Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան
Տեսակ	հուշային թանգարան
Երկիր	Հայաստան
Տեղագրություն	Վանաձոր
Հասցե	Ստեփան Զորյանի փ. 26
Տնօրեն	Լենա Անթառանյան

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարան, Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանի հանդիսավոր բացումը կատարվել է 1990 թվականի սեպտեմբերի 15-ին, գրողի ծննդյան օրը Կիրովականի այն առանձնատանը, որտեղ 1964-1967 թվականներին ապրել է XX դարի խոշոր հայ արձակագիր Ստեփան Զորյանը (1889-1967)։ Ընդգրկված է Վանաձորի պատմության և մշակույթի անշարժ հուշարձանների ցանկում։

Պատմություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Թանգարանը զբաղեցնում է 260 քմ ընդհանուր տարածք։ 1962-1964 թվականնեին Ստեփան Զորյանի ծննդավայրում՝ Կիրովականում, անվանի գրողի համար կառուցվում է առանձնատուն՝ ատամնավոր բուրգով։ Համաքաղաքացիներն այն անմիջապես մկրտում են «Հայոց բերդ» անունով։ Երկհարկանի տունը նախագծել էին գրողի որդիները՝ ճարտարապետներ Լևոն և Կարեն Զորյանները։ Այն ուներ նախասրահ, հյուրասենյակ, աշխատասենյակ, ննջարան, կոմունալ հարմարություններ։ Այդ շինությունը լինելու էր երկու հարկից և մեկ սենյակ՝ երրորդ հարկում։ Նախատեսվում էր նաև կից կառույց՝ շենքի հակառակ կողմում։

Վերակառուցման շինարարական աշխատանքները սկսվում են 1982 թվականի գարնանը։ Այն իրականացնում էր Վանաձորի շինվերանորոգման տրեստի թիվ 1 շինվարչության քաղխորհրդի գործկոմի ֆինանսավորմամբ՝ Վալերի Ղամբարյանի ղեկավարությամբ։

1983 թվականին ՀԽՍՀ մշակույթի նախարարության կողմից հաստատվում է տու-թանգարանի ցուցադրության ծրագիրը, որը կազմել էր Լևոն Զորյանը։

Ցուցադրություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Տուն-թանգարանն ունի յոթ սրահ։ Նախասրահում տեղադրված է Ստեփան Զորյանի կիսանդրին, որի հեղինակը քանդակագործ Գերասիմ Թումանյանն է։ Սրահներից երկուսը՝ աշխատասենյակը և ննջարանը, հուշային են։ Թանգարանի ողջ տարածքը 1420 քառակուսի մետր է, որից 1220 քառակուսի մետրը՝ բացօթյա։ Ցուցադրության ընդհանուր տարածքը 200 քառակուսի մետր է, օգտագործվողը՝ 260 քառակուսի մետր։

Տուն-թանգարանում ներկայացված ցուցանմուշները լուսաբանում են գրողի մանկության ու պատանեկության շրջանը հին Վանաձորում (Ղարաքիլիսա), ինչպես նաև գրողի գրական և հասարակական ակտիվ գործունեությունը Թբիլիսիում, Երևանում, Վանաձորում։ Ներկայացված է նաև գրողի աշխատասենյակը։ Տուն-թանգարանը համարվում է Վանաձորի գործուն գրական-մշակութային օջախներից մեկը։

Ցուցադրվում են նաև գրողի գրքերը, փաստաթղթերը, լուսանկարները, անձնական իրերը, մատենագրական տեղեկանքները, որոնք ստացվել են Մոսկվայից, Լենինգրադից, Ռիգայից, Վիլնյուսից, Չելյաբինսկից, Թբիլիսիից և այլ քաղաքներից։ ՔԹանգարանի կարևոր ձեռքբերումներից են թբիլիսաբնակ գրողներ Մկրտիչ Ասլանյանի և Բենիկ Սեյրանյանի նվիրատվությունները։ Դրանք Զորյանի ձեռագրերն են՝ «Ծառը» ակնարկը, որը Հայաստանի խորհրդայնացման 20-ամյակի առթիվ հայերեն, վրացերեն ու ռուսերեն լեզուներով հաղորդվել է Վրաստանի կենտրոնական ռադիոյով և գրողի նամակը Բենիկ Սեյրանյանին՝ իր մի թարգմանության առիթով։ Նվիրատվությունների մեջ առանձնանում են գրականագետ Չուբարի «Ստեփան Զորյանը հայ գրականության մեջ» աշխատությունը և Ծերուն Թորգոմյանի «Հոգեթով հույզեր» գիրքը՝ հեղինակների մակագրություններով։ Ցուցադրության ամենանշանավորը Մարտիրոս Սարյանի գործն է՝ «Ստեփան Զորյանի դիմանկարը», որը հեղինակը նվիրել էր Մոսկվայի գրականության թանգարանին, բայց 1992 թվականին տուն-թանգարանի տնօրեն Ջուլիետա Եղյանի ջանքերով տեղափոխվել է Վանաձոր։

