Վալերի Զորկին

Վիքիպեդիայից՝ ազատ հանրագիտարանից
Վալերի Զորկին
 
Կուսակցություն՝ ԽՄԿԿ
Կրթություն՝ Մոսկվայի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետ
Գիտական աստիճան՝ իրավաբանական գիտությունների դոկտոր
Մասնագիտություն՝ դատավոր, քաղաքական գործիչ, փաստաբան, իրավաբան, համալսարանի դասախոս և գիտնական
Ծննդյան օր փետրվարի 18, 1943(1943-02-18)[1] (81 տարեկան)
Ծննդավայր Օկտյաբրսկի շրջան, Պրիմորիեի երկրամաս, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ
Քաղաքացիություն  Ռուսաստան[2] և  ԽՍՀՄ
 
Պարգևներ

Վալերի Զորկին (ռուս.՝ Вале́рий Дми́триевич Зо́рькин, փետրվարի 18, 1943(1943-02-18)[1], Օկտյաբրսկի շրջան, Պրիմորիեի երկրամաս, ՌԽՖՍՀ, ԽՍՀՄ), խորհրդային և ռուս դատավոր, իրավաբան։ Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրական դատարանի նախագահը 1991-1993 թվականներին և 2003 թվականի մարտի 21-ից։ Իրավաբանական գիտությունների դոկտոր (1979), պրոֆեսոր (1979)։ Ռուսաստանի Դաշնության վաստակավոր իրավաբան (2000)։

Կենսագրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է զինծառայողի ընտանիքում։ Ավելի ուշ նրա ընտանիքը տեղափոխվել է Մոսկվա։

Կրթություն և դասախոսական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վալերի Զորկինը և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինը

Ավարտել է Մոսկվայի պետական համալսարանի իրավաբանական ֆակուլտետը 1964 թվականին։ Ասպիրանտուրան ավարտելուց հետո եղել է ՄՊՀ իրավագիտության ֆակուլտետի ավագ դասախոս։ 1967 թվականին Մոսկվայի պետական համալսարանում պաշտպանել է իրավաբանական գիտությունների թեկնածուի գիտական աստիճան ստանալու թեզը՝ պետության և իրավունքի նկատմամբ Բ. Չիչերինի հայացքները թեմայով, որից հետո մինչև 1979 թվականը շարունակել է դասախոսական աշխատանքը ՄՊՀ-ում՝ դոցենտի պաշտոնում։

1977-1979 թվականներին աշխատել է ԽՍՀՄ ԳԱ պետության և իրավունքի ինստիտուտում, 1978 թվականին պաշտպանել է «Իրավունքի պոզիտիվիստական տեսությունը Ռուսաստանում» (պատմա-քննադատական հետազոտություն) դոկտորական ատենախոսությունը։ Աշխատանքը նվիրված էր «Իրավունքի պոզիտիվիստական տեսության քննադատությանը», որը ընկած էր ԽՍՀՄ նախկին դատախազ Անդրեյ Վիշինսկու և նրա հետևորդների պրակտիկայի հիմքում։

1979-1986 թվականներին եղել է ԽՍՀՄ ՆԳՆ ակադեմիայի պետության սահմանադրական իրավունքի և տեսության ամբիոնի պրոֆեսոր։ 1986 թվականից ԽՍՀՄ ՆԳՆ բարձրագույն իրավաբանական հեռակա դպրոցի պրոֆեսոր է։

Քաղաքական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

1970 թվականին անդամակցել է ԽՄԿԿ-ին (մնացել է կուսակցության անդամ մինչև 1991 թվականի նոյեմբերի 6-ը)։

1990 թվականի մարտին առաջադրվել էր ՌԽՖՍՀ ժողովրդական պատգամավոր՝ Մոսկվայի Կալինինի շրջանի հարցերով, երրորդ տեղն Է զբաղեցրել Միխայիլ Բոչարովի և ՆԳՆ ներքին զորքերի հրամանատար գեներալ Յուրի Շատալինի «դեմոկրատից» հետո։

1990-ականների սկզբին ՌԽՖՍՀ Սահմանադրական հանձնաժողովի փորձագետ, մասնակցել է Ռուսաստանի Սահմանադրության նախագծի նախապատրաստմանը։

1991 թվականի հոկտեմբերի 29-ին ՌԽՖՍՀ ժողովրդական պատգամավորների համագումարում «Կոմունիստները հանուն ժողովրդավարության» պատգամավորական խմբի առաջարկով ընտրվել է Ռուսաստանի Սահմանադրական դատարանի անդամ և առաջին նիստում գաղտնի քվեարկությամբ դարձել նրա նախագահը։

