Վաասա
| Վաասա | |
|---|---|
 | |
| Տեսակ | քաղաք և municipality of Finland? |
| Երկիր |  Ֆինլանդիա[1] |
| Վարչատարածք | Օստրոբոտնիա |
| ԲԾՄ | 6 մետր |
| Մակերես | 364,84 կմ² (հունվարի 1, 2023)[2] |
| Մասն է | Swedish-speaking Ostrobothnia? |
| Ձևավորում | հոկտեմբերի 2, 1606 |
| Անվանված է | Վազա |
 | |
 | |
 | |
Վաասա (ֆիններեն՝ Vaasa), Վասա (շվեդ.՝ Vasa), հին տարբերակ Վազա (շվեդ.՝ Wasa[3]) քաղաք և քաղաքապետարան Ֆինլանդիայի արևմուտքում՝ Բալթիկայի Բոտնիկ ծոցի ափին (Վազասկա նահանգի նախկին վարչական կենտրոն), հայտնի է նաև որպես Նիկոլայստադ (շվեդ.՝ Nikolaistad), Նիկոլայստադտ կամ Նիկոլայշտադտ (от գերմ.՝ Nikolaistadt; ֆիններեն՝ Nikolainkaupunki, Նիկոլաինկաուպունկի)[3]։
Վաասայի բնակչությունը կազմում է 68 969 մարդ (2023 թվական)։ Քաղաքը Օստրոբոտնիա նահանգի վարչական կենտրոնն է, իսկ շվեդերենը Վաասայի բնակչության մոտ 25%-ի մայրենի լեզուն է։
Պատմություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Ստացել է քաղաքային կանոնադրություն 1606 թվականին, Շվեդիայի թագավոր Կառլ IX-ի օրոք և անվանվել Վասայի (Վասա) թագավորական տան պատվին։ 1808-1809 թվականների պատերազմի ժամանակ քաղաքը մի քանի անգամ մարտում գրավվել է ռուսական զորքերի կողմից[3]։
Ի սկզբանե գտնվում էր Բոտնիկի ծոցի ափին, հետագայում, ափերի բարձրացման շնորհիվ, 19-րդ դարում այն արդեն գտնվում էր ափից զգալի հեռավորության վրա, ուստի 1852-ի հրդեհից հետո, որը լիովին ոչնչացրեց այն, քաղաքը տեղափոխվեց արևմուտք՝ դեպի ծովափ[3]։
Ըստ Ֆ. Ա. Բրոքհաուսի և Ի. Ա. Էֆրոնի հանրագիտարանային բառարանի, 1887 թվականին բնակչությունը հասնում էր 8689 մարդու։ Քաղաքում գտնվում էր նահանգապետի և դատական պալատի նստավայրը (Hofrätt), որի իրավասությունը տարածվում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսության Վասա և Ուլեոբորգ (Ուլեբորգ) նահանգների վրա։ Գործում էին դասական լիցեյ՝ շվեդերենով, մասնավոր դասական լիցեյ՝ ֆիններեն, 4-դասարանական ֆիննական նախակրթարան, շվեդական ռեալ դպրոց և շվեդական աղջիկների ավագ դպրոց (Fruntimmerskola)։ Վասայում էին գտնվում Վասա բանկի գլխավոր գրասենյակը, որը հիմնադրվել է 1879 թվականին, և Ֆինլանդիայի պետական բանկի մասնաճյուղը։ Վասա-Տամմերֆորս երկաթուղին արդեն միացրել է Վասային ֆիննական երկաթուղային ցանցի մնացած մասի հետ։ Ըստ 1886 թվականի տվյալների՝ Վասայում կար 361 գործարան և արհեստանոց՝ 1171 աշխատողներով և 3709320 ֆիննական մարկ արտադրական արժեքով հատկապես նշանակալի էր բամբակի արտադրությունը՝ մոտ 2 մլն մարկ։ Վասան մեծ առևտրային նշանակություն ուներ Վասա նահանգի համար, այն ուներ բրենդ (Brändö) առևտրային նավահանգիստ։ Արտահանման առարկաներն էին՝ հացահատիկային հաց (վարսակ՝ 300,000 հեկտոլիտր և տարեկանի մշակաբույսերի համար), կենդանի անասուններ (որոնք հիմնականում արտահանվում էին Շվեդիա), կովի կարագ (միլիոն կիլոգրամ), խեժ և այլն: Մաքսատուրքերի գումարը հասնում էր տարեկան 1½ միլիոն մարկի[3]։
1940 թվականի սեպտեմբերի 21-ին, համաձայն ֆիննական տարածքով դեպի հյուսիսային Նորվեգիա և հակառակ ուղղությամբ գերմանական զորքերի տեղափոխման («տարանցման») համաձայնագրի, գերմանական առաջին փոխադրամիջոցները զորքերով և զենքով ժամանեցին Վաասա նավահանգիստ[4]։
Անվանում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տարիների ընթացքում Վաասան մի քանի անգամ փոխել է իր անունը՝ ուղղագրության, քաղաքական որոշումների և լեզվի վիճակի փոփոխության արդյունքում։
