուսիս
1982	Լեհաստանի Ժողովրդական Հանրապետության կուսակցական պետական պատվիրակության այցը Մոսկվա
1982	Պաստառ՝ ժամանակի հայելի
1983	Խորհրդային մշակույթի ակունքներում
1983	Ավստրիայի պառլամենտականները ԽՍՀՄ-ում
1984	Եթովպիայի կարմիր խաչը
1984	Մենգիստու Հայլե Մարիամի այցը ԽՍՀՄ
1985	Փառատոնին ընդառաջ
1986	Բուդապեշտյան հանդիպում
1987	«Բուրդա Մոդենը» Մոսկվայում
1987	Կյանքի շղթան
1988	Որքան շատ կիթառով մարդ․․․
1988	Աննա Ախմատովա․ թերթեր օրագրից

Սցենարիստ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տարեթիվ	Ֆիլմ	Համատեղ
1961	Մեծ պայքարի էջերը	Իոսիֆ Լավրեցկի
1967	Արկադի Ռայկին	Ռուֆ Իոֆե
1971	Մոսկվայի մի դպրոցում
1974	Ստասովին վերընթերցելիս	Լեոնիդ Բելոկուրով
1974	Մեր Պուշկինը
1975	Հիշելով զինվորական երգը
1977	Կոմպոզիտոր Ալեքսանդրա Պախմուտովան	Տիխոն Նեպոմնյաշչի
1979	Մոլորակի ապագան	Ա․ Երմիլով Տ․ Լավրովա
1971	Մարդասիրության ճանապարհով դեպի խաղաղություն
1983	Խորհրդային մշակույթի ակունքներում	Շանդոր Կյո
1983	Տարվածության, դպրոցի, պոետի մասին
1986	Բուդապեշտյան հանդիպում
1987	Բուրդա Մոդենը Մոսկվայում

Երկեր[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Катанян В. Волшебные касанья: (Коллажи С. Параджанова) // Огонёк : журнал. —М., 1987. — № 51.
С. Шамардина, М. Бурлюк, Э. Триоле, Л. Брик, Н. Брюханенко, Н. Рябова, Г. Катанян, В. Полонская / сост., вступ. ст., коммент. Катанян В.В. Имя этой теме: любовь! : современницы о Маяковском. — М.: «Дружба народов», 1993. — 333 с. — (Литературные мемуары. Век ХХ). — ISBN 5-285-00054-8
Катанян В.В. Прикосновение к идолам. — М.: «Вагриус», 1997. — 446 с. — (Мой 20 век). — ISBN 5-7027-0419-3
Авторский сборник / сост. Исканцева Т. Г. Необъятный Рязанов (Глава: Как денди лондонский одет, автор В. В. Катанян). — М.: «Вагриус», 1997. — С. 91—96. — ISBN 5-7027-0511-4
Катанян В. В. Параджанов. Цена вечного праздника. — М.: «Четыре искусства», 1994. — 205 с цв. ил. с. — (ИМЕНА). — ISBN 5-7235-1218-8
Катанян В. В. Лоскутное одеяло. — М.: «Вагриус», 2001. — 527 с. — (Про всё). — ISBN 5-264-00637-7
Катанян В. В. Лиля Брик. Жизнь. — М.: «Захаров», 2002. — 288 с. — ISBN 5-8159-0227-6

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

↑ Кинолетопись. Катанян В. В.
↑ Цифровой архив документальных фильмов(չաշխատող հղում)
↑ «Русский фильм. Документальный киноархив». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 4-ին.
↑ Николай Майоров Первые в кино.
↑ ^5,0 ^5,1 Мирнова, Г.; Каневская, Е. Справочник Союза кинематографистов СССР. — М: «Бюро пропаганды сов. киноискусства», 1981. — С. 489.
↑ Обзор фондов Российского государственного архива фонодокументов. Часть III—IV. Выпуск II. Звуковой архив Արխիվացված 2014-11-27 Wayback Machine. / Сост. А. Г. Евдокимова, Т. В. Иванова, А. В. Кожевникова, И. В. Наволокина, Е. В. Плешаков, С. А. Романов, А. Н. Филиппов. Гл. ред. В. А. Коляда. — М: Федеральная архивная служба России, 2002. — С. 42.
↑ Festival de Cannes. Official Selection 1955
↑ ^8,0 ^8,1 ^8,2 Катанян В. В. Лоскутное одеяло. — М: «Вагриус», 2001. — С. 140, 170, 192.
↑ Журнальный зал в РЖ, «Русский журнал». Премия Букера

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Шкловский Е. Василий Катанян. Прикосновение к идолам // Знамя : журнал. — М.: Знамя, 1998. — № 4.
Рязанов Э.А. Эльдар-TV, или Моя портретная галерея. — М.: «Вагриус», 2002. — С. 288—312. — ISBN 5-264-00852-3
Вульф В. Я. Серебряный шар: Преодоление себя. Драмы за сценой. — М.: «ОЛМА-ПРЕСС: Авантитул», 2003. — С. 120—123. — ISBN 5-224-04062-0

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վ․ Քաթանյանի գերեզմանը

[autogenerated4-1] Кинолетопись. Катанян В. В.

[autogenerated1-2] Цифровой архив документальных фильмов(չաշխատող հղում)

[autogenerated2-3] «Русский фильм. Документальный киноархив». Արխիվացված է օրիգինալից 2012 թ․ սեպտեմբերի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ հունվարի 4-ին.

[4] Николай Майоров Первые в кино.

[autogenerated3-5] 5,0 ^5,1 Мирнова, Г.; Каневская, Е. Справочник Союза кинематографистов СССР. — М: «Бюро пропаганды сов. киноискусства», 1981. — С. 489.

[6] Обзор фондов Российского государственного архива фонодокументов. Часть III—IV. Выпуск II. Звуковой архив Արխիվացված 2014-11-27 Wayback Machine. / Сост. А. Г. Евдокимова, Т. В. Иванова, А. В. Кожевникова, И. В. Наволокина, Е. В. Плешаков, С. А. Романов, А. Н. Филиппов. Гл. ред. В. А. Коляда. — М: Федеральная архивная служба России, 2002. — С. 42.

[7] Festival de Cannes. Official Selection 1955

[loskodeyalo-8] 8,0 ^8,1 ^8,2 Катанян В. В. Лоскутное одеяло. — М: «Вагриус», 2001. — С. 140, 170, 192.

[9] Журнальный зал в РЖ, «Русский журнал». Премия Букера

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]