Վամպիրը

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վամպիրը
անգլ.՝ The Vampyre
Տեսակգրական ստեղծագործություն
Ժանրգոթական գրականություն, vampire fiction? և սարսափ
Ձևպատմվածք
ՀեղինակՋոն Պոլիդորի
Երկիր Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորություն
Բնագիր լեզուանգլերեն
Հրատարակվել է1819
 The Vampyre (Polidori)

«Վամպիրը» (անգլ.՝ The Vampyre), Ջոն Պոլիդորիի պատմվածքը, որ տպագրվել է 1819 թվականին։ Այն ընդունված է համարել առաջին ստեղծագործությունը գեղարվեստական գրականության մեջ, որ նկարագրում է վամպիրի[1]։

Սյուժե[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Երիտասարդ և հարուստ որբ Օբրին ուշադրություն է դարձնում Լոնդոնի բարձր հասարակությունում հայտնված ոմն լորդ Ռատվենի, որը բոլորին հիացնում է իր էքսցենտրիկությամբ։ Օբրին, իմանալով, որ Ռատվենը մեկնում է ճանապարհորդության Եվրոպայում, միանում է նրան։ Հռոմում նա հետևում է, թե ինչպես է լորդ Ռատվենը գայթակղում մի երիտասարդ աղջկա, իսկ նրա հարցին ի պատասխան ասում է, որ չի պատրաստվում ամուսնանալ նրա հետ։ Դա զայրացնում է պատանուն, որը հեռանում է լորդից և մեկնում Հունաստան։ Այնտեղ նա ծանոթանում է հույն Իանտայի հետ, որին սիրահարվում է, որովհետև նա բոլորովին նման չէ այն աղջիկներին, որոնց ինքը տեսել էր Լոնդոնի բարձր հասարակությունում։ Իանտան հավատում է վամպիրների գոյությանը և Օբրիին պատմում է սարսափելի պատմություններ այդ հրեշների ձեռքից մարդկանց մահվան վերաբերյալ, բայց անգլիացի դրան լուրջ չի վերաբերվում, թեև աղջկա նկարագրություններում հստակ տեսնում է լորդ Ռատվենին հատուկ գծեր։ Մի անգամ Օբրին մեկնում է ճանապարհորդության, որտեղից վերադառնում է շատ ուշ և մթության մեջ ընկնում փոթորկի մեջ։ Ձին նրան տանում է մի խրճիթի մոտ, որտեղից լսվում է կնոջ ճիչ, իսկ հետագայում պարզվում է, որ վամպիրը խմել է Իանտայի արյունն, ու նա մահացել է։ Օբրիի մոտ սկսվում է տենդ, նրա մոտ է գալիս լորդ Ռատվենը։ Պատանին ապաքինվում է և լորդի հետ ճանապարհորդում հունական թերակղզում, բայց լեռնային ուղիներից մեկում նրանց վրա հարձակվում են ավազակները, որոնց վիրավորում են Ռատվենին, և վերջինս շուտով մահանում է։ Մահվանից առաջ լորդն Օբրիին խնդրում է երդվել, որ Լոնդոնում ոչ ոք չի իմանա նրա մահվան մասին մեկ տարի ու մեկ օր։ Օբրին համաձայնում է։

Օբրին վերադառնում է Լոնդոն և սկսում ապրել նախկինի պես, բայց որոշ ժամանակ անց քաղաքում հայտնվում է լորդ Ռատվենը՝ ողջ և անվնաս։ Նա պատանում հիշեցնում է տված երդման մասին, և սկսում գայթակղել նրա քրոջը՝ ներկայանալով որպես ոմն Մարսդեն։ Չկարողանալով խախտել տված խոսքը՝ Օբրին նյարդային խանգարում է ստանում։ Նրան փակում են մի սենյակում ծառայի հետ միասին՝ կարծելով, թե նա հոգեկան հիվանդ է, և դուրս չեն թողնում։ Անցնում է մեկ տարի լորդ Ռատվենին տված երդման օրից։ Հարսանիքից մեկ օր առաջ Օբրին նամակ է գրում քրոջը՝ խնդրելով գոնե մի քանի ժամով հետաձգել արարողությունը, բայց նամակը կարդում է բժիշկն ու չի փոխանցում աղջկան՝ այն համարելով անհեթեթություն։ Մարսդենն ու Օբրի քույրը պսակադրվում են, իսկ առավոտյան նրան գտնում են արնաքամ եղած։ Լորդ Ռատվենն անհետանում է։