Սկզբում քաղաքը կոչվում էր Մուստասարի ( ֆիններեն՝ «Սև կղզի») կամ Մուսոր (այն գյուղի անունով, որի տեղում հիմնադրվել է 1606 թվականին), բայց մի քանի տարի անց անունը փոխվել է Վասա (Վասա)՝ ի պատիվ շվեդական թագավորական դինաստիայի: 1606 - 1855 թվականներին քաղաքը հայտնի է եղել Վասա անունով։ 1855 թվականին, Ռուսաստանի կայսր Նիկոլայ I-ի մահվան կապակցությամբ, որը միաժամանակ կրում էր Ֆինլանդիայի Մեծ Դքսի տիտղոսը, քաղաքը ստացավ պաշտոնական անվանումը՝ Նիկոլայիստադտ կամ Նիկոլաիստադ ( գերմաներեն ՝ Nikolaistadt, շվեդերեն ՝ Nikolaistad և ֆիններեն ՝ Nikolainkaupunki ), չնայած. սա, հին անունը, որը սերում էր շվեդ թագավորների Վասա ընտանիքից, մնաց ամբողջ ժամանակ գործածության մեջ (ի տարբերություն հին Վասա - Գամլա Վասայի, այն կոչվում էր Նոր Վասա - Նյա Վասա [5]): 1918 թվականից այն պաշտոնապես հայտնի է դարձել Vasa ( շվեդերեն) և Vaasa ( ֆիններեն) անուններով։
Ֆիննական անունը հիմնական դարձավ մոտավորապես 1930 թվականից ի վեր, երբ քաղաքի բնակիչների շրջանում ֆիններեն խոսողները դարձան մեծամասնություն: Մոտավորապես այս ժամանակից մինչև 1989 թվականը ռուսալեզու քարտեզների վրա քաղաքի անունը գրվել է որպես Վաասա, ավելի ուշ ուղղագրությունը մոտ է եղել ֆիննական անվանը։
Աշխարհագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Քաղաքը գտնվում է Բալթիկ ծովի Բոտնիկ ծոցի ափին՝ իր ամենանեղ վայրում, որը կոչվում է Նորրա-Կվարկեն։ Հեռավորությունը Շվեդիայի ափին այս վայրում պակաս, քան 80 կմ։
Հայտնի բնիկներ և բնակիչներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Բաքման, Աստա (1917- 2010) ֆինն դերասանուհի։
- Ֆրեդերիկա Էլեոնորա Բատիստ (27 հուլիս 1827) շվեդ դերասանուհի և դրամատուրգ, Ֆինլանդիայի թատրոնի աստղ 19-րդ դարի սկզբին:
- Նելիմարկկա, Էերո (1891-1977) ֆինն նկարիչ։ Ֆինլանդիայի բարձրագույն պետական մրցանակի դափնեկիր արվեստի գործիչների համար Pro Finlandia։
Քույր-քաղաքներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Շվեդիա Մալմյո, Շվեդիա (1940)- Շվեդիա Ումեո, Շվեդիա (1949)
Նորվեգիա Հարսթադ, Նորվեգիա (1949)
Դանիա Հելսինգյոր, Դանիա (1949)
Էստոնիա Պյառնու, Էստոնիա (1956)
Գերմանիա Շվերին, Գերմանիա (1965)- Գերմանիա Քիլ, Գերմանիա (1967)
Չեխիա Շումպերկ, Չեխիա (1984)
Տանզանիա Մորոգորո, Տանզանիա (1988)
ԱՄՆ Բելինգհեմ, ԱՄՆ (2009)
Լուսանկարներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]-
Rewell Center առևտրի կենտրոն -
Սուրբ Երրորդություն Եկեղեցի -
Wasaborg -
Քաղաքապետարան -
Վաասայի համալսարան -
Համալսարանի գրադարան -
Զորանոց -
Վաասայի Վերաքննիչ դատարան -
Kauppahalli գիշեր -
Ջրային աշտարակ -
Նիկոլսկայա եկեղեցի -
Հին քաղաքի Սուրբ Մարիամ եկեղեցու ավերակները
Գրականություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Вааса / С. В. Лысых // Большой Кавказ — Великий канал. — М. : Большая российская энциклопедия, 2006. — С. 482. — (Большая российская энциклопедия : [в 35 т.] / гл. ред. Ю. С. Осипов ; 2004—2017, т. 4). — ISBN 5-85270-333-8.
- Կապույտ ճանապարհ (ֆին. Sininen tie), տուրիստական երթուղի (Նորվեգիա-Շվեդիա-Ֆինլանդիա-Ռուսաստան)
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Ваза (ռուս.) // Большая советская энциклопедия. Том 8. Буковые — Варле — 1927. — Т. 8. — С. 574.
- ↑ Suomen pinta-ala kunnitain 1.1.2023 (фин.) — MML.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link) - ↑ Барышников В. Н. Вступление Финляндии во вторую мировую войну 1940—1941 гг. IV. ГЕРМАНСКИЕ ВОЙСКА В ФИНЛЯНДИИ. НЕМЕЦКИЙ «ТРАНЗИТ» Արխիվացված 2019-09-22 Wayback Machine
- ↑ «Ваза, город». Բրոքհաուզի և Եֆրոնի հանրագիտական բառարան: 86 հատոր (82 հատոր և 4 լրացուցիչ հատորներ). Սանկտ Պետերբուրգ. 1890–1907.
{{cite book}}: CS1 սպաս․ location missing publisher (link)
Արտաքին հղումներ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- Վաասա
- Վաասա քաղաքի մասին(ռուս.)
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Վաասա» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||||||||
