Սրաշեն

Գյուղ
Երկիր	Հայաստան
Մարզ	Սյունիքի մարզ
Շրջան	Կապանի շրջան
Գյուղապետ	Հենզել Աբրահամյան
Մակերես	8,88 կմ²
ԲԾՄ	1025 մետր
Պաշտոնական լեզու	հայերեն
Բնակչություն	90 մարդ (2011)
Ազգային կազմ	Հայեր
Կրոնական կազմ	Հայ Առաքելական եկեղեցի
Տեղաբնականուն	սրաշենցի
Ժամային գոտի	UTC+4
Հեռախոսային կոդ	+374 (285)
	Սրաշեն Վիքիպահեստում

Սրաշեն (նախկինում նաև` Քիլիսաքենդ կամ Քլիսաքենդ), գյուղ Հայաստանի Հանրապետության Սյունիքի մարզում, Կապանից մոտ 15 կմ հարավ-արևելք, ծովի մակարդակից 980-1060 մ բարձրության վրա։

Քլիսաքենդ անվանումով ընդգրկված է եղել Ցարական Ռուսաստանի Ելիզավետպոլի նահանգի Զանգեզուրի գավառում^[2]։ Խորհրդային տարիներին մասն է կազմել Հայկական ԽՍՀ Զանգեզուրի գավառի, իսկ 1930 թվականից` Կապանի շրջանի։ 1995 թվականից մտնում է ՀՀ Սյունիքի մարզի մեջ։ 2017 թվականից ընդգրկված է Կապան համայնքի կազմում^[3]։

Գյուղը վաղուց հայտնի է իր պտղատու այգիներով։ Ցարական կամերալ նկարագրություններում այս գյուղը հայտնի է նաև Քիլիսաքենդ անունով։ Քիլիսա թուրքերենից թարգմանաբար նշանակում է եկեղեցի, իսկ քենդը՝ գյուղ, այսինքն՝ Եկեղեցու գյուղ։ Անշուշտ խոսքը վերաբերում է գյուղի ծայրին կառուցված Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցուն (17-րդ դար)։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեփանոս Օրբելյանի հարկացուցակում Սրաշեն անունը գոյություն չունի։ Հավանաբար սա նախկին Պողոսի վանք գյուղն է եղել։ Ըստ ցարական կամերալ (ծխական) նկարագրությունների Սրաշեն գյուղը 1832 թվականին ուներ 16 ծուխ՝ 97 բնակիչ։

Գյուղում հարգի է եղել շերամապահությունը, որով զբաղվում էին նախախորհրդային շրջանում։ Ավանդության համաձայն սրաշենցիները Խուդափիրինի կամրջով անցել են Պարսկաստան և այնտեղից գյուղ բերել թթենու տնկիներ և շերամ։ Լավագույն շերամապահը այս կողմերում համարվել է Սրաշեն գյուղացի Մկրտիչը։

1980-ական թթ. սկզբին Սոսիների պուրակի տարածքում կառուցված պոմպակայանից ջուրը մղվեց Սրաշենի ընդարձակ վարելահողերը, որը օգնեց վարելահողերի և այգիների ոռոգմանը, տարիներ շարունակ ստացում էր առատ բերք։ 1965 թվականին Սրաշենի կոլտնտեսությունը միավորվել է Շիկահողի պետական տնտեսության հետ։ Հիմնական զբաղմունքն էր անասնապահությունը, ծխախոտագործությունը, պղտղաբուծությունը, հացահատիկի արտադրությունը։ 1991 թվականին, հողի սեփականաշնորհումից հետո գյուղն անցավ մասնավոր տնտեսավարման։ 1989-ին և Ղարաբաղյան պատերազմի ողջ ընթացքում գյուղն ուներ 108 բնակիչ, որը չխանգարեց Սրաշենին լինել սահմանամերձ ամենահերոսական գյուղերից մեկը։ Բազմաթիվ սրաշենցիներ, ինչպես նաև դրսից օգնության հասած կամավորներ իրենց կյանքը տվեցին գյուղի պաշտպանության համար։

Գյուղից ներքև Փշոնց կոչվող տարածքում հայտնաբերվել են դամբարանադաշտեր։ Հս-արևմուտքում, Ճանճապտուկ լեռան արևելյան լանջին գտնվում է Սղնախատեղ ավերակ գյուղատեղին։ Մոտակայքում կան նաև միջնադարյան ամրոցի ավերակներ։ Գյուղից արևելք, Շիկահող գետի ափին կան պղնձահանքի պաշարներ, որոնք, անկասկած, արդյունահանվել են վաղ անցյալում։ Սրաշենցիների մի մասը տեղաբնիկ է։ Մյուս մասը տարեցների վկայությամբ այստեղ է տեղափոխվել Ղարադաղից, Ողջի գետի աջ ափի Ասկուլում գյուղից, իսկ հետագայում նաև Ըռոտմանց (Ղուրղուլու) գյուղից։ Սրաշենցիները բնավորությամբ կամեցող են, հանդուրժող, համեստ, աշխատասեր։ Նրանք հումորի բարձր զգացում ունեն։ Ցավոք գյուղը զգալիորեն տուժել է Արցախյան ազատամարտի ժամանակ։

Բնակչություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ըստ ՀՀ 2011 թ. մարդահամարի արդյունքների` Սրաշենի մշտական բնակչությունը կազմել է 90, առկա բնակչությունը` 83 մարդ։ Գյուղը մշտապես բնակեցված է եղել հայերով^[4]^[5], որոնց նախնիների մի մասը եկել է 19-րդ դարում Ղարադաղից^[6]։ Սրաշենի բնակչության փոփոխությունը ժամանակի ընթացքում` ստորև^[4]^[5].