Գործունեությունը Սահմանադրական դատարանում[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սահմանադրական դատարանի առաջին որոշումը 1992 թվականի հունվարին ՆԳՆ-ի և պետական անվտանգության մարմինների միավորման մասին նախագահ Ելցինի հրամանագիրը հակասահմանադրական ճանաչելն էր[4]։

1992 թվականի մարտի 13-ին ՌԽՖՍՀ Սահմանադրական դատարանը Վալերի Զորկինի գլխավորությամբ ոչ սահմանադրական ճանաչեց Թաթարստանում ծրագրվող Հանրապետության ինքնիշխանության մասին հանրաքվեն, ինչպես նաև Թաթարստանի Հանրապետության պետական ինքնիշխանության մասին 1990 թվականի օգոստոսի 30-ի հռչակագրի որոշ հատվածներ[5]։ Չնայած դրան, Թաթարստանում հանրաքվեն անցկացվել է 1992 թվականի մարտի 21-ին։

Եվս մեկ աղմկահարույց գործ է դարձել ԽՄԿԿ-ի գործը։ 1992 թվականի մայիսի 26-ին ՌԴ Գերագույն խորհրդի կոմունիստ պատգամավորները դատարանի քննությանը ներկայացրեցին Ելցինի հրամանագրերի օրինականության հարցը՝ օգոստոսի 23-ի և 1991 թվականի նոյեմբերի 6-ի ՌԽՖՍՀ-ի ՌԽՖՍՀ և ՌԽՖՍՀ-ի ՌԽԴԿ-ների արգելման մասին։ Դրան ի պատասխան՝ դեմոկրատներ պատգամավորները՝ Օլեգ Ռումյանցևի գլխավորությամբ, ներկայացրել են ԽՄԿԿ-ի սահմանադրականության հարցը։ 1992 թվականի նոյեմբերի 30-ին գործն ավարտվել է, և հրամանագրերի առանձին դրույթներ ճանաչվել են հակասահմանադրական[6]։ Այս որոշումը թույլ է տվել ՌԽՖՍՀ-ի ժողովրդական կառույցներին վերստեղծել կուսակցության կենտրոնական ղեկավարություն։

1990-ականների սկզբին ՍԴ-ն Զորկինի գլխավորությամբ Սահմանադրությանը հակասող էր հայտարարում Բորիս Ելցինի բազմաթիվ որոշումները։ 1993 թվականի մարտի 20-ին նա հեռուստատեսությամբ հանդես եկավ «Մինչև իշխանության ճգնաժամի հաղթահարումը կառավարման հատուկ ռեժիմի մասին» նախագահական հրամանագրի դատապարտմամբ՝ մինչև փաստաթղթի հրապարակումը։ Նույն տարվա ամռանը ՍԴ մի քանի դատավորներ հայտարարություն ընդունեցին, որում ասվում էր, որ նախագահը, իրենց կարծիքով, անցել է դատական գործունեությունը քաղաքականից տարանջատող սահմանը։

1992-1993 թվականների սահմանադրական ճգնաժամի ընթացքում ակտիվորեն մասնակցել է իշխանության ճյուղերի ներկայացուցիչների բանակցություններին՝ փորձելով հաղթահարել ՌԴ նախագահ Բորիս Ելցինի և ՌԴ Գերագույն խորհրդի միջև առաջացած առճակատումը։ 1993 թվականի Հոկտեմբերյան իրադարձություններից հետո հոկտեմբերի 6-ին ճնշման տակ հրաժարական է տվել նախագահի պաշտոնից[7]՝ պահպանելով դատավորի լիազորությունները[8]։

ՍԴ նախագահի պաշտոնակատար դարձավ նրա տեղակալ Նիկոլայ Վիտրուկը։ 1993 թվականի դեկտեմբերի 1-ին կասեցվեց նրա՝ որպես քաղաքական գործունեության համար ՍԴ դատավորի լիազորությունները, որոնք վերականգնվեցին միայն 1994 թվականի հունվարի 25-ին ՍԴ նիստում։

2003 թվականի մարտի 21-ին երկրորդ անգամ ընտրվեց Սահմանադրական դատարանի նախագահ։ 2004 թվականին պաշտպանել Է ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի որոշումը՝ ՌԴ սուբյեկտների ղեկավարների ուղղակի ընտրությունները չեղյալ հայտարարելու մասին։

2005-2012 թվականներին եղել է Եվրոպայի խորհրդի իրավունքի միջոցով ժողովրդավարության հանձնաժողովի (Վենետիկի հանձնաժողով) անդամ։

Ռուսաստանի Իրավաբանների Ասոցիացիայի նախագահության անդամ։

2006 թվականի փետրվարի 21-ին, ապա 2009 թվականի փետրվարի 20-ին վերընտրվել է ՍԴ նախագահ։ 2012 թվականի փետրվարի 22-ին Վալերի Զորկինը հինգերորդ անգամ դարձել է ՌԴ Սահմանադրական դատարանի նախագահ։

Նա ՌԴ նախագահին կից կոռուպցիայի հակազդման խորհրդի անդամ է (հաստատվել է ՌԴ նախագահի 2008 թվականի մայիսի 19-ի հրամանագրով)։

2018 թվականի հունվարի 31-ին 6 տարի ժամկետով վերընտրվել է Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրական դատարանի նախագահ[9]։

Վալերի Զորկինը մասնակցել է ՌԴ Սահմանադրական դատարանի իրավական դիրքորոշումների հիմքում դրված մի շարք սահմանադրաիրավական դոկտրինների մշակմանը։ Մասնավորապես, Մարդու իրավունքների պաշտպանության դոկտրինում ձևակերպված են օրենքի և պետության գործողությունների նկատմամբ քաղաքացիների վստահության պահպանման սկզբունքները, իրավական կարգավորման իրավական որոշակիության և ողջամիտ կայունության սկզբունքը, օրենսդրական քաղաքականության կանխատեսելիության սկզբունքը։ Իրավունքի աղբյուրների ժամանակակից ռուսական դոկտրինում հիմնավորված է ՌԴ Սահմանադրական դատարանի և մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի որոշումների նախադեպային նշանակությունը։

Գիտական գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Վաղ փուլում՝ ցարական Ռուսաստանի լիբերալ իրավաքաղաքական մտքի ներկայացուցիչների և 17-18-րդ դարերի Անգլիայի պահպանողական քաղաքական մտքի։

Հետագայում՝ միջազգային իրավակարգի և ռուսական սահմանադրականության փիլիսոփայական և տեսական հիմքերի ուսումնասիրություն։ Հեղինակը մշակում է գլոբալիզացիայի պայմաններում ազգային ինքնիշխանության իրավական հայեցակարգ։ Նա հիմնավորում է Վեստֆալյան հաշտությունների պահպանման անհրաժեշտությունը՝ հիմնված պետությունների ֆորմալ հավասարության սկզբունքի վրա։ Ճանաչելով քաղաքական և տնտեսական Գլոբալիզացիայի գործընթացները՝ նա նախազգուշացնում է դրանց մեկնաբանման դեմ՝ որպես պետության խաղաղեցման, այսպես կոչված համաշխարհային կառավարության ձևավորման շարժման և այլն։

Վերջին տարիներին հեղինակը վերլուծում է համաշխարհային տնտեսական և քաղաքական համակարգային ճգնաժամի աղբյուրները։ Ճգնաժամի պատճառները նա տեսնում է տնտեսության մեջ իրավունքի գերակայության սկզբունքից շեղման մեջ, որը պետությունների, միջազգային ֆինանսական ինստիտուտների և անդրազգային կորպորացիաների իրավունքների և պարտականությունների անհավասարակշռության արդյունք է։ Նա մատնանշում է մարդու և քաղաքացու իրավունքներն ու ազատությունները երաշխավորելու և ազգային անվտանգությունն ապահովելու պետության սահմանադրական պարտականությունների միջև  հակասությունների լուծումը։ Վալերի Զորկինը հիմնավորում է իրավունքի գերակայության սկզբունքի գործնական իրականացման անհրաժեշտությունը (որը նրանց վերաբերվում է որպես ժամանակակից ժողովրդավարության իրավական քվինտեսենցիա)՝ որպես ձևավորվող նոր աշխարհակարգի հիմք։ Ժամանակակից քաղաքակրթության գլխավոր հրամայականը, ընդգծում է նա, «ժողովրդավարությունն է՝ իրավունքի միջոցով»։

Վալերի Զորկինի գիտական գործունեության հիմնական ուղղությունը կապված է ռուսական սահմանադրականության փիլիսոփայական-իրավական և տեսականորեն իրավական հիմքերի ձևավորման և զարգացման հետ։ Նրա գիտական շահերի շրջանակում են այնպիսի խնդիրներ, ինչպիսիք են Ռուսաստանի սահմանադրաիրավական զարգացման պատմական պայմանավորվածությունը, իրավական պետության հիմքերը, Սոցիալական արդարության ասպեկտները և սոցիալական պետության իրավական բնույթը, ռուսական դատական համակարգի բարեփոխումը, Ռուսաստանի իրավական արդիականացման գլխավոր ուղղությունները և այլն։