Տուն-թանգարանում իրականացվում են ֆոնդային, գիտացուցադրական, գիտահետազոտական, գիտաճանաչողական, գիտամեթոդական, գիտալուսավորչական ր կազմակերպչական աշխատանքներ, կազմվում է գրողի ստեղծագործությունների համաբարբառը և կենսամատենագիտությունը։ Մշտապես հարստացվում են ձայնադարանն ու տեսադարանը, թարմացվում է ցուցադրությունը, կազմակերպվում են տարատեսակ միջոցառումներ՝ դասախոսություններ, հանդիպումներ գրողների, անվանի մարդկանց հետ, քննարկումներ, կինոդիտումներ, ցուցահանդեսներ։

Տուն-թանգարանի նպատակն է այցելուներին ծանոթացնել Ստեփան Զորյանի կյանքին, ստեղծագործական ուղուն, ուսումնասիրել, պահպանել, գիտական մշակման ենթարկել և ցուցադրել գրողից ժառանգած մասունքները^[2]։

Տուն-թանգարանի գործունեությունը[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանը Վանաձորում գործող միակ գրական թանգարանն է, գիտամշակութային մի օջախ, որը միշտ ծառայել ու ծառայելու է մեր ժողովրդին՝ դառնալով հոգևոր դաստիարակության կենտրոն։ Գրողի առանձնատունը նշանավոր է իր «Խնձորի այգով» որտեղ Զորյանն իր ձեռքերով տնկել, խնամել ու աճեցրել է արծաթափայլ եղևնիներ ու բազմատեսակ խնձորենիներ։ Եվ այսօր թանգարանի հյուրերին հաճախ են դիմավորում խորհրդանշական արարողությամբ՝ Զորյանի այգու խնձորի հյուրասիրությամբ, որն ասես ավելի կենդանի է դարձնում երկխոսությունը մեծ գրողի հետ։

Թանգարանի գործառույթների հիմնական ուղղությունները[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանում իրականացվում են ֆոնդային, գիտացուցադրական, գիտահետազոտական, գիտամեթոդական, գիտալուսավորչական և կազմակերպչական աշխատանքներ։

Ֆոնդային գործունեություն[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2017 թվականի տվյալներով տուն-թանգարանի ֆոնդը ներառում է շուրջ 2015 միավոր-թերթեր, ամսագրեր ու այլ մասունքներ։ Մատենադարանից, գրական ազգային թանգարանից (ԳԱԹ), կինոֆոտոյի և այլ արխիվներից ձեռք են բերվել գրողի ձեռագրեր և այլ տեսաձայնագրված նյութեր։ Դրանք լուսաբանում են ոչ միայն գրողի անցած ուղին, այլև ներկայացնում են Ղարաքիլիսայի կենցաղը, հոգևոր ու սոցիալական կյանքը։ Թանգարանում կազմակերպվում է այդ ֆոնդերի պատշաճ պահպանությունը։

Մեթոդական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Մեթոդական աշխատանքների նպատակն է ձեռք բերել մասնագիտական և մեթոդական համապատասխան գրականություն, այլ թանգարանների ու սեփական փորձի հիման վրա կատարելագործել թանգարանում իրականացվող աշխատանքների մեթոդաբանությունը, դրանք պարբերաբար լուսաբանել մամուլում, ակտիվացնել համագործակցությունը հանրապետության և այլ երկրների թանգարանների, մշակութային տարբեր կազմակերպությունների հետ, մշակել ընդհանուր ծրագրեր, միջոցառումների նախագծեր՝ նշանակալից իրադարձությունների ու մարդկանց հուզող հարցերի շուրջ հասարակության առավել ակտիվ անդամներին թանգարանի աշխատակիցներին աջակից դարձնելու նպատակով։

Գիտահետազոտական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Առաջնահերթ խնդիրներից է այլ թանգարանների արխիվային նյութերի, մամուլի հրապարակումների ուսունասիրություններով գտնել գրողի ստեղծագործական կյանքին վերաբերող դեռևս անհայտ էջեր և դրանք ներկայացնել հանրությանը ցուցադրություններով, հոդվածներով, առանձին ուսումնասիրության գրքերով։ Թանգարանի գիտաշխատողների կողմից կատարվել են գիտահետազոտական մի շարք աշխատանքներ, որոնցից լույս են տեսել «Ստեփան Զորյանը լրագրող», «Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանի պատմությունը» գրքերը, Տուն-թանգարանի ցուցադրության նկարաշարը, «Ստեփան Զորյանի տուն-թանգարանը» երկլեզու ուղեցույցը, «Զորյանը կինոյում», «Զորյանը տիկնիկային թատրոնում», «Զորյանի հերոսները գույների զարմանահրաշ աշխարհում» և այլ բուկլետներ։

Գիտացուցադրական աշխատանքներ[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ձեռք բերված նյութերի և անձնական իրերի հիման վրա կազմակերպվում են մշտական ու ժամանակավոր ցուցադրություներ անհրաժեշտության դեպքում թարմացվում են մշտական ցուցադրությունները։