Սևիլյան նարինջ
| Ենթակատեգորիա | • օրգանիզմ • բույսեր • useful plant  | |
|---|---|---|
| Կիրառությունը | սննդամթերք, դեղաբույսեր, hամեմունքներ | |
| Միջազգային գիտական անվանում | Citrus × aurantium | |
| Taxon rank | տեսակ | |
| Parent taxon | • Aurantioideae • Citreae • ցիտրուսայիններ | |
| This taxon is source of | immature bitter orange, Seville orange, petitgrain, neroli, bitter orange oil | |
| Hardiness of plant | 8 | |
| Taxon range | Չինաստան, Տիբեթի ինքնավար շրջան, Գուանդուն | |
| Foliage type | Մշտադալար բույսեր | |
| Taxon author citation | L. | |
Սևիլյան նարինջ (լատին․՝ Cítrus aurántium), նաև հայտնի է որպես դառը նարինջ[1], մշտադալար փայտային բույս, հավանաբար մանդարինի (Citrus reticulata) և պոմելոյի (Citrus maxima) հիբրիդն է[2]։
Բուսաբանական նկարագրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սևիլյան նարինջը 2-10 մ բարձրությամբ փոքր մշտադալար ծառ է (տնային տեսակները չեն գերազանցում 1 մ բարձրությունը): Ունեն երկար, բարակ, սուր փշերով ճյուղեր։
Տերևները հերթադիր են, կոթունավոր, փայլուն, վերևից կանաչ, ներքևում բաց կանաչ՝ պատված կիսաթափանցիկ եթերայուղով։
Ծաղիկները մեծ են, 2-3 սմ տրամագծով, բավականին բուրավետ, միայնակ կամ հավաքված երկու-յոթ ծաղիկներից բաղկացած սակավաթիվ, առանցքային փնջերի մեջ։ Բաժակը բաժակը 4-5 թերթերից։ Ծաղկաթերթիկները սպիտակ են, նեղ, երկարավուն, պատված եթերայուղով։
Պտուղը հատապտղաձև է («պոմերանյան»), գնդաձև, երբեմն թեթևակի հարթեցված, 6-7 սմ տրամագծով։ Կեղևը հաստ է, անհավասար, խորդուբորդ մակերևույթով, վառ նարնջագույն, հեշտությամբ բաժանվող միջուկից։ Թաղանթանյութը թթու է, մի փոքր դառը։ Սերմերը տափակ-սեպաձեւ են, ակոսավոր, բաց դեղնավուն։
Ծաղկում է ապրիլ-մայիս ամիսներին: Պտուղները հասունանում են նոյեմբեր-հունվար ամիսներին։
Տարածվածություն և էկոլոգիա
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վայրի բնության մեջ չի հանդիպում: Հայրենիքը Հարավարևելյան Ասիան է[3]։ Աճեցվում է միջերկրածովյան երկրներում, Կովկասում, Պարագվայում և Արևմտյան Հնդկաստանի որոշ կղզիներում։ Պավլովսկու կիտրոնի հետ աճեցվում է որպես տնային բույս։
Ջերմաստիճանային սահմանաչափը տատանվում է +5-ից +45 °C-ի սահմաններում, ինչը թույլ է տալիս բույսին բաց երկնքի տակ դնել արդեն հունիսի սկզբում:
Քիմիական բաղադրություն
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Տերևները, ճյուղերը, երիտասարդ ցողունները և չհասունացած պտուղները պարունակում են եթերայուղ: Թարմ ծաղիկներից եթերայուղի բերքատվությունը կազմում է 0,1–0,2%, մրգի կեղևից՝ 1,2–2% (չոր զանգվածի): Յուղը պարունակում է կամֆեն, β-պինեն, դիպենտեն (և լիմոնեն), L-լինալոլ, D-α-տերպինեոլ, ներոլ, գերանիոլ և այլ միացություններ: Ծաղիկների եթերայուղը (ներոլի յուղ) ունի շատ հաճելի հոտ։ Այն պարունակում է լիմոնեն, լինալոլի և գերանիոլի եթերներ, ինչպես նաև անտրանիլաթթվի մեթիլ էսթեր, որը յուղին հաղորդում է նուրբ բուրմունք։
Հասած մրգերի կեղևից ստացված եթերայուղը պարունակում է միրկեն, լիմոնեն, γ-տերպինեն, ֆելանդրեն, α- և β-պինեններ, կամֆեն և այլ նյութեր։
Չհասած մրգերի եթերայուղը, ինչպես թարմ ծաղիկներից ստացված յուղը, ստացվում է գոլորշու թորման կամ ճարպային յուղով արդյունահանման միջոցով: Եթերայուղը կեղևից ստացվում է առանց տաքացման ճզմելով։
Պատրաստում
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Սևիլյան նարինջն օգտագործվում է բրիտանական մարմելադ պատրաստելու համար, քանի որ այն ունի ավելի շատ պեկտին, քան սովորական նարինջը և, հետևաբար, ավելի շատ խտություն է հաղորդում: Տարին մեկ անգամ Սևիլիայի ծառերից դառը նարինջներ են հավաքում և ուղարկում Բրիտանիա՝ մարմելադ պատրաստելու համար: Սա արտացոլում է պատմական Ատլանտյան առևտրային հարաբերությունները Պորտուգալիայի և Իսպանիայի հետ, «Նարնջի մարմելադի» ամենավաղ բաղադրատոմսը թվագրվում է 1677 թվականին: Այն օգտագործվել է բոլոր հին «բադը թուրինջով» բաղադրատոմսերում, որն ի սկզբանե կոչվում էր canard à la bigarade:
Օգտագործվում է կոմպոտների մեջ։ Չհասունացած պտուղը սովորաբար օգտագործվում է հարավային հնդկական խոհանոցում: Այն մարինացվում է պարույրների կամ փոքր շերտերի կտրելով և լցոնվում աղով, սովորաբար ուտում են բրնձի հետ, որը կոչվում է թայիր սադամ: Թարմ մրգերը նույնպես հաճախ օգտագործվում են մատուցման մեջ։
Ֆինլանդիայում և Շվեդիայում դառը նարնջի կեղևն օգտագործվում է չորացրած, կոճապղպեղի փուշու հետ որոշ ամանորյա հացերի մեջ: Դանիայում հասուն մրգերը (դանիական pomeransskal) օգտագործվում են տարբեր աղանդերի և տորթերի մեջ, ինչպիսիք են Սուրբ Ծննդյան տորթը (julekage) և Շագանակագույն տորթը (brunekager): Այն օգտագործվում է նաև սկանդինավյան երկրներում։
Հունաստանում և Կիպրոսում այն ամենաթանկ մրգերից է, որը օգտագործվում է քաղցրավենիքի պատրաստման համար։
Թուրքիայում հասած մրգերից ստացված հյութը կարելի է օգտագործել որպես աղցանի սոուս, հատկապես Չուկուրովայի շրջանում: Իրաքյան խոհանոցում դառը նարինջը օգտագործվում են այնպիսի ճաշատեսակներ լրացնելու համար, ինչպիսիք են ածխացած ձուկը, աղացած միսը, խաշած սիսեռը, աղցանները։ Իրանում լայնորեն օգտագործվում է որպես աղցանի սոուս, թթվայնացնող միջոց՝ շոգեխաշած թթուների համար կամ որպես մարինադ: Ծաղկաբույլերը թարմ են հավաքում՝ թանկարժեք, բուրավետ, անուշաբույր մուրաբան պատրաստելու համար։
Հասած մրգից ստացված հյութը մսի համար որպես մարինադ օգտագործվում է Նիկարագուայում, կուբայական, դոմինիկյան և հաիթյան խոհարարության մեջ։ Մեքսիկայի Յուկատանում այն կոկինիտա պիբիլ ուտեստի հիմնական բաղադրիչն է: Կուբայում Սուրբ Ծննդյան ավանդական աղանդերը պատրաստում են դառը նարնջի կեղևից, որը եփում են օշարակի մեջ և ուտում պանրի հետ:
Իտալիայում աճեցվում է յուղեր արտադրելու համար, որը օծանելիքի և թեյի շատ ապրանքանիշերի բաղադրիչ է[4]։
Նշանակությունը և կիրառումը
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]Նարնջագույն ծաղիկը կամ նարնջի ծաղիկը հարսանեկան ծաղկեփնջի և հարսի հարսանեկան զգեստի ավանդական մասն է[1]՝ օրիորդական անմեղության խորհրդանիշ[5]։ Ծաղիկների թուրմը՝ նարնջագույն ջուրը, տարածված էր հին ժամանակներում որպես անուշաբույր ըմպելիք և օգտագործվում էր նաև օծանելիքի մեջ[6]։
Թուրմերը պատրաստվում են հասած մրգերի մանրացված կեղևից (լատին․՝ Pericarpium Aurantii) օգտագործվում են որպես ախորժակը խթանող կամ որպես բուրավետիչ միջոց դեղորայքի արտադրության մեջ։
Դառը նարնջի (5-15 մմ տրամագծով) չհասունացած պտուղները, որոնք ինքնաբերաբար ընկնում են ծառից, հումք են լիկյորի և օղու արդյունաբերության մեջ օգտագործվող եթերայուղ ստանալու համար։
Դառը նարնջի պտուղները օգտագործվում են բժշկության մեջ, իսկ եթերայուղերը՝ ծաղիկներից և տերևներից, օգտագործվում են մարմելադ և զովացուցիչ ըմպելիքներ պատրաստելու համար և որպես հիմնական բաղադրիչ ներառված են օծանելիքի բազմաթիվ ծաղկային կոմպոզիցիաներում: Ծաղիկների թուրմերը օգտագործվում են նաև հրուշակեղենի և այլ սննդի արդյունաբերության մեջ։
Ծանոթագրություններ
[խմբագրել | խմբագրել կոդը]- ↑ Чиков П. С. Лекарственные растения. 4 изд., перераб. и доп. — Москва: Медицина, 2002 г. — 490 c.
- ↑ «Plant Profile for Citrus × aurantium L. (pro sp.)». Արխիվացված է օրիգինալից 2013-05-06-ին. Վերցված է 2015-05-23-ին.
{{cite web}}: Unknown parameter|deadurl=ignored (|url-status=suggested) (օգնություն) - ↑ По данным сайта GRIN (см. раздел Ссылки).
- ↑ «Citrus bergamia». Germplasm Resources Information Network (GRIN).
- ↑ Kirkby M., Diffenbaugh V. Language of Flowers: a Miscellany. — Pan Macmillan, 2011. — ISBN 9780230761858
- ↑ Павленков Ф. Словарь иностранных слов, вошедших в состав русского языка. — 2-е издание. — СПб.: Типография Ю. Н. Эрлих, 1907.
 | Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սևիլյան նարինջ» հոդվածին։ |
 | Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սևիլյան նարինջ» հոդվածին։ |
| ||||||||||||||