Վերլուծելով մարդու արժանապատվության իրավունքի ժամանակակից իմաստը՝ Վալերի Զորկինը հատուկ ուշադրություն է դարձնում այս երևույթի այն ասպեկտներին, որոնք համապատասխանում են արժանապատիվ կյանք հասկացությանը։ Նա վիճարկում է նրանց հետ, ովքեր ժխտում են մարդու սոցիալական իրավունքների իրավական բնույթը և կասկածի տակ են դնում նրանց դատական պաշտպանության հնարավորությունը։ Հեղինակը պետության սոցիալական քաղաքականությունը մեկնաբանում է որպես իրավական բնույթի փոխհատուցման միջոցների համակարգ, որոնք ուղղված են անհատների մեկնարկային հնարավորությունների հավասարեցմանը։ Այսպիսով, նա սոցիալական իրավունքների խնդիր է դնում ֆորմալ հավասարության իրավական սկզբունքի գործողության ոլորտում։ Այս տեսական հիմքի վրա հեղինակը զարգացնում է իրավական սոցիալական պետության դոկտրինը, որը նշանակություն ունի ոչ միայն կոնկրետ քաղաքացիների խախտված իրավունքների պաշտպանության, այլև սոցիալական օրենսդրության որակի բարձրացման և ընդհանրապես պետության սոցիալական քաղաքականության կատարելագործման համար։

Հայացքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իր ելույթներում և դասախոսություններում Վալերի Զորկինը բազմիցս արտահայտվել է միջազգային իրավունքի նկատմամբ ռուսական իրավունքի գերակայության մասին։ Նա, մասնավորապես, նշել է, որ ռուսական օրենքների նկատմամբ միջազգային պայմանագրերի գերակայության մասին Ռուսաստանի Սահմանադրության դրույթը չի նշանակում ինքնիշխանության պատվիրակում, և որ ՌԴ Սահմանադրության վրա այդ գերակայությունը չի կարող տարածվել[10]։

Ռուսաստանի քաղաքացիների՝ մարդու իրավունքների Եվրոպական դատարան դիմելու կապակցությամբ Զորկինը հայտարարել է, որ

...մեր ներքին դատական համակարգը անկատար է, ներառյալ վերահսկողական, վերաքննիչ, վճռաբեկ ատյանները։ Դրանք պետք է համապատասխանեցնել չափանիշներին[11]

:

2011 թվականի խորհրդարանական ընտրությունների կեղծիքների դեմ զանգվածային ցույցերից հետո հանդես է եկել հայտարարությամբ, որի համաձայն՝ հանրահավաքային կրքերը ակտիվորեն բորբոքվել են արտասահմանից, և որ երկրին ավելի լավ կսազեն մարդիկ, որոնք ոչ թե դատապարտում են թերությունները, այլ համբերատար աշխատում են[12]։

Կտրուկ քննադատության է ենթարկել վերակառուցումը, այն գնահատել է որպես խառնաշփոթություն և քաոս, որը զուրկ է բարոյական հիմքից, ինչն առաջացրել է Միխայիլ Գորբաչովի հակասեմական պատասխանը[13]։

2014 թվականի սեպտեմբերի 26-ին Ռոսիյսկայա գազետա-ում հրապարակված իր հոդվածում գնահատական է տվել ճորտատիրության իրավունքին, որը չեղյալ է հայտարարվել 1861 թվականին։ Նա կարծում է, որ ճորտատիրության իրավունքի վերացումը ավերել է ազգի երկու հիմնական սոցիալական խավի՝ ազնվականության և գյուղացիների միջև արդեն առանց այդ էլ նկատելիորեն թուլացած կապը[14]։

Մրցանակներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  • Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար 2-րդ աստիճանի շքանշան (2011 թվականի հոկտեմբերի 19)՝ ռուսական պետականության սահմանադրական հիմքերի ամրապնդման և սահմանադրական արդարադատության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի համար[15]։
  • Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար 3-րդ աստիճանի շքանշան (2008 թվականի փետրվարի 18)՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում սահմանադրական արդարադատության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի և բազմամյա բեղմնավոր գործունեության համար[16]։
  • Հայրենիքին մատուցած ծառայությունների համար 4-րդ աստիճանի շքանշան (2016 թվականի հուլիսի 4)՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում սահմանադրական արդարադատության զարգացման գործում ունեցած մեծ ավանդի և երկարամյա բեղմնավոր գործունեության համար[17]։
  • Ալեքսանդր Նևսկու շքանշան (2018 թվականի փետրվարի 12)՝ Ռուսաստանի Դաշնությունում սահմանադրական արդարադատության զարգացման գործում ունեցած մեծ վաստակի և երկարամյա բարեխիղճ աշխատանքի համար։
  • Ռուսաստանի Դաշնության վաստակավոր իրավաբան (2000 թվականի մարտի 23)՝ օրինականության ամրապնդման գործում ունեցած վաստակի և երկարամյա բարեխիղճ աշխատանքի համար[18]։
  • Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի պատվոգիր (2008 թվականի դեկտեմբերի 12)՝ Ռուսաստանի Դաշնության Սահմանադրության նախագծի նախապատրաստմանը ակտիվ մասնակցության և Ռուսաստանի Դաշնության ժողովրդավարական հիմքերի զարգացման գործում մեծ ավանդի համար[19]։
  • Ռուսաստանի Դաշնության նախագահի շնորհակալություն (2013 թվականի փետրվարի 2)՝ Ռուսաստանի պետականության սահմանադրական հիմքերի ամրապնդման գործում ունեցած վաստակի և երկարամյա բեղմնավոր աշխատանքի համար[20]։

Ծանոթագրություններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

  1. ↑ 1,0 1,1 Munzinger Personen (գերմ.)
  2. ↑ LIBRIS — 2017.
  3. ↑ https://www.vsu.ru/ru/university/general/history/doctors.html
  4. ↑ Постановление Конституционного Суда РСФСР от 14 января 1992 г. № 1-П «По делу о проверке конституционности Указа Президента РСФСР от 19 декабря 1991 года „Об образовании Министерства безопасности и внутренних дел РСФСР“» Արխիվացված 2018-01-29 Wayback Machine
  5. ↑ Постановление Конституционного Суда РСФСР от 13.03.1992 № П-Р3-I
  6. ↑ ПОСТАНОВЛЕНИЕ(չաշխատող հղում) Конституционного суда РФ от 30 ноября 1992 г. № 9-П
  7. ↑ Заявление Председателя Конституционного Суда Российской Федерации от 6 октября 1993 года
  8. ↑ Уланский Я. У Конституционного суда больше нет председателя // Газета «Коммерсантъ» № 192. 07.10.1993
  9. ↑ Ведомости (2018 թ․ հունվարի 31). «Как Валерий Зорькин стал незаменимым для Кремля». Վերցված է 2018 թ․ հունվարի 31-ին.
  10. ↑ «Валерий Зорькин признал приоритет Конституции над международным правом». Վերցված է 2015 թ․ սեպտեմբերի 18-ին.
  11. ↑ Зорькин: Страсбургский суд должен подключаться в крайних случаях Газета.ру 07.12.2008
  12. ↑ Lenta.ru: Политика: Председатель КС сравнил оппозицию с Чацким
  13. ↑ М. С. Горбачёв (26.12.2012). «Есть ли мораль в хаосе». Независимая газета. Արխիվացված է օրիգինալից 2013 թ․ հունվարի 5-ին. Վերցված է 2012 թ․ դեկտեմբերի 28-ին.
  14. ↑ Валерий Зорькин (26.09.2014). «Суд скорый, правый и равный для всех». Российская газета.
  15. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 19 октября 2011 года № 1385 «О награждении орденом „За заслуги перед Отечеством" II степени Зорькина В. Д.»». Արխիվացված է օրիգինալից 2014 թ․ փետրվարի 1-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  16. ↑ «Указ Президента Российской Федерации от 18 февраля 2008 года № 212». Արխիվացված է օրիգինալից 2011 թ․ հունիսի 3-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  17. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 4 июля 2016 года № 320
  18. ↑ Указ Президента Российской Федерации от 23 марта 2000 года № 543 «О присвоении почётного звания „Заслуженный юрист Российской Федерации“ Зорькину В. Д.»
  19. ↑ «Распоряжение Президента Российской Федерации от 12 декабря 2008 года № 777-рп «О награждении Почётной грамотой Президента Российской Федерации»». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մայիսի 9-ին. Վերցված է 2020 թ․ ապրիլի 4-ին.
  20. ↑ Распоряжение Президента Российской Федерации от 2 февраля 2013 года № 21-рп «О поощрении Зорькина В. Д.»
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վալերի Զորկին» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/w/index.php?title=Վալերի_Զորկին&oldid=9457904» էջից