Տարի	1831	1873	1897	1926	1939	1959	1970	1979	1989	2001	2011
Բնակիչ	101	78	235	470	414	245	171	114	108	105^[7]	90^[1]

Տնտեսություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բնակչությունը զբաղվում է անասնապահությամբ, ծխախոտագործությամբ և պտղաբուծությամբ։

Բնության հուշարձաններ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Գետ Ավերաձոր
Ղաժաղբյուր
Հոտած աղբյուր
Աղիաղբյուր (Շոռաղբյուր)
Հանքային ջուր Շիկահող գետի աջ ափին, Սրաշեն գյուղի սահմանում
Հաճարկուտ

Պատմամշակութային կառույցներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրաշենի հին գերեզմանոց
Միջնադարյան ամրոցի ավերակներ
Ջրաղաց (Բաբուն ճեղաց՝ Շիկահող գետի վրա)
Սբ. Հռիփսիմե եկեղեցի՝ 17-րդ դար, գտնվում է գյուղի եզրին, եռանավ բազիլիկ
Երկրորդ աշխարհամարտում զոհված համագյուղացիների հուշարձան` 1967 թ., գտնվում է գյուղամեջում,եկեղեցու մոտ
Խաչքար՝ նվիրված Ղարաբաղյան պատերազմում զոհվածներին
Բլինդաժ՝ 1992 թվականի ամառային ռազմական գործողությունների ժամանակների (վերականգնված)

Դպրոց[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Սրաշեն գյուղի ծխական դպրոցի մասին հիշատակություն կա 1908 թվականի Կովկասի հայ ՝բարեգործական ընկերության նպաստառու դպրոցների ցուցակում։ Խորհրդային ժամանակներում գործել է տարրական դպրոց։ Սրաշենցի երեխաները միջնակարգ կրթություն ստանում էին Շիկահողի և Կապան քաղաքի միջնակարգ դպրոցներում։ Այս գյուղի՝ ինչպես, դպրոցի, այնպես էլ պատմության վերաբերյալ սակավ են վավերագրերը։ ՀՀ ազգային արխիվում պահպանվում է սրաշենցիների մի խնդրագիրը Գևորգ 5-րդ Ամենայն Հայոց կաթողիկոսին՝ գյուղում եկեղեցական – ծխական դպրոց բացելու մասին։

Ստորև ներկայացնող փաստաթուղթը վկայում է, որ ամենասոսկալի տարիներին փոքրիկ այս գյուղը մտածում էր դպրոց ունենալու մասին.

Ղափանի Սրաշէն գիւղի հասարակութեան խնդրագիրը Գէորգ Ե կաթողիկոսին իրենց գյուղում եկեղեցական ծխական դպրոց բաց անելու մասին

3 դեկտեմբերի 1917թ.

ՆՈՐԻՆ ՍՈՒՐԲ ՕԾՈՒԹԻԻՆ Տ. Տ. ԳԵՈՐԳ Ե. ԿԱԹՈՂԻԿՈՍԻՆ ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԱՄԵՆԱԽՈՆԱՐՀ ԽՆԴԻՐ ՂԱՓԱՆԻ ՍՐԱՇԷՆ ԳԻԻՂԻ ԾԽԱԿԱՆՆԵՐԻՑ

Վեհափառ Տէր. Ղափանի շրջանի Սրաշէն գիւղի Սբ. Հռիփսիմէ եկեղեցու բոլոր յիսուներկու (52) իրավասու ծխականներս անսալով թեմական տեսուչ պ. Յովհ. Գեորգբէկեանի յորդորներին եւ գիտակցելով ուսման ու դաստիարակութեան վեհ, բարձր նշանակութիւնը, սոյն թւի նոյեմբերի 1-ից հիմնել ենք եկեղեցական – ծխական դպրոց, ուստի ամենախոնարհ որդիական ակնածութեամբ թախանձում ենք Սրբատառ կոնդակով հաստատեք նրա բացումը եւ առաքեք Ձեր հայրական շնորհաբաշխ օրհնութիւնը։ Յուսապատար զգացումներով առլեցուն հաւատացած ենք, որ Ձերդ Ս. Օծութիւնը բարեհաճ ուշադրութեամբ կվերաբերւի մեր ամենախոնարհ խնդրին ու չի մերժիլ։

- Ղազար Բաղդասարեանց
Բաբաջան Գալուստեան
Արզուման Աւանեսեան