Մտահղացում և ստեղծում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1816 թվականին Ջոն Ուիլյամ Պոլիդորին դարձել է լորդ Ջորջ Գորդոն Բայրոնի անձնական բժիշկը և ուղեկցել նրան Եվրոպայում կատարած ճանապարհորդության ընթացքում։ Նույն թվականին Շվեյցարիայում՝ Ժնևի լճի ափին գտնվող Դիոդատի վիլլայում Բայրոնն ու Պոլիդորին հանդիպել են Մերի Գորդոնի, նրա քաղաքացիական ամուսին Պերսի Բիշի Շելլիի, ինչպես նաև նրանց ընկերակցող (Մերիի խորթ քույրը) Ջեյն Քլեր Քլերմոնտի հետ[2][3]։

«Առանց ամռան տարում» արտակարգ վատ եղանակի պատճառով հանգստացողները հաճախ չեն կարողացել դուրս գալ տնից։ Հուլիսյան մի գիշեր՝ այն բանից հետո, երբ ընկերախումբը բարձր ընթերցել է «Ֆանտասնմագորիանա, կամ Ուրվականների, հոգիների, տեսիլքների և այլնի մասին պամությունների ժողովածուն», Բայրոնն առաջարկել է, որ ներկաներից յուրաքանչյուրը գրի «սարսափելի» պատմվածք։ Մերի Շելլին ստեղծել է իր «Ֆրանկենշթեյն կամ Ժամանակակից Պրոմեթևս» հայտնի վեպի նախնական ուրվագիծը։ Լորդ Բայրոնը գրել է պատմության մի հատված, որի գլխավոր հերոսն էր Ավգուստ Դարվելը, բայց շուտով հրաժարվել է այդ մտքից։ Հենց Բայրոնի այդ բանավոր պատմությունն է Պոլիդորին պահել մտքում, ապա զարգացրել այն ու դրա հիման վրա ստեղծել «Վամպիրը» ստեղծագործությունը[4][5]։ Վամպիրի անունը Պոլիդորին վերցրել է Բայրոնի նախկին սիրուհի Կարոլինա Լեմի «Գլենարվոն» գրքից, որտեղ լորդ Ռաթվենի կերպարում հեշտությամբ ճանաչվում է Բայրոնը։

Հրատարակություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վապիրը» առաջին անգամ հրատարակվել է 1819 թվականի ապրիլին լորդ Բայրոնի հեղինակությամբ «The New Monthly Magazine» անգլերեն ամսագրում։ Արդեն մեկ տարի անց Ֆրանսիայում լույս է տեսել Կիպիեն Բերարի «Lord Ruthwen ou Les vampires» վեպը, բայց նորից այլ անունով. հեղինակությունը վերագրվել է հայտնի գրող Շառլ Նոդիեին։ Նույն 1820 թվականին Նոդիեն գրել է «Le Vampire» պիեսը։

Առանձին հրատարակությամբ պատմվածքը լույս է տեսել 1819 թվականին Լոնդոնի Sherwood, Neely, and Jones հրատարակչությունում և պարունակել 84 էջ։ Տիտղոսաթերթի վրա նշվել է տպագրության հանձնման օրը՝ 1819 թվականի մարտի 27։ Սկզբում տիտղոսաթերթին գրված է եղել Բայրոնի անունը, բայց հետո այն փոխարինվել է Պոլիդորիի անունով[6]։

Պատմվածքը մեժ ժողովրդականության է արժանացել մասամբ Բայրոնի անվան և մասամբ էլ այն բանի շնորհիվ, որ Պոլիդորին վայրի գազանից վամպիրին վերածել է հասարակության բարձր դասի արիստոկրատ՝ դրանով իսկ ռոմանտիկականացնելով նրա կերպարը գրականության մեջ։

Կերպարներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Լորդ Ռաթվեն (անգլ.՝ Lord Ruthven) – անգլիացի արիստոկրատ, վամպիր,
  • Օբրի – հարուստ երիտասարդ ջենտլմեն, որբ,
  • Իանտա – հույն գեղեցկուհի,
  • Օբրիի քույրը – աղջիկ, որ ամուսնացել է Մարսդենի հետ,
  • Մարսդեն – նույն ինքը լորդ Ռաթվենը։

Ազդեցություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

«Վամպիրը» ստեղծագործությունն ունեցել է բազմաթիվ ազատ շարունակություններ, որ գրվել են ինչպես Պոլիդորիի ժամանակակիցների, այնպես էլ հետագա սերունդների գրողների կողմից։ Դրանցից են Շառլ Նոդիեի «Le Vampire», Կիպիեն Բերարի «Lord Ruthwen ou Les vampires», Հայնրիխ Լյուդվիգ Ռիտերի «Der Vampir oder die Totenbraut», Վիկտոր Ռյուդբերգի «Vampyren», Ալեքսանդր Դյումայի (հայր) «Վամպիր», Կիմ Նյումանի «Դրակուլայի դարաշրջան», Թոմ Հոլանդի «Լորդ Բայրոնի՝ վամպիրի գաղտնի կյանքը» և «Իր ծարավի ստրուկը» ստեղծագործությունները։

Պատմվածքի հիման վրա ստեղծվել է գերմանացի կոմպոզիտոր Հենրիխ Մարշների «Վամպիր» օպերան, որի պրեմիերան կայացել է 1828 թվականին։ Դրան ներկա է եղել Ռիխարդ Վագները, և «Վամպիրը» իր ազդեցությունն է ունեցել Վագների «Թռչող հոլանդացի» օպերայի ստեղծման վրա[7]։

Պատմվածքի գլխավոր հերոսի պատվին 1989 թվականին սահմանվել է Lord Ruthven Award գրական մրցանակը, որ շնորհվում է վամպիրների մասին լավագույն ստեղծագործության համար[8]։

Ալեքսանդր Պուշկինը հիշատակում է լորդ Ռաթվենին իր «Եվգենի Օնեգին» չափածո վեպում[9].

Իր ստով մուսան բրիտանական
Զրկել էր քնից մատաղ աղջկան։
Տանյայի համար կուռք էին արդեն
Մի խոհուն Վամպիր...

2007 թվականին պատմվածքի հիման վրա նկարահանվել է իսպանական կարճամետրաժ ֆիլմ՝ «The Vampyre by John W. Polidori»։

Ալեքսանդր Դյումայի «Կոմս Մոնտե-Քրիստո» վեպում գլխավոր հերոսը բազմիցս համեմատվում է «Վամպիրը» պատմվածքի հերոսի հետ։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. Frayling, Christopher Vampyres: Lord Byron to Count Dracula. — London: Faber & Faber, 1992. — ISBN 0-571-16792-6
  2. Gittings, Robert and Jo Manton Claire Clairmont and the Shelleys. — Oxford: Oxford University Press, 1992. — С. 33. — ISBN 0-19-818594-4
  3. Tony, Perrottet (27 мая 2011). «Lake Geneva as Shelley and Byron Knew It» (անգլերեն). The New York Times. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 28-ին.
  4. Fairclough, Peter Three Gothic Novels. — Penguin Books Limited, 1968. — ISBN 0-14-043036-9
  5. Sunstein, Emily W. Mary Shelley: Romance and Reality. — Baltimore: Johns Hopkins University Press, 1991. — С. 118-124. — ISBN 0-8018-4218-2
  6. Polidori, John The Vampyre: A Tale. — London: Printed for Sherwood, Neely, and Jones, 1819. — 84 с.
  7. Matthew Boyden, Nick Kimberley The rough guide to opera. — Rough Guides, 2002. — С. 154. — 735 с. — ISBN 9781858287492
  8. «The Lord Ruthven Assembly» (անգլերեն). Facebook. Վերցված է 2016 թ․ սեպտեմբերի 7-ին.
  9. Пушкин, А. С. глава III, строфа XII // Евгений Онегин.

Գրականություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Bainbridge, S. "Lord Ruthven's Power: Polidori's 'The Vampyre', Doubles and the Byronic Imagination." The Byron Journal, 2006.
  • Barbour, Judith. “Dr. John William Polidori, Author of the Vampyre.” Imagining Romanticism: Essays on English and Australian Romanticisms. Ed. Deirdre Coleman and Peter Otto. West Cornell, CN: Locust Hill, 1992. 85-110.
  • Bleiler, E.F., ed. Three Gothic Novels: The Castle of Otranto, Vathek, The Vampyre, and "A Fragment of a Novel". Dover, 1966.
  • Boone, Troy. “Mark of the Vampire: Arnod Paole, Sade, Polidori.” Nineteenth-Century Contexts, 18 (1995): 349-366.
  • Bradley, Ian (1996). The Complete Annotated Gilbert and Sullivan. Oxford, England: Oxford University Press. ISBN 0-19-816503-X.
  • Budge, G. "'The Vampyre': Romantic Metaphysics and the Aristocratic Other." The Gothic Other: Racial and Social Constructions in the Literary Imagination. 2004.
  • Byron, George Gordon. “Fragment.” The Vampyre and Other Tales of the Macabre. Ed. Robert Morrison and Chris Baldick. Oxford: Oxford UP, 1997. 246-251.
  • Dyer, Richard. “Children of the Night: Vampirism as Homosexuality and Homosexuality as Vampirism.” Sweet Dreams: Sexuality, Gender and Popular Fiction. Ed. Susannah Radstone. London: Lawrence, 1988. 47-72.
  • Gelder, Ken. Reading the Vampire. London: Routledge, 1994.
  • Kelly, Tim J., and John William Polidori. "The Vampyre: A 'Penny-Dreadful' Stage Thriller in Two Acts. New York: Dramatists Play Service, Inc., 1988.
  • Kristensen, A.C. "Evolution of the Vampire Genre: From Polidori's The Vampyre to Buffy the Vampire Slayer." Aalborg University, 2003.
  • Lovecraft, H. P. "Supernatural Horror in Literature." The Recluse, No. 1 (1927), pp. 23–59.
  • Macdonald, D. L. Poor Polidori: A Critical Biography of the Author of the Vampyre. Toronto: U of Toronto P, 1991.
  • Marschner, H.A. "Der Vampyr: Romantic opera in two acts (1828), based on'The Vampyre' by John Polidori (1819), revised by Hans Pfitzner." MRF Records, 1971.
  • Morrill, David. F. “‘Twilight is not good for Maidens’: Uncle Polidori and the Psychodynamics of Vampirism in Goblin Market.” Victorian Poetry, 28.1 (Spring 1990): 1-16.
  • Polidori, John. The Vampyre and Other Tales of the Macabre. Ed. Robert Morrison and Chris Baldick. Oxford: Oxford UP, 1997.
  • Polidori, John William. The Vampyre; And, Ernestus Berchtold, Or, The Modern Oedipus: Collected Fiction of John William Polidori. University of Toronto Press, 1994.
  • Rieger, James. “Dr. Polidori and the Genesis of Frankenstein.” Studies in English Literature, 3 (1963): 461-472. The origin of Frankenstein was in a conversation between John William Polidori and Percy Bysshe Shelley on June 15, 1816.
  • Rigby, Mair. “Prey to some cureless disquiet”: Polidori’s Queer Vampyre at the Margins of Romanticism." Romanticism on the Net, 36-37, November 2004, February 2005.
  • Senf, C.A. "Polidori's The Vampyre: Combining the Gothic with Realism." North Dakota Quarterly, Winter, 1988.
  • Skarda, Patricia. “Vampirism and Plagiarism: Byron’s Influence and Polidori’s Practice.” Studies in Romanticism, 28 (Summer 1989): 249-69.
  • Stiles, A., and S. Finger. "Somnambulism and Trance States in the Works of John William Polidori, Author of The Vampyre." European Romantic Review, 2010.
  • Stiles, A., and S. Finger. "A New Look at Polidori. European Romantic Review, 2010.
  • Switzer, R. "Lord Ruthwen and the Vampires." The French Review, 1955.

Արտաքին հղումներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]