Սև իբերական խոզ
Սև իբերական խոզ, Պորտուգալիայում հայտնի է նաև որպես Ալենտեժոյի խոզ, ընտանի խոզի (Sus scrofa domesticus) ավանդական ցեղատեսակ է, որը բնիկ է Իբերյան թերակղզում։ Իբերական խոզը, որի ծագումը հավանաբար կարելի է վերագրել նեոլիթյան դարաշրջանին, երբ սկսվեց կենդանիների ընտելացումը, ներկայումս հանդիպում է Իսպանիայում և Պորտուգալիայի կենտրոնական ու հարավային մասերում կենտրոնացված հոտերում։
Ամենաընդունված տեսությունն այն է, որ խոզերն առաջին անգամ Իբերյան թերակղզի են բերվել փյունիկեցիների կողմից Արևելյան Միջերկրածովյան ափից (ներկայիս Լիբանան), որտեղ նրանք խաչասերվել են վայրի խոզերի հետ։ Այս խաչասերումը հանգեցրեց այն նախնիների առաջացմանը, որոնք այսօր իբերական խոզերն են։ Իբերական խոզի արտադրությունը խորապես արմատավորված է Միջերկրածովյան էկոհամակարգում։ Դա համաշխարհային խոզաբուծության հազվագյուտ օրինակ է, երբ խոզն այդքան վճռորոշ դեր է խաղում էկոհամակարգի պահպանման գործում։ Իբերական ցեղատեսակը ներկայումս ընտելացված ցեղատեսակների եզակի օրինակներից է, որը հարմարվել է հովվական միջավայրին, որտեղ հողը հատկապես հարուստ է բնական ռեսուրսներով, այս դեպքում՝ հոլմյան կաղնու, պորտուգալական կաղնու և խցանակաղնու կաղիններով[1]։
Իբերական ցեղատեսակի քանակը կտրուկ նվազել է 1960 թվականից ի վեր մի շարք գործոնների պատճառով, ինչպիսիք են աֆրիկյան խոզերի ժանտախտի բռնկումը և կենդանական ճարպերի արժեքի նվազումը։ Սակայն վերջին մի քանի տարիներին իբերական տեսակի խոզերի արտադրությունն ավելացել է՝ բավարարելու բարձրորակ մսի և պահածոյացված մթերքների նորացված պահանջարկը։ Միևնույն ժամանակ, ցեղատեսակների մասնագիտացումը հանգեցրել է որոշ նախնական տարատեսակների անհետացմանը[2]։
Այս ավանդական ցեղատեսակն ունի լավ ախորժակ և հակում է ճարպակալման, ներառյալ միջմկանային և մաշկային ճարպի կուտակման մեծ կարողություն։ Բարձր միջմկանային ճարպն է, որ առաջացնում է տիպիկ մարմարայնությունը. սա, կաղինների վրա հիմնված ավանդական կերակրման հետ միասին, նրա խոզապխտին տալիս է այդքան յուրահատուկ համ։ Իբերական խոզերը հետաքրքիր են մարդու կենսաբժշկական տեսանկյունից, քանի որ նրանք ցուցաբերում են կերի բարձր ընդունում և հակում դեպի ճարպակալում, որը համատեղելի է արյան շիճուկում լեպտինի բարձր արժեքների հետ[3]։
Իբերական խոզը կարող է լինել կարմիր կամ մուգ գույնի, եթե սև է՝ տատանվելով մուգից մինչև մոխրագույն, քիչ կամ առանց մազածածկույթի և նիհար մարմնով, որից էլ առաջացել է pata negra կամ «սև սմբակ» հանրահայտ անվանումը։ Ավանդական կառավարման պայմաններում կենդանիները ազատ շրջում էին նոսր կաղնու անտառում (dehesa Իսպանիայում, montado Պորտուգալիայում), նրանք մշտապես շարժման մեջ են և հետևաբար այրում են ավելի շատ կալորիաներ, քան փակ տարածքում պահվող խոզերը։ Սա, իր հերթին, առաջացնում է նուրբ ոսկորներ, որոնք բնորոշ են այս տեսակի խամոն իբերիկոյին։
Մեկ խոզի բուծման համար անհրաժեշտ է առնվազն մեկ հեկտար առողջ դեհեսա, և քանի որ ծառերը կարող են լինել մի քանի հարյուր տարեկան, կորցրած դեհեսայի վերաանտառապատման հեռանկարները լավագույն դեպքում աղոտ են։ Իսկական դեհեսան հարուստ բազմազան կենսամիջավայր է՝ կաղնու չորս տարբեր տեսակներով, որոնք վճռորոշ են բարձրորակ խոզապխտի արտադրության համար։ Կաղնու բերքի հիմնական մասը ստացվում է հոլմյան կաղնուց (Quercus rotundifolia) նոյեմբերից մինչև փետրվար, սակայն սեզոնը կլիներ չափազանց կարճ առանց պիրենեյան կաղնու (Quercus pyrenaica) և պորտուգալական կամ գալային կաղնու (Quercus lusitanica) ավելի վաղ բերքահավաքի, և ուշ խցանակաղնու (Quercus suber) սեզոնի, որոնք միասին երկարաձգում են կաղնու արտադրության ժամանակահատվածը սեպտեմբերից գրեթե մինչև ապրիլ[4][5]։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Lopez-Bote, C J Sustained utilization of the Iberian pig breed Available online 18 October 2003; Departamento de Producción Animal, Facultad de Veterinaria, Universidad Complutense, Madrid, Spain
- ↑ E Fabuel, E; Barragán, C; Silió, L; Rodríguez, L C and Toro, M A Analysis of genetic diversity and conservation priorities in Iberian pigs based on microsatellite markers Heredity (2004) 93, 104–113, advance online publication 19 May 2004
- ↑ Fernandez-Figares I et al 2007: Serum profile of metabolites and hormones in obese (Iberian) and lean (Landrace) growing gilts fed balanced or lysine deficient diets. Livest Sci, 110:73-81.
- ↑ Eveleigh, Mark Free little pigs Արխիվացված Մայիս 21, 2008 Wayback Machine December 2007
- ↑ Harris, Don The Wild West of Spain Արխիվացված 2008-03-22 Wayback Machine October 